Karas (kiesafdeling)

In Suidwes het die Suidwes-Afrikaner veel langer 'n mondstuk vir die Verenigde Party gebly as sy eweknieë in Suid-Afrika, waarvan die laaste die Sondagkoerant Sondagstem was wat in 1967 gesluit het. Hier is die koerant se personeel voor Unie-Volkspers se kantoor in Windhoek in 1949.

Karas was van 1950 tot 1974 die mees suidelike kiesafdeling in die destydse Suidwes-Afrika vir die Suid-Afrikaanse Volksraad en het dorpe soos Lüderitz, Keetmanshoop en Karasburg ingesluit.

Agtergrond

In 1950 het die Suid-Afrikaanse Parlement 'n wet deurgevoer wat aan Suidwes-Afrika ses setels in die Unie-Volksraad en vier in die Senaat (waarvan twee verkose en twee genomineer) gegee het. Met hierdie stap het dr. D.F. Malan, die eerste minister sedert 1948 se oorwinning deur die Nasionale Party, onteenseglik aan die buitewêreld gesê dat hy Suidwes-Afrika as 'n vyfde provinsie van Suid-Afrika beskou. Dit was in antwoord op die Verenigde Nasies se besluit in 1946 dat genl. Smuts nie Suidwes-Afrika by die Unie mag inlyf nie.

Die ses kiesafdelings was Windhoek, Namib, Karas, Etosha, Middelland en Omaruru. Terselfdertyd is die destydse Wetgewende Vergadering, gedeeltelik benoem, omskep in 'n nuwe met 18 verkose lede. Die Verenigde Party, wat die wetgewing oor die regstreekse verteenwoordiging van Suidwes tydens sy bewind onder genl. Jan Smuts aangevoor het, was gekant teen die hoë getal setels wat buite verhouding tot die blanke bevolking van die mandaatgebied was, maar wou nie die kiesers daar vervreem deur dit heftig teen te staan nie. Die party het boonop gehoop sy leiers se deelname aan die besetting van die eertydse Duitse kolonie in 1915 sou in hul guns tel.

Die eerste verkiesing in Suidwes is op 30 Augustus 1950 gehou. Die V.P.-regering het altyd stryd gevoer teen alle pogings van die Verenigde Nasies om Suidwes onder voogdy van die V.N. te plaas, maar het nietemin ingestem om jaarlikse verslae oor die gebied aan die wêreldliggaam voor te lê. Nadat die eerste verslag van die N.P. heftig gekritiseer is, het die nuwe regering besluit om die gebruik te staak. In 1949 besluit die V.N. om die Wêreldhof om 'n adviserende mening oor die Unie se internasionale verpligtinge in verband met Suidwes te nader. Die meerderheidsuitspraak in Julie 1950 het beslis die Unie was nie wetlik verplig om die gebied onder die V.N. se voogdy te plaas nie, maar dat die V.N. tog toesig oor die gebied moes hou soos die ou Volkebond dit gedoen het.

Die woelinge oor Suidwes-Afrika op die wêreldtoneel het aan die Nasionaliste voldoende skietgoed gegee om die Verenigde Nasionale Suidwes-party (V.N.S.W.P.), wat onafhanklik van die V.P. sou staan tot 1971, maar nietemin die steun van die Suid-Afrikaanse opposisie geniet het, oortuigend te verslaan. Die N.P. se slagkreet was dat hy nie voor die V.N. sou buk nie en ook nie die gebied "vir die wolwe" sou gooi nie. Die kiesers het Nasionaliste in al ses kiesafdelings vir die Unie-Volksraad verkies en 15 uit 18 vir die Wetgewende Vergadering. Albei verkose senatore was Nasionaliste wat saam met die twee benoemdes die regering se gevaarlike klein meerderheid in die hoërhuis met vier vergroot het. Anders as in Suid-Afrika in 1948 sowel as in 1953 het die meeste Suidwes-kiesers wel vir die Nasionale Party gestem, naamlik 12 434 (55,4%) vergeleke met 10 003 (44,6%) vir die V.N.S.W.P. Dit het aan die regering 'n baie gemakliker meerderheid van 13 in die Unie-Volksraad besorg. In al die Suidwes-kiesafdelings, buiten Etosha waar die party 'n meerderheid van 846 behaal het, het die party naelskraaps gewen. In Karas was sy meerderheid 67, Middelland 229, Namib 441, Omaruru 584 en Windhoek 234.

Vanaf 1953 is die verkiesing in Suid-Afrika en Suidwes-Afrika gelyktydig gehou. In 1953 het die N.P. 13 305 (56,6%) stemme op hom verenig en die V.N.S.W.P. 10 021 (42,6%). Die N.P.-meerderheid in Etosha was 1 205, Karas 238, Middelland 272, Namib 554, Omaruru 826 en Windhoek 189. Teen 1958 het die N.P. sy houvas versterk met 'n meerderheid van 1 334 in Etosha, 449 in Karas, 604 in Middelland, 689 in Namib, 1 204 in Omaruru en 506 in Windhoek. In daardie jaar het die N.P. 16 390 (58,2%) stemme gekry en die V.N.S.W.P. 11 568 (41,1%).

Uitslae

In die eerste verkiesing in Karas wen die Herenigde Nasionale Party se Johannes von Strauss von Moltke met 'n skrale meerderheid van net 67 stemme teen die V.N.S.W.P. se L.C.F. Taljaard. Van die 3 533 geregistreerde kiesers het 96,5% gestem. In die algemene verkiesing van 1953 behou Von Moltke die setel met 'n meerderheid van 238 teen die V.N.S.W.P. se J.P. de M. Niehaus en in 1958 skuif Von Moltke sy meerderheid op tot 449 teen die V.N.S.W.P. se M.J. Kritzinger. Die Nasionale Party verstewig sy houvas in die 1960-volkstemming oor republiekwording toe 2 933 van Karas se kiesers "ja" stem, vergeleke met 2 092 nee-stemme.

In 1961 se algemene verkiesing vergroot Von Moltke sy meerderheid die derde keer agtereenvolgens toe hy die V.N.S.W.P. se C.J. van den Berg met 841 stemme klop. In 1966 se algemene verkiesing is dit die N.P. se Johannes Marthinus de Wet wat die setel vir sy party behou toe hy 3 315 stemme kry vergeleke met J.L. Pienaar van die V.N.S.W.P. se 1 999 vir 'n meerderheid van 1 316. De Wet was van 1964 tot 1966 LV vir Namib, maar bly net LV vir Karas tot in 1970. In daardie jaar se algemene verkiesing wen Stefanus François Coetzee van die N.P. met 'n meerderheid van 1 323, ook teen Van den Berg.

In 1974 sterf Van den Berg, die Verenigde Party se kandidaat, saam met John Thompson, V.P.-kandidaat in Pinelands, in 'n vliegtuigongeluk ná nominasiedag en so word daar nie op stemdag 'n verkiesing in Karas gehou nie. In die tussenverkiesing op 12 Junie 1974, dieselfde dag as in Pinelands, word die N.P. se Coetzee, die dienende LV, onbestrede verkies.

Bronne

• Böeseken, dr. A.J., Krüger, prof. D.W. en Kieser, dr. A. 1953. Drie eeue. Die verhaal van ons vaderland. Kaapstad: Nasionale Boekhandel.
• Krüger, prof. D.W. 1978. The making of a nation. A history of the Union of South Africa, 1910-1961. Johannesburg & London: Macmillan.
• Mostert, J.P.C. 1986. Politieke Partye in Suid-Afrika. Bloemfontein: Instituut vir Eietydse Geskiedenis, U.O.V.S.
• Potgieter, D.J. (red.) 1972. Standard Encyclopaedia of Southern Africa. Cape Town: Nasionale Opvoedkundige Uitgewery (Nasou).
• Schoeman, B.M. 1977. Parlementêre verkiesings in Suid-Afrika 1910-1976. Pretoria: Aktuele Publikasies.
• Van der Spuy, D.C. (hoofred.). 1975. Amptelike Jaarboek van die Republiek van Suid-Afrika 1975 (Eerste Uitgawe). Pretoria: Departement van Inligting.