Martha Lugtenburg

Professore en studente van die Teologiese Skool en Literariese Departement, 1918. Martha Lugtenburg was toe die eerste en enigste vrouestudent.

Martha Lugtenburg as student aan die PUK.

Toe dié foto geneem is, in 1920 of '21, was nog twee vroue lid van die PUK vir CHO se Studentekorps Vincet Veritas. Sy sit tweede van links.

Martha Lugtenburg was in 1919 steeds die enigste vrouelid van die Studentekorps Veritas Vincet. Eerste ry: A.J.H Van der Walt, H.G Schultze, T.T. Spoelstra, P.J.S. de Klerk, J Lugtenburg, M.J Coetsee, J.C Van Rooy, Gilland. Tweede ry: H.J Venter, W Postma, W.J Snyman, A Duvenage, N.K Steyn, N Van der Walt, Frans Du Toit. Derde ry: D Los, W de K Kruger (haar nieamptelike verloofde), C.W.M. du Toit. Vierde ry: J Aucamp.

Martha Catharina Transvalina Lugtenburg (plaas Rietfontein, Transvaal, 30 April 1900 – Belfast, Suid-Afrika, 27 Maart 1922) was die eerste volwaardige vrouestudent aan die Teologiese Skool Potchefstroom of Literariese Departement en in 1919 die eerste vrou wat ’n graad aan die pas gestigte Potchefstroomse Universiteitskollege vir Christelike Hoër Onderwys behaal het.

Herkoms

Martha Lugtenburg is in ’n Dopper-huis gebore. Haar vader, J. Lugtenburg, het in die kerkraad van die Gereformeerde kerk Belfast gedien en was in ’n stadium ook skriba van die gemeente. Op skool aan die Potchefstroom Gimnasium, ’n uitvloeisel van die Teologiese Skool, was sy ’n slimkop en voorslagskolier wat die matriekeksamen in 1916 in die eerste klas geslaag het. So het sy ’n staatsbeurs verwerf om haar studie aan die Transvaalse Universiteitskollege (Tukkies) voort te sit. Destyds was die Teologiese Skool en sy Literariese Departement, waaruit die PUK vir CHO sou voortspruit, nog nie by die Universiteit van Suid-Afrika geïnkorporeer nie.

Studie

Haar vader het in Januarie 1917 versoek dat finansiële steun aan haar verleen word sodat sy liewer op Potchefstroom kon studeer aangesien "de beginselen van de Theol. School mijn liefde hebben". Dit is gereël en in Februarie daardie jaar het sy ingeskryf vir die intermediate kursus. In 1918 het sy die B.A.-Junior voltooi en in 1919 die B.A.-Seniores en in in daardie jaar die graad verwerf. Blykbaar het die universiteitsjare destyds in Junie begin, want in Junie 1921 het sy die PUK verlaat met nadat sy die onderwyskursus O.1 asook Latyn en plantkunde voltooi het, en in haar grootwordomgewing in Oos-Transvaal gaan skoolhou.

Aan die studentelewe het Martha Lugtenburg aktief deelgeneem. Op 10 Februarie 1917, dus in haar eerste week of wat aan die instelling wat die PUK sou word, het sy aansoek gedoen om lidmaatskap van die studentevereniging Korps Veritas Vincet. In die studenteblad se eerste uitgawe van daardie jaar skryf iemand namens die korps: "’n Nuwe eer wat die korps te beurt geval het, is dat ons nou die eerste dame-lid in ons midde het. Ons heet al die nuwelinge hartlik welkom in ons midde, maar biesonder onse dame-lid." Einde 1917 kon die korpsvoorsitter, E.L.J. Venter, in sy jaaroorsig spog dat die korps se 24 lede baie meer was as in vorige jare en "wat meer is" dat die liggaam vir die eerste keer in sy 23-jarige bestaan ’n dameslid gehad het.

As al vrouestudent op die kampus – Jac van Rooy het later na haar verwys as "Die Groot Eensame" – was sy besonder gewild onder haar medestudente. As meelewende student het sy in die tennisbestuur gedien en was ys lid van die kleurekommissie wat in 1917 die nuwe kleure vir die Teologiese Skool moes verkry. Sy, L.J. du Plessis en A.J.H. van der Walt het in 1918 opdrag gekry om vir die korps ’n vaandel laat maak wat tydens die vereniging se kwarteeufeesviering in 1919 in gebruik geneem is.

Haar dood

Martha Lugtenburg se grafsteen in die ou begraafplaas op Belfast, Mpumalanga.

Martha Lugtenburg was skaars agt maande weg van die PUK toe sy tragies sterf. Luidens die doodsberig in Die Kalvinis' (bylae tot Het Kerkblad) was Lugtenburg en haar moeder in haar Spider op pad huis toe van die kerk af toe sy in ’n ernstige ongeluk betrokke was. Sy het 27 uur lank in vriende se huis gely, wat net deur die toediening van morfien versag is, voor sy ontslaap het met die woorde: "Verlang na God alleen." Haar (toe nog nieamptelike) verloofde, Willem Krüger, ’n ouer broer van prof. D.W. Krüger, was ’n briljante senter van die PUK se eerste rugbyspan, die Theos, en van Wes-Transvaal en van 1938 tot 1965 hoof van die Potchefstroom Gimnasium. Krüger het die afstand vanaf Potchefstroom na Belfast met ’n motor afgejaag, maar het te laat by haar sterfbed opgedaag.

Ná haar begrafnis het iemand (moontlik Jacs van Rooy) geskryf: "Die plaselike deelneming was oorweldigend vir ons siel. Meer dan negentig kranse het haar lijkkis bedek en ongeveer duisend persone het die begrawenis bijgewoon. In die studentekoerant het ’n medewerker geskryf: "Sy bly vir ons ongeveetlik." Van Willem Kruger het Van Rooy geskryf: "Ons het nog lang daarna ons ou maat Willem terneergedruk sien aangaan."

Bronne

• (af) Van der Schyf, Piet. 2003. Sages en legendes en ander lekker stories oor die PUK, volume 1. Potchefstroom: Potchefstroomse Universiteit vir Christelike Hoër Onderwys.