Griekse teater
,_April_%2709.JPG)
Griekse teater verwys na die drama en teater van Antieke Griekeland, wat as die begin en basis van Westerse teatergeskiedenis beskou word. Dié teater was oorspronklik 'n ritueel in die kultus van Dionysos. In die Romeinse mitologie is Bacchus die god van wyn en vrugbaarheid.
Ontstaan
[wysig | wysig bron]Die Grieke se groot ryk begin bykans 800 voor Christus en strek tot en met die dood van Alexander, die Grote in 323 v.C., waarna die Griekse ryk verdeel is. In die ryk se bestaan van 450 jaar het die Grieke die letterkunde, argitektuur, wiskunde, wetenskap en politiek, asook die kunste van die westerse wêreld se grondslag, tot 'n groot mate ontwikkel. Een van hul mees invloedryke nalatenskappe is dié van die geskrewe klassieke tragedie en komedietekste waarop daar nog eeue na hul bestaan voortgebou is.[1]
Op die eiland Kreta is 'n antieke, kultiese teater gevind naby die paleis van Phiastos wat gebruik is vanaf ongeveer 1900 v.C. tot 1700 v.C.. Daar is skilderwerk op muurpanele gevind wat afbeeldings van oesfeeste kan wees wat vir die godin van vrugbaarheid gehou is. In Griekeland, tydens die sesde eeu v.C., word ronde areas aan die voet van 'n heuwel geskep, genaamd die orchestra. Hier kon die mense dan, terwyl hul teen die heuwel sit, kyk hoe die priesters die god, Dionysius vereer met hul rituele. Daar is diere op 'n altaar of thymele geoffer as deel van 'n aanbiddingsritueel.[2]
Daar word gereken dat hierdie rituele uitgebeeld is deur priesterkore van sowat 50 mans wat gesing, gedans en kostuums, maskers en grimering gedra het. Daar word beweer dat hul 'n Dythyrambe[3] gesing het (dit is 'n lofsang ter ere van 'n god) en met betekenisvolle gebare uitgebeeld het. Dit kon dus verband hou met die ontstaan van die latere geskrewe dramas wat geskep is deur skrywers soos Aeschylus, Sophokles en Euripedes. Daar is egter geen klinkklare bewys dat rituele die geskrewe dramatekste se ontstaan bewerkstellig het nie.
Die Grieke se passie vir storievertelling as 'n kuns is versterk deur die teaterkompetisies in Athene 532 v.C.. Die Kompetisie van die Stad van Dionysia is elke jaar in Maart aangebied. Daar is in die begin afgekondig dat drie toneelskrywers se stukke as trilogië vir die fees aanvaar word. Op 'n dag is daar dan 'n groot optog of pompe gehou deur die strate van Athene. Vroue en mans, kinders en hooggeleerdes het die optog bygewoon terwyl hul 'n houtbeeld van Dionysius van buite die stad na die tempel by die teater van Dionysius teen die suidelike hang van die Akropolis. Die prosessie het dan teen die aand geëindig met 'n fees. Daar is nog steeds 'n pilaar van 'n kollosale phallus op die eiland Delos wat 300 v.C. gebou is. Hierdie is die simbool van vrugbaarheid. Daar is dus ook nog ander beelde van Phalloi in die optog gedra. Snaaks genoeg is daar vandag nog 'n soortgelyke tradisie wat in Japan gehou word in die Nagoya.
In 508 v.C. is 'n nuwe kompetisie van Dionysia begin naamlik die Dithyrambe fees. Kore van die tien Atheense stamme het deelgeneem. Daar was aparte kore vir mans en seuns. Daar is gesing en die kore is begelei deur dubbel rietfluite, liere en siters teen die 2de eeu v.C.
Akteurs
[wysig | wysig bron]Die toneelspelstyl van die Griekseteater[4] sou definitief groter as die lewe moes wees bloot omdat die toneelstukke in opelugteaters aangebied is sonder enige mikrofoonstelsels soos ons dit vandag ken. Om die verhaal oor te dra aan die toeskouer sou hul groot gebare moes maak en baie sterk speel. Een van die eerste wenners van so 'n Stad van Dionysius kompetisie was Thespis. Hy word dan gereken as die eerste, waarlike akteur. Nog 'n bekende akteur was Prynichius wat die eerste kompetisie wen om en by tussen 511 en 508 voor Christus. Hy voer tragedies op en gebruik historiese onderwerpe, soos byvoorbeeld die geskiedkundige val van Meletus wat deur die Perse verower is. Sy stuk het die toeskouers so ontstel dat almal in die teater begin huil het en die stuk daarna verban is. Phrynichus was ook die eerste uitvoerende kunstenaar wat vroue karakters in sy werk ingesluit het. Hierdie vroue is egter deur mans gespeel met vroue maskers. Ongelukkig het geen van die skrywers wat tydens die 6de eeu voor Christus geskryf het se werke oorgebly nie.
Maskers
[wysig | wysig bron]Die masker in die Griekse teater is gebruik sodat die akteurs meer as een karakter kon speel. Die vergrote uitdrukking op die masker se gesig het gehelp dat die gehoor hul makliker kon sien. Verder kon die masker ook as 'n klein megafoon dien om die volume van hul stemme te verhoog. Maskers is van hout, linne, en kurk gemaak. Hulle het soms ook regte hare gebruik vir die masker.
Teaterkostuums
[wysig | wysig bron]Die kostuums het die sosiale status, geslag en ouderdom van 'n karakter suggereer. Onder is 'n gewone kleed gedra of 'n onderkleed wat ook peplos of chiton[5] genoem is en bo-oor 'n mantel of himation. Die chiton kon van wol of linne gemaak wees. Hul dra ook 'n kleiner mantel of tjalie wat bekend staan as die chlamys. Reisigers het 'n petasos of sonhoed gedra om hul teen die weer te beskerm. Vir die alledaagse lewe is 'n sandaal wat dikwels om die kuit vas geryg is, was dikwels die skoeisel van die Grieke. Hulle dra ook graag kuitlengte stewels om hul voete te beskerm. Tragiese akteurs moes platvormskoene dra om groter en meer sigbaar te wees. Komiese karakters het gewone kouse gedra en wanneer vroue uitgebeeld is het lyfkouse gedra met progastreda vir 'n groter maag en 'n prosterneda vir borste van 'n vrou.
Gebruik van rekwisiete
[wysig | wysig bron]Die rekwisiete is gebruik om die karakter beter te skilder: byvoorbeeld, 'n kroon vir 'n koning, 'n lier vir 'n musikant, 'n kierie vir 'n ou mens en wapens vir soldate. Die skeuopoios was die Griekse naam vir 'n rekwisietekunstenaar.[6]
Amfiteater
[wysig | wysig bron]Vir die Stad van Dionysius-fees het die argitektoniese konsep van die Griekse teater of amfiteater verder ontwikkel.[7] Daar word nou tydelike houtstelasies as sitplekke teen die Akropolisheuwel gebou. Die orchestra of “verhoog” het nou 'n vierkantige vorm en agter die orchestra is 'n gebou met 2 tot 3 in- en uitgange opgerig wat die skene genoem is. Die skene of tydelike hut of tent. Die akteurs kon nou daarin met hul maskers en nuwe kostuums verdwyn en verskyn om hul vir 'n volgende toneel aan te trek. Later, in 4 v.C., word die skene 'n permanente gebou. Die theatron was die gedeelte waar die gehoor kon sit. Later is die houtsitplekke met marmer vervang. Daar was ook twee parados of gange waar die koor en akteurs kon inkom en uitgaan.
Ontwikkeling van geskrewe dramatekste
[wysig | wysig bron]Omdat die verhale en geskiedenis van die Grieke ontwikkel het in dramas wat op skrif gestel is, het ons vandag die voorreg om drie van die skrywers se dramatekste te kan lees.[8] Daar het 32 tekste van drie van die heel belangrikste skrywers oorgebly! Aeschylus wen 'n prys vir sy tragedie in 484 v.C.. Net sewe van die 80 tekste van Aeschylus bly oor. Hy skryf onder andere Die perse, Prometheus gebind, Sewe teen Thebes. Een van sy groot werke is Oresteia en 'n ander is Agamemnon. Hy verminder die koor na twaalf mans en bring 'n tweede akteur in sodat daar nou dialoog kan ontstaan tussen twee karakters. Hier volg 'n kort opsomming van die verhaal van die drama Agamemnon:
Storie van Agamemnon deur Aeschylus
[wysig | wysig bron]Op die muur van die paleis van Argos staan 'n wagter. Sodra hy 'n teken kry sal hy aankondig dat Troje oorwin is deur die Griekse leer. As hy die teken ontvang hardloop hy en vertel die nuus met groot vreugde aan Koningin Klyteimnestra. Hy gaan van die verhoog af en die koor van ou manne van Argos vertel aan die gehoor hoe Paris, die Trojaanse prins, vir Helena gesteel het. Sy was die vrou van die Griekse koning, Menelaos. Daar volg dan 'n tienjarige oorlog tussen die Trojane en die Grieke. Die hartseer nuus word ook vertel van hoe Agamemnon, die broer van Menelaos sy pragtige dogter Iphigenia aan die god van Artemis geoffer het om die regte wind vir die seile van die Griekse vloot te verseker. As die koningin Klyteimnestra verskyn moet sy aan die koor van ou manne verduidelik hoekom sy beveel het dat daar 'n dankoffer tot lof van die gode gedoen moet word. Sy lig hul dan in dat Troje die vorige na geval het. Die koor bedank die gode, maar wonder so 'n bietjie of haar nuus ooit waar is. 'n Boodskapper verskyn en bevestig die nuus. Hy vertel ook hoe swaar die Griekse manskappe in Troje gekry het en loof die gode vir hul veilige terugkoms. Klyteimnestra stuur die boodskapper terug na Agamemnon maar voordat hy kan vertrek vertel hy aan die koor van die vreeslike storm wat die Griekse vloot getref het. Menelaos en baie ander is weg. Die koor sing oor die vernietigende skoonheid van Helena en as Agamemnon binnekom, ry hy op 'n strydwa met Kassandra, die Trojaanse prinses wat hy as slavin en bywyf verower het. As Klyteimnestra hom verwelkom en haar liefde aan hom verklaar met 'n tapyt van pers mantels wat voor hom uitgesprei word, jak hy haar af. Hy wil nie op die pers mantels loop nie omdat dit 'n daad van hoogmoed is maar, sy dwing hom om dit te doen en hy gaan die paleis binne. Die koor verklaar dat daar iets nie pluis is nie. Klyteimnestra kom uit en beveel Kassandra om in die huis te gaan. Kassandra praat nie met Klyteimnestra nie en dan begin sy te profeteer. Die koor hoor hoe hul koning Agamemnon en sy, Kassandra sal sterf en dat daar iemand sal kom wat hul dood sal vergeld. Dan gaan sy die huis binne. Die koor raak bang, Agamemnon gil. Die paleis deur open en Klyteimnestra verskyn. Sy staan oor die lyke van haar man en Kassandra. Nou verklaar sy dat sy Iphigenia se dood vergeld het en haar geliefde Aegisthus, die nefie van haar gestorwe man, kom staan by haar. So tussen hakkies, Aegisthus se twee broers is gekook deur Agamemnon se vader en so bedien aan Aegisthus se vader. Klyteimnestra en Aegistus regeer van nou af die Grieke. Maar o wee! Net daar verklaar die koor dat Orestes, die seun van Agamemnon en Klyteimnestra gaan terugkeer en die dood van sy vader vergeld. Net soos daar deur Kassandra voorspel is. Geen sepie kan so erg wees soos 'n Griekse tragedie nie!
Sophocles, 'n tragedie skrywer van die Grieke, 406 tot 496 v.C.
[wysig | wysig bron]Daar word beweer dat Sophocles agtergrond panele vir die teater of “pinakes” ontwerp het. Hy was die mees vaardigste van al die dramatiste. Sy toneelstuk Koning Oedipus word gereken as die mees perfekte Griekse tragedie. Ongelukkig wen hy nie die Stad van Dionysia Kompetisie daarmee nie. In vergelyking met Aeschylus het Sophocles meer komplekse en sielkundige en goed gemotiveerde karakters geskep. Van sy tekste is Antigone, Electra, Aias, en Vroue van Trachis. 'n Voorbeeld van Sophocles se briljantheid is te vinde in die gedeelte waar Oedipus Rex agterkom dat hy sy vader doodgemaak het en met sy moeder getrou het. Aristoteles noem hierdie oomblik van erkenning in die drama die anagnorisis.
Storie van koning Oedipus deur Sophocles
[wysig | wysig bron]Die orakel van Delfi profeteer dat die koning van Thebes, Laius se seun, hom gaan doodmaak en met sy vrou, Jocasta slaap. Jocasta is die seun se eie ma. Toe die baba seun, Oedipus, gebore word beseer sy pa sy enkels en laat die kind in die berge om te sterf. 'n Skaapwagter ontdek die kind en neem hom na die koningsegpaar van Korinthe. Hul noem hom Oedipus en maak hom groot. Oedipus gaan as ouer seun na die orakel van Delfi toe om te hoor wie sy biologiese ouers is. Sy, die orakel of profetes, vertel hom dat hy sy vader gaan doodmaak en met sy moeder slaap. In sy poging om van hierdie nare voorspelling te vlug beland hy in 'n worsteling met 'n man by 'n kruispad en maak hy die man dood. Dit was Laius. Later word Oedipus die koning van Thebes en trou onwetend met sy moeder, Jocasta. Toe die arme egpaar die waarheid hoor by die siener, Tiresias hang Jocasta haarself en Oedipus steek sy eie oë uit. Die koning verlaat sy koninkryk met die hulp van sy dogter, Antigone. Hy sterf eindelik in die dorp Colonus. Wat 'n tragiese verhaal[9]!
Euripedes, 'n tragedie skrywer van die Grieke, 480 tot 406 v.C.
[wysig | wysig bron]Euripedes was die grootste Griekse dramaturg. Net agtien van sy toneelstukke het die toets van die tyd weerstaan. Sy tekste was meer natuurlik as die van die ander skrywers, maar hy word nie daarvoor in sy tyd erken nie. Van sy tekste is onder andere: Die Bacchae, Hippolytus, Alcestis, Die vroue van Troje, Orestes, Helena, Iphigenia in Aulis en Herakles. Hy bevraagteken die gode se mag. Hy skep sterk, intelligente vroue as karakters.[10] 'n Voorbeeld van so 'n karakter is Medea wat haar seun doodgemaak het. Hy wen egter vir die toneelstuk die derde plek by die Dionysia-kompetisie.
Storie van Medea deur Euripedes
[wysig | wysig bron]Medea se man, Jason, het Glauke, die dogter van Creon van Korinthe as vrou geneem en Medea en haar twee seuns uit Korinthe verban. Medea sweer dat sy haar man en sy gespuis gaan vernietig! Sy oortuig Creon dat sy nog 'n dag in Korinthe gaan bly. Sy organiseer 'n plek om heen te vlug na die moord. Ja, heel toevallig kom Koning Aegus van Athene daar verby. Medea belowe om hom van sy steriliteit te genees as hy haar teen Jason se mense beskerm. Sy lig hom natuurlik nie in dat sy 'n hele klomp mense gaan vermoor nie.
Medea gee aan Jason 'n kleed en kroon om vir Glauke te gee sodat hul twee seuns daar kan bly. Medea het egter die twee geskenke vervloek. Toe Glauke die kleed aantrek het sy aan die brand geslaan. 'n Boodskapper bring die vreeslike nuus vir Medea. Toe Creon sy dogter so sien het hy hom op Glauke gewerp en ook gesterf. Nou hoef Medea nog net vir Jason en hul twee seuns om die lewe bring. Sy maak haar twee seuns met 'n swaard dood – nadat sy darem so 'n bietjie geworstel het met haar moederlike instink! Net toe Jason arriveer om haar te keer om hul kinders dood te maak verdwyn die vreeslike vrou met 'n strydwa die lug in wat getrek word deur 'n draak. Jason vervloek sy vrou. Sy vervloek hom terug. Sy wil ook nie eers hul seuns se liggame teruggee sodat hy hulle kan begrawe nie. En woerts, weg is sy!
Ontwikkeling van satires
[wysig | wysig bron]Om en by 501 v.C. is satires opgevoer tydens die Dionysia Kompetisie. Die woord kom van die woord sater af wat 'n half-mens en half-dier is. Vandag kan ons nog afbeeldings op kruike sien van hierdie wesens. Dis mans met dierlywe en 'n borskas, 'n lang stert en ore. 'n Satire is dus 'n toneelstuk waarin daar die spot gedryf word met mense. In die 5de eeu voor Christus moes 'n dramaturg drie tragedies aanbied en een satire. Hierdie satires het gedien as 'n kort toneelstuk na die tragedies. Dit moes ontspanning bied na al die tragiese toneelstukke. Die satires is aangebied in 'n groteske, karikatuuragtige, burleske styl.
Satires[11] was dus die spottende weergawe van 'n mitologiese onderwerp wat die draak gesteek het met gode en helde. Dit het dikwels in die platteland afgespeel en het bestaan uit 'n gefuif, gedrink en gedans. Die karakters het in 'n streeksdialek gepraat. Die spelers in 'n satire het maskers gedra. Die koorlede het skamele, barbaarse klere gedra van bokvelle met 'n groot fallus vir komiese effek. Die struktuur van 'n satire is dieselfde as die van 'n tragedie. Silenus was die leier van die Satiriese koor – 'n klomp episodes van die satiriese drama is afgewissel deur odes deur die koor. Daar is slegs een satire wat nog bestaan, naamlik Cyclops deur Euripides (520 v.C.) en dit is gebaseer op 'n episode van die Odyssea van Homerus. Die populariteit van die satires het afgeneem want die gehore het begin om komedies te verkies bo satires.
Ontwikkeling van die Griekse komedie
[wysig | wysig bron]Die komedies het kontemporêre temas uitgebeeld. In die vierde eeu v.C. by die Dionysia kompetisie is slegs een satire per jaar opgevoer. In 487 v.C. is die kompetisie van Dionysia weer uitgebrei. Vyf komediedramaturge moes elk 'n komedie aanbied op elke dag van die vyf dae van die fees. Die struktuur van die komedie was ook dieselfde as die van die tragedie. Die koor van die komedie is dikwels gespeel deur diere en dinge, soos perdebye, paddas en selfs wolke. Die musikante en komiese akteurs het belaglike kostuums aangetrek. Die mans het rondgeloop met flappende fallusse, boepense, bollende borskaste en bakboude. Die koorlede het gelukkig nie nodig gehad om so laf aan te trek nie. Die maskers van die Griekse komedies was karikatuuragtig, lelik en laf.
Die enigste oorblywende komedies is die wat in die vyfde eeu v.C. geskryf is deur Aristophanus. Van sy veertig toneelstukke het elf oorgebly. Die komedies dryf die spot met die politiek en sosiale gewoontes van die dag. Die styl is burlesk, en vol giftige persoonlike uitlatings teen politici en vername mense in Athene. Tydens die hoogtepunt van die Pelopiniese oorlog tussen Athene en Sparta, 411 v.C., het Aristophanus sy anti-oorlog komedie geskryf, genaamd Lysistrata[12] waarin vroue van die twee state saamsweer om seks van hul mans te weerhou totdat daar vrede is. In die toneelstuk is die vroue natuurlik deur gemaskerde mans uitgebeeld.
Dis interessant om te weet dat die Griekse tragedie geseëvier het toe die Griekeland floreer het terwyl komedie hoogty gevier het toe dit sleg gaan met die land en die frustrasies van die gemeenskap weerspieël is. Die Grieke het die oorlog teen Sparta verloor en was nou in 336 v.C. onder die heerskappy van die Masedoniese koning, Alexander die Groote.[13] Uit die aard van die saak is politiese kwessies nou vermy en persoonlike en sosiale sake is uitgebeeld in die nuwe komedie van 336 v.C.. Vir die eerste keer word liefde nou die hoofelement in die drama, maar dit was selde opregte liefde. Die rol van die koor is dikwels uitgeskakel, maar dialoog bly in versvorm.
Die akteurs dra gewone kostuums in hierdie komedies. Die maskers word meer realisties. Slawe en ou mans bly karikature. Die enigste toneelstuk wat uit hierdie tyd bewaar bly is die van Dyskolos of Die Kla-kous gekryf deur Menander[14] in 342 – 291 v.C. het hierdie komedie 'n standaardtema van die gesinslewe handel nl. die afkeuring van 'n ouer van sy kind se keuse van 'n huweliksmaat. Menander se karakters het hul nie aan die groot mites van die verlede gesteur nie, maar hul eerder besig gehou met die alledaagse lewe van die gewone mense in Athene. Na die 3de eeu v.C. het die nuwe komedie se gewildheid begin afneem en die Stad van Dionysia se toneelkompetisie is nie meer in die eerste eeu na Christus aangebied nie.
Struktuur van die Griekse tragedie
[wysig | wysig bron]Die struktuur van 'n Griekse tragedie bestaan uit die proloog,[15] wat die mitologiese (mites is stories oor gode) agtergrond van die toneelstuk beskryf. Die toneelstuk word deur een of twee akteurs gelewer – een speler kan met 'n masker aan baie ander karakters ook verteenwoordig. Die dialoog tussen twee of hoogstens drie karakters in hierdie toneelstukke word gevolg deur die koor se sang en dans. Die koor lewer ook repliek oor die storie. Hierna volg een toneel op 'n ander of episodes wat uitgevoer word deur tussen een, twee of drie akteurs wat die karakters met maskers vergestalt. Hierdie tonele word dan afgewissel deur die sang en dans van die koor wat stasimon genoem word.
Die eerste stasimon is die einde van die eerste episode. Die karakters verlaat die verhoog en die koor dans en sing 'n stasimon. Dit gaan oor dit wat gebeur het in die episode en plaas dit in die groter prentjie van die mitologiese verhaal. Nou volg episode op episode afgewissel met stasimons.
Die exodos is die einde van die toneelstuk. Die koor sing en bied woorde van wysheid aan die gehoor om die boodskap van die drama uit te dra.[16]
Invloed op vandag se teater
[wysig | wysig bron]Die Griekse teater het ons huidige teater in 'n groot mate gevorm tot wat dit vandag is. Die teater wat in die vorm van 'n amfiteater is wat op 'n verhoog met 'n proceniumboog afkyk, is nog steeds gewild by argitekte wat vandag se moderne teaters. Een van die redes hiervoor is dat die akoestiek van sulke teaters baie goed is asook die siglyne. Ons kan almal sien wat op die verhoog aangaan. Verder het die Griekse koor wat as verteller tydens die drama optree ook ons dramas beïnvloed. Ons het byvoorbeeld steeds dramas wat op die patroon geskryf is van 'n verteller wat ons inlig oor wat in die toneelstuk aangaan. Dink maar aan die verteller in Thornton Wilder se Our Town. Ons moderne dramas maak ook gebruik van die lang monoloë van een karakter wat sy gevoelens en denke met ons deel. Hierdie tendens kan mens oor en oor in die dramas van Shakespeare opmerk. Laastens gebruik ons ook die maskertegniek in moderne dramas. In 1959 het die San Francisco Mime Troupe maskers begin gebruik en dit is verder uitgebou in die werk van Peter Schumann se Bread and Puppet Theatre in New York in die sestigerjare. Die gebruik van maskers in teaterproduksies gee die akteurs 'n geleentheid om 'n verdere dimensie toe te voeg aan die stuk. Die akteur met die masker kan 'n buitestaander wees wat repliek lewer oor wat in die storie aangaan en dalk 'n ander gesigspunt op die tema van die werk bied. Die Griekse teater se gebruik van maskers is ook duidelik te bespeur in die komedies van die Romeinse teater en die latere Commedia dell'arte teater. 'n Masker kan ook 'n kans bied om meer geloofwaardige fantasie karakters uit te beeld soos gedoen is deur die Suid Afrikaanse produksie van die Handspring Puppet Company van Midsomernagdroom deur William Shakespeare.
Sien ook
[wysig | wysig bron]Bronnelys
[wysig | wysig bron]- Kennis, 1980, vol 4, bl. 652-653, ISBN 0 7981 0826 6
Eksterne Skakels en Bibliografie
[wysig | wysig bron]- ↑ http://www.interkriti.org/crete/iraklion/phaistos.html?vpg=2. Besoek op 30 Oktober 2016
- ↑ Mark Damen 2012. [1][dooie skakel] URL besoek op 31 Oktober 2016
- ↑ Hart, ML. 2000. The art of ancient Greek theater. LA: J.Paul Getty Museum.
- ↑ Wiles, D. 2000. Greek theatre performance: An introduction. UK: Cambridge University Press
- ↑ Barton, L. Historic Costume for the stage. London: Adam and Charles Black.
- ↑ http://artsedge.kennedy-center.org/interactives/greece/theater/playersProps.html Geargiveer 2 Desember 2016 op Wayback Machine Besoek op 31 Oktober 2016
- ↑ Brockett, OG. 1974. The theatre an introduction. New York: Holt, Rinehart and Winston
- ↑ Dutta, S. & Goldhill, S. 2004. Greek tragedy. London: Penguin.
- ↑ Brockett, OG. Ibid.
- ↑ Clark, B.H. 1933. Twenty six unabridged plays: World Drama. New York. Dover Publications
- ↑ Le Boeuf, M. 2007. The power of ridicule: An analysis of satire. University of Rhode Island. http://digitalcommons.uri.edu/cgi/viewcontent.cgi?article=1065&context=srhonorsprog Besoek 31 Oktober 2016.
- ↑ Wilson, N. 1982. Two Observations on Aristophanes' Lysistrata. Oxford: Lincoln College.
- ↑ Taylor, B. 1974. Picture reference book of the Ancient Greek. UK: Brockhamton.
- ↑ Fletcher, A. 2011. From ancient Athens to the American Republic. Baltimore, Maryland: Johns Hopkins University Press.
- ↑ Cloete, T.T.: 1992. Literêre terme en teorieë. Pretoria. HAUM.
- ↑ Bruce MacLennan. 1999. Typical Structure of a Greek Play. https://web.eecs.utk.edu/~mclennan/Classes/US210/Greek-play.html Besoek 31 Oktober 2016.