Taaluniversalia
Taaluniversalia is ʼn patroon wat sistematies voorkom onder natuurlike tale en potensieel waar is vir al die tale. Byvoorbeeld, Alle tale het selfstandige naamwoorde en werkwoorde, of Indien ʼn taal gepraat word, het dit konsonante en vokale. Navorsing in die veld van taalkunde is nou verbind aan die studie van taaltipologie en poog om algemeenhede onder tale te ontbloot, moontlik gekoppel aan kognisie, persepsie of ander verstandelike vermoëns. Die studieveld se pionierswerk is grootliks aangepak deur die taalkundige Joseph Greenberg, wat ʼn stel van vyf-en-veertig basiese universalia afgelei het, meestal te doen met sintaksis , uit ʼn studie van ongeveer dertig tale.
Terminologie
[wysig | wysig bron]Taalkundiges onderskei tussen twee soorte universalia: absoluut (teenoorgestelde: statisties, ook genoem tendensies) en implikasioneel (teenoorgestelde: nie-implikasioneel). Absolute universalia is van toepassing op alle bekende tale en is laag in getalle; ʼn voorbeeld is Alle tale het voornaamwoorde. ʼn Implikasionele universalia is van toepassing op tale met ʼn spesifieke kenmerk wat altyd vergesel word van ʼn ander kenmerk, soos Indien ʼn taal ʼn trialis het sal dit ook ʼn dualis hê, terwyl nie-implikasionele universalia net die voorkoms (of afwesigheid) van ʼn spesifieke kenmerk noem.
Dan ook in kontras met absolute universalia is tendense, stellings wat nie noodwendig waar is vir alle tale nie, maar nieteenstaande heeltemal te algemeen voorkom om net toeval te wees. [1] Hulle besit ook implikasionele en nie-implikasionele vorme. ʼn Voorbeeld van die laasgenoemde sal wees die oorgrote meerderheid van tale het nasale konsonante.[2] Hoe dit ook al egter sy is meeste tendense, soos hulle eweknieë, implikasioneel. Byvoorbeeld, Met oorweldigende-meer-as-toeval gereeldheid, is tale met ʼn normale SOV-volgorde geneig om postposisioneel te wees. Streng gesproke is ʼn tendens nie ʼn soort universalia nie, maar uitsonderings op meeste stellings wat universalia genoem word, kan gevind word. Byvoorbeeld, Latyn is ʼn preposisionele SOV-taal. Geredelik kan aangedui word dat hierdie uitsonderlike tale besig is om ʼn skuif te maak van een soort taal na ʼn ander. In Latyn se geval het sy afgestamde Romaanse tale oorgeskakel na SVO, wat ʼn meer algemene volgorde is onder preposisionele tale.
Universalia kan ook bi-direksioneel of uni-direksioneel wees. In ʼn bi-direksionele universalia kan twee kenmerke elk mekaar se bestaan impliseer. Byvoorbeeld het postposisionele tale in die algemeen ʼn SOV-volgorde en net so is SOV-tale meestal preposisioneel. Die implikasie werk in beide rigtings endie universalia is dus bi-direksioneel. In teenstelling hiermee werk die implikasie in ʼn uni-direksionele universalia net in een rigting. Tale wat betreklike bysinne voor die selfstandige naamwoord plaas wat hulle verander, het gewoonlik ʼn SOV-volgorde, dus impliseer prenominale betreklike bysinne SOV. Aan die anderkant toon SOV-tale wêreldwyd min voorkeur vir prenominale betreklike bysinne, en dus impliseer SOV min oor die volgorde van betreklike bysinne. Aangesien die implikasie net in een rigting werk, is die voorgestelde universalia uni-direksioneel.
Taaluniversalia in sintaksis word soms voorgehou as bewyse vir universele grammatika (hoewel epistemologiese argumente meer algemeen is). Ander verduidelikings vir taaluniversalia is ook al voorgestel, byvoorbeeld, dat taaluniversalia geneig is om eienskappe van taal te wees wat help met kommunikasie. Indien ʼn taal tekort skiet in een van die eienskappe, is al beweer, sal dit binnekort groei tot een wat wel die eienskap besit.
Michael Halliday het geargumenteer vir ʼn onderskeiding tussen beskrywende en teoretiese kategorieë by die oplos van die geval van die bestaan van taaluniversalia, ʼn onderskeiding geneem van J.R. Firth en Louis Hjelmslev. Hy redeneer dat "teoretiese kategorieë en hulle onderlinge verhoudings bevat ʼn abstrakte model van taal...; hulle is aaneengeskakel en wedersyds gedefinieerd". Beskrywende kategorieë, in teenstelling, is die wat opgestel is om spesifieke tale te beskryf. Hy argumenteer dat "Wanneer mense oor "universalia" uitvra, hulle oor die algemeen bedoel beskrywende kategorieë wat aanvaar word as gevind in alle tale. Die probleem is dat daar geen meganisme is om te besluit oor hoe ooreenstemmend beskrywende kategorieë van verskillende tale moet wees, voor daar gesê kan word dat hulle "dieselfde ding" is nie. [3]
Notas
[wysig | wysig bron]Verwysings
[wysig | wysig bron]- Brown, Cecil H. (1976) "General principles of human anatomical partonomy and speculations on the growth of partonomic nomenclature." American Ethnologist 3, no. 3, Folk Biology, pp. 400–424
- Comrie, Bernard (1981) Language Universals and Linguistic Typology. Chicago: University of Chicago Press.
- Croft, W. (2002). Typology and Universals. Cambridge: Cambridge UP. 2nd ed. ISBN 0-521-00499-3
- Dryer, Matthew S. (1998) "Why Statistical Universals are Better Than Absolute Universals" Chicago Linguistic Society 33: The Panels, pp. 123-145.
- Enfield, Nick J. & Asifa Majid & Miriam van Staden (2006) 'Cross-linguistic categorisation of the body: Introduction' (special issue of Language Sciences).
- Ferguson, Charles A. (1968) 'Historical background of universals research'. In: Greenberg, Ferguson, & Moravcsik, Universals of human languages, pp. 7–31.
- Goddard, Cliff and Wierzbicka, Anna (eds.). 1994. Semantic and Lexical Universals - Theory and Empirical Findings. Amsterdam/Philadelphia: John Benjamins.
- Goddard, Cliff (2002) 'The search for the shared semantic core of all languages'. In Goddard & Wierzbicka (eds.) Meaning and Universal Grammar - Theory and Empirical Findings volume 1, pp. 5–40, Amsterdam/Philadelphia: John Benjamins.
- Greenberg, Joseph H. (ed.) (1963) Universals of Languages. Cambridge, Mass.: MIT Press.
- Greenberg, Joseph H. (ed.) (1978a) Universals of Human Language Vol. 4: Syntax. Stanford, California: Stanford University Press.
- Greenberg, Joseph H. (ed.) (1978b) Universals of Human Language Vol. 3: Word Structure. Stanford, California: Stanford University Press.
- Heine, Bernd (1997) Cognitive Foundations of Grammar. New York/Oxford: Oxford University Press.
- Song, Jae Jung (2001) Linguistic Typology: Morphology and Syntax. Harlow, UK: Pearson Education (Longman).
- Song, Jae Jung (ed.) (2011) Oxford Handbook of Linguistic Typology. Oxford: Oxford University Press.
- Rosch, E. & Mervis, C.B. & Gray, W.D. & Johnson, D.M. & Boyes-Braem, P. (1976) 'Basic Objects In Natural Categories', Cognitive Psychology 8-3, 382-439.
- Wilkins, David P. (1993) ‘From part to person: natural tendencies of semantic change and the search for cognates’, Working paper No. 23, Cognitive Anthropology Research Group at the Max Planck Institute for Psycholinguistics.
Eksterne skakels
[wysig | wysig bron]- Some Universals of Grammar with Particular Reference to the Order of Meaningful Elements Geargiveer 20 September 2010 op Wayback Machine by Joseph H. Greenberg
- The Universals Archive by the University of Konstanz
Hierdie artikel is in sy geheel of gedeeltelik vanuit die Engelse Wikipedia vertaal. |