Stoomoond

Die term stoomoond verwys na twee verskillende soorte oonde:

in die oorspronklike en nouer sin is dit 'n bakoond wat met stoom verhit word, terwyl dit
in 'n moderne sin ook na elektriese oonde kan verwys waarin kos gestoom word. Die meeste van dié oonde vir huishoudelike gebruik word as kompakte ingeboude toestelle aangebied, alhoewel daar ook mikrogolfoonde met 'n kombinasie van konveksie, rooster en stoom beskikbaar is. Stoomoonde is op kopers gemik wat 'n gesonde leefstyl wil handhaaf aangesien kos, wat in stoom gaargemaak word, vitamiene, mineraalsoute en die tipiese geur en natuurlike kleur bewaar. Omdat dit aan alle kante deur stoom omring word, word kos baie vinnig warm en ook gou geseël sodat die belangrike voedingswaarde nie verlore gaan nie.^[1] Professionele kombinasie-stoomoonde (konveksieoonde met stoom, ook bekend as stoomkokers) word ook dikwels in die kombuise van restaurante aangetref.

Geskiedenis[wysig | wysig bron]

Die ontwikkeling van stoombakoonde het 'n beduidende omwenteling in die bakbedryf teweeggebring. Nog tot in die middel van die 19de eeu het sowel bakkers asook privaat huishoudings tradisionele steenbakoonde gebruik wat deur middel van vuur regstreeks verhit is. Hierdie eenvoudige tegnologie was egter nie geskik vir die kommersiële massaproduksie van brood en ander bakware in vinnig groeiende stedelike omgewings nie.

Om in die toenemende vraag na bakware te kan voorsien, is nuwe konsepte en tegnologieë ontwikkel. So is reeds in 1844 die eerste bakfabriek in Berlyn geopen, terwyl in Frankryk kort daarna 'n kniemasjien en in Engeland omstreeks 1890 die eerste stoombakoond ter wêreld aan die publiek bekend gestel is.^[2] Die seëtog van stoombakoonde het omstreeks 1900 begin toe steeds meer tradisionele bakkerye met die nuwe tegnologie toegerus is. Klante het die term "stoombakkery" gou verbind met brood van hoë gehalte, en so het baie nuut gestigte bakkerye in dié tyd "stoombakkery" as deel van hul besigheidsnaam gekies. Enkele stoombakkerye word deesdae nog in Oostenryk aangetref.

Stoomoonde het dekades lank onveranderd gebly, behalwe vir die materiaal wat daarvoor gebruik is. Nog tot in die 1920's is stoombakoonde deur messelaars as onbeweegklike steenoonde gebou. Hulle is eers vanaf die 1930's deur staalkonstruksies vervang. Sodoende was die bakoond nie meer 'n vaste bestanddeel van 'n gebou nie en kon, indien nodig, verkoop of saam met 'n bakbesigheid verskuif word. Ander voordele was die ligter fondamente wat vir staaloonde benodig is, korter konstruksietye en laer brandstofverbruik.^[3]

'n Tweede tegnologiese omwenteling in die bakbedryf het teen die middel van die 20ste eeu plaasgevind toe bakkerye na nuwe fossiele brandstowwe soos olie en gas oorgeskakel het. Tegelykertyd is moderne oonde met vervoerbande of uittrekrakkies ingevoer. Konveksieoonde, waarvan eerste voorlopers reeds in die 1930's ontwikkel is, is vanaf die middel van die 1950's kommersieel bemark en het vanaf die 1970's die mark oorheers.^[4]

Tegniese beginsels van stoomoonde[wysig | wysig bron]

In 'n stoombakoond word hitte uit 'n verhittingskamer deur middel van 'n geslote stelsel van pype na die bakoond oorgedra. 'n Baanbreker op dié gebied was die Britse ingenieur Loftus Perkins (1834–1891) na wie die Perkinspype vernoem is.^[5] Perkinspype is pype wat net soos hittepype gedeeltelik met water gevul is en aan albei ente verseël word.

Die pype hang 15 tot 30 sentimeter diep in 'n verhittingskamer waar hulle deur middel van 'n houtvuur of 'n olie- of gasbrander verhit word. Waterstoom met 'n temperatuur van tot 300 °C dra die hitte van die verhittingskamer na die bakoond oor en verhit dit. Sodra die energie aan die oond oorgedra word, kondenseer die stoom en word dit na die verhittingskamer teruggevoer. Oorverhitting was 'n ernstige vraagstuk, net soos in die geval van stoomenjins. In enkele gevalle het hoëdrukpype in stoombakkerye ontplof en sodoende 'n negatiewe reputasie aan stoombakoonde besorg.