Leeuwenhof

Leeuwenhof in 1960.

Bernice du Plessis, vrou van administrateur Otto du Plessis, en hul kinders in die tuin van Leeuwenhof, 1960.

Leeuwenhof, in Hofstraat in Kaapstad, is die ampswoning van die premier van die Wes-Kaap. Dit is op 15 Desember 1966 tot nasionale gedenkwaardigheid verklaar.

Deur wie en wanneer die herehuis gebou is, kan nie presies agterhaal word nie. Totdat dit staatseiendom geword het, het die landgoed 15 eienaars gehad wat almal van die welvarendes in die samelewing was.

Op 22 Oktober 1693 het goewerneur Simon van der Stel die plaas van 12ha teen Tafelberg as leningsplaas aan die sakeman Guillaume Heems toegeken. Na slegs 2½ jaar verkoop hy die plaas aan Heinrich Oldenland, plantkundige, landmeter en die tuinier van die Kompanjiestuin. Toe hy sterf, verkoop die weduwee die eiendom aan fiskaal Joan Blesius. Waarskynlik het hy die eerste huis op die plaas gebou. In 1764 koop Johan Bräsler, afkomstig uit Kopenhagen, die plaas. Vermoedelik het hy tussen 1764 en 1788 die bestaande huis herbou tot die herehuis soos dit vandag daar ongeveer uitsien. Bräsler het grond bygekoop, inheemse bome aangeplant en met vrugte en groente geboer. Vanaf 1799 tot 1836 is kapt. Johannes Zorn die eienaar. Deur die aankoop van aanliggende grond groei die plaas tot 79ha. Zorn is ‘n suksesvolle boer, het tientalle slawe besit en groot wingerde aangeplant. In 1809 word Zorn as landdros aangestel.

Vanaf 1841 tot 1847 was sir Christoffel Brand, die eerste Speaker van die Kaapkolonie se parlement en vader van pres. J.H. Brand van die Republiek van die Oranje-Vrystaat, eienaar van Leeuwenhof. Daarna is dit tot 1881 in besit van Petrus Johannes Kotzé. Hy was twee maal die burgemeester van Kaapstad en in 1859 lid van die Kaapse parlement. Sy seun John, die later bekende hoofregter van die Zuid-Afrikaansche Republiek en appèlregter van die Unie van Suid-Afrika, is daar gebore. In die Kotzés se tyd het die plaas weens stadsontwikkeling reeds begin verklein. Die fonteine op die plaas is in 1863 deur die munisipaliteit onteien vir die stad se watervoorsieing. In 1881 koop die miljoenêrs Marks en Lewis die plaas. Kort daarna is mynmagnaat Lewis die alleeneienaar en bestaan die plaas maar uit minder as 2ha rondom die herehuis. In die tyd word die huis deeglik opgeknap en verbou en met kunsskatte gemeubileer.

Op 21 Desember 1936 koop die Kaapse Provinsiale Administrasie die huis aan as ampswoning vir die Administrateur van Kaapland. Die KPA het sedertdien weer van die aanliggende grond teruggekoop.

Bibliografie

• (af) Botha, Amanda: Die geskiedenis van Leeuwenhof. Lantern, Desember 1969, jaargang 19
• (af) Oberholster, J.J.: Die historiese monumente van Suid-Afrika. Kaapstad: Kultuurstigting Rembrandt van Rijn vir Die Raad vir Nasionale Gedenkwaardighede, 1972. ISBN 0-620-00191-7
• (af) Standard Encyclopaedia of Southern Africa, deel 6. Kaapstad: Nasou, 1972. ISBN 0-625-00322-5