Phokwane-rebellie

Die Phokwane-rebellie van Desember 1896 in die noorde van die Kaapkolonie was ‘n gevolg van die runderpes.

Hierdie opstand het in die grensgebied van die huidige Noord-Kaap en Noordwes rondom die dorpe Hartswater, Jan Kempdorp, Pampierstad en Taung plaasgevind.

Duisende beeste het in Suider-Afrika aan die runderpes gevrek. Om verspreiding daarvan teen te gaan het die staatsveearts van die Kaapkolonie beveel dat die polisie alle beeste wat simptome van die siekte toon dadelik geskiet moes word. Dit het ‘n geweldige reaksie onder die swart bevolking veroorsaak, want tradisioneel het hulle hul rykdom, welvaart en status in terme van die omvang van hul veekudde gemeet.

Geweld in hoofman Galeshewe se kontrei het die hele blanke bevolking op die platteland in gevaar gestel. Toe die polisie beeste van toordokter Booi skiet, het manne bewapen met gewere en assegaaie na die plaas opgeruk en die polisie bedreig. Op 21 Desember val ‘n 90 oproerlinge ‘n polisiekantoor aan. Twee dae later vra ‘n winkelier om beskerming teen ‘n dreigende skare. Paaie is geblokkeer, ‘n trein ontspoor, winkels geplunder, gyselaars geneem, passe opgeskeur en boonop dreig Galeshewe om almal in uniform te skiet. Algehele onrus het in die streek geheers. ‘n Paar honderd polisiemane is as versterking van Kimberley en King William’s Town ontbied. Nadat verskeie mense van alle partye omgekom het, Galeshewe ontsnap en sy kraal in vlamme opgegaan het, het die protes vroeg in 1897 bedaar.

Bibliografie

• kimberley.org.za/today-in-kimberleys-history-26-december/
• Sonnenberg, Max: The way I saw it. Kaapstad: Howard Timmins, 1957