Gaan na inhoud

Vryheid van spraak

in Wikipedia, die vrye ensiklopedie
Die Vryheid van spraak-vlag deur John Marcotte.

Vryheid van spraak is 'n beginsel wat die vryheid van 'n individu of 'n gemeenskap ondersteun om hul opinies en idees te verwoord sonder om bang te wees vir weerwraak, sensuur of wettige sanksie. Die uitdrukking "vryheid van uitdrukking" word soms sinoniem gebruik, maar dit bevat enige handeling om inligting of idees te soek, te ontvang en oor te dra, ongeag die medium wat gebruik word.

Evelyn Beatrice Hall (28 September 1868 – 13 April 1956) het in The Friends of Voltaire, die volgende gesê wat demonstreer wat vryheid van spraak is:

"Wat jy sê keur ek nie goed nie, maar ek sal jou reg dat jy dit kan sê tot die dood toe verdedig."
(In Engels: "I disapprove of what you say, but I will defend to the death your right to say it")

Die reg op vryheid van uitdrukking is erken as 'n mensereg in die Universele Verklaring van Menseregte en internasionale menseregtewetgewing deur die Verenigde Nasies. Baie lande het grondwetlike wetgewing wat vrye spraak beskerm. Terme soos vryheid van spraak en vryheid van uitdrukking word uitruilbaar in politieke diskoers gebruik. In 'n wetlike sin sluit die vryheid van uitdrukking egter enige aktiwiteit in wat gebruik word om inligting of idees te soek, te ontvang en oor te dra, ongeag die medium wat gebruik word.

Artikel 19 van die UDHR bepaal dat "elkeen die reg sal hê om menings sonder inmenging te huldig" en "elkeen sal die reg hê op vryheid van uitdrukking; hierdie reg sluit vryheid in om inligting en idees van alle soorte te soek, te ontvang en oor te dra, ongeag grense, hetsy mondeling, skriftelik of in druk, in die vorm van kuns, of deur enige ander media van sy keuse." Die weergawe van Artikel 19 in die ICCPR wysig dit later deur te verklaar dat die uitoefening van hierdie regte "spesiale pligte en verantwoordelikhede" inhou en "daarom aan sekere beperkings onderhewig kan wees" wanneer nodig "[vir respek vir die regte of reputasie van ander" of "[vir] die beskerming van nasionale veiligheid of van openbare orde (ordre public), of van openbare gesondheid of sedes".[1]

Vryheid van spraak en uitdrukking mag dus nie as absoluut erken word nie, en algemene beperkings of grense tot vryheid van spraak hou verband met laster, naamskending, obseniteit, pornografie, opruiing, aanhitsing, bakleiery, haatspraak, geklassifiseerde inligting, kopieregskending, handelsgeheime, voedseletikettering, nie-openbaarmakingsooreenkomste, die reg op privaatheid, waardigheid, die reg om vergeet te word, openbare veiligheid en meineed. Regverdigings daarvoor sluit in die skadebeginsel, voorgestel deur John Stuart Mill in On Liberty, wat voorstel dat "die enigste doel waarvoor mag regmatig oor enige lid van 'n beskaafde gemeenskap uitgeoefen kan word, teen sy wil, is om skade aan ander te voorkom."[2]

Die idee van die "oortredingsbeginsel" word ook gebruik om spraakbeperkings te regverdig, en beskryf die beperking op uitdrukkingsvorme wat as aanstootlik vir die samelewing beskou word, met inagneming van faktore soos omvang, duur, motiewe van die spreker en gemak waarmee dit vermy kon word.[2] Met die evolusie van die digitale era word die toepassing van vryheid van spraak meer omstrede namate nuwe kommunikasiemiddele en beperkings ontstaan, byvoorbeeld die Goue Skild-projek, 'n inisiatief deur die Chinese regering se Ministerie van Openbare Veiligheid wat potensieel ongunstige data uit die buiteland filtreer.

Die Menseregte-meting-inisiatief[3] meet die reg op mening en uitdrukking vir lande regoor die wêreld, met behulp van 'n opname van menseregtekundiges in die land.[4]

Historiese oorsprong

[wysig | wysig bron]

Vryheid van spraak en uitdrukking het 'n lang geskiedenis wat voor moderne internasionale menseregte-instrumente is.[5] Daar word gemeen dat die antieke Atheense demokratiese beginsel van vrye spraak moontlik in die laat 6de of vroeë 5de eeu vC ontstaan het.[6]

Vryheid van spraak is deur Erasmus en Milton bevestig.[5] Edward Coke het in die 1590's aanspraak gemaak op vryheid van spraak as "'n antieke gewoonte van die Parlement", en dit is in die Protes van 1621 bevestig.[7] Deur wat in die Engelse Declaration of Right, 1689 geskryf is, te herhaal, het Engeland se Handves van Regte 1689 die grondwetlike reg van vryheid van spraak in die Parlement wettiglik gevestig, wat steeds van krag is.[8][9] Hierdie sogenaamde parlementêre voorreg sluit geen moontlike lasteraansprake in nie, wat beteken dat parlementariërs vry is om in die Huis te praat sonder vrees vir regstappe.[10] Hierdie beskerming strek tot skriftelike verrigtinge: byvoorbeeld skriftelike en mondelinge vrae, mosies en amendemente wat op wetsontwerpe en mosies ingedien is.[10]

Een van die wêreld se eerste persvryheidswette is in 1766 in Swede ingestel (Sweedse Persvryheid Wet), hoofsaaklik as gevolg van die klassieke liberale parlementslid en Ostrobothniese priester Anders Chydenius.[11][12][13][14] In 'n verslag wat in 1776 gepubliseer is, het hy geskryf:[15] 

“Geen bewyse behoort nodig te wees dat 'n sekere vryheid van skryf en druk een van die sterkste bolwerke van 'n vrye organisasie van die staat is nie, aangesien die landgoedere daarsonder nie genoegsame inligting sou hê vir die opstel van goeie wette en diegene wat geregtigheid uitdeel sou nie gemonitor word nie, en die onderdane sou ook nie die vereistes van die wet, die grense van die regte van die regering en hul verantwoordelikhede ken nie. Onderwys en etiese gedrag sou verpletter word; grofheid in denke, spraak en maniere sou oorheers, en dowwe sou die hele lug van ons vryheid oor 'n paar jaar verduister.”

Onder leiding van Anders Chydenius het die Caps by die Sweedse Riksdag in Gävle op 2 Desember 1766 die persvryheidsregulasie aanvaar wat sensuur gestaak het en die beginsel van openbare toegang tot amptelike rekords in Swede ingestel het. Uitgesluit was laster van die koning se majesteit en die Sweedse Kerk.

Die Verklaring van die Regte van die Mens en van die Burger, wat tydens die Franse Rewolusie in 1789 aangeneem is, het spesifiek vryheid van spraak as 'n onvervreembare reg bevestig.[5] Vryheid van spraak, wat in 1791 aangeneem is, is 'n kenmerk van die Eerste Wysiging aan die Grondwet van die Verenigde State.[16] Die Franse Verklaring maak voorsiening vir vryheid van uitdrukking in artikel 11, wat bepaal dat: 

“Die vrye kommunikasie van idees en opinies is een van die kosbaarste van die regte van die mens. Elke burger mag dienooreenkomstig met vryheid praat, skryf en druk, maar sal verantwoordelik wees vir die misbruik van hierdie vryheid as wat deur die wet bepaal word.”[17]

Artikel 19 van die Universele Verklaring van Menseregte, wat in 1948 aangeneem is, bepaal dat: 

“Elkeen het die reg op vryheid van mening en uitdrukking; hierdie reg sluit vryheid in om opinies sonder inmenging te huldig en om inligting en idees deur enige media en ongeag grense te soek, te ontvang en oor te dra.”[18]

Vandag word vryheid van spraak, of die vryheid van uitdrukking, in internasionale en streeks menseregtewetgewing erken. Die reg is verskans in Artikel 19 van die Internasionale Verdrag oor Burgerlike en Politieke Regte, Artikel 10 van die Europese Konvensie oor Menseregte, Artikel 13 van die Amerikaanse Konvensie oor Menseregte en Artikel 9 van die Afrika-handves oor Mense- en Volkeregte.[19] Gebaseer op John Milton se argumente, word vryheid van spraak verstaan as 'n veelsydige reg wat nie net die reg insluit om inligting en idees uit te druk of te versprei nie, maar drie verdere afsonderlike aspekte:

  1. die reg om inligting en idees te soek;
  2. die reg om inligting en idees te ontvang;
  3. die reg om inligting en idees oor te dra

Internasionale, streeks- en nasionale standaarde erken ook dat vryheid van spraak, as die vryheid van uitdrukking, enige medium insluit, hetsy mondelings, skriftelik, in druk, deur die internet of kunsvorme. Dit beteken dat die beskerming van vryheid van spraak as 'n reg die inhoud en die wyse van uitdrukking insluit.[19]

Sien ook

[wysig | wysig bron]

Verwysings

[wysig | wysig bron]
  1. ↑ "Article 19". International Covenant on Civil and Political Rights. Office of the United Nations High Commissioner for Human Rights; adopted and opened for signature, ratification and accession by UN General Assembly resolution 2200A (XXI) of 16 Desember 1966, entry into force 23 Maart 1976. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 5 Julie 2008. Besoek op 13 Maart 2014.
  2. ↑ 2,0 2,1 van Mill, David (1 Januarie 2016). "Freedom of Speech". In Zalta, Edward N. (red.). The Stanford Encyclopedia of Philosophy (Fall 2016 uitg.). Geargiveer vanaf die oorspronklike op 18 Maart 2019. Besoek op 12 Oktober 2016.
  3. ↑ "Human Rights Measurement Initiative – The first global initiative to track the human rights performance of countries". humanrightsmeasurement.org. Besoek op 9 Maart 2022.
  4. ↑ "Right to opinion and expression - HRMI Rights Tracker". rightstracker.org (in Engels). Geargiveer vanaf die oorspronklike op 29 Maart 2023. Besoek op 9 Maart 2022.
  5. ↑ 5,0 5,1 5,2 Smith, David (5 Februarie 2006). "Timeline: a history of free speech". The Guardian. London. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 29 Augustus 2013. Besoek op 2 Mei 2010.
  6. ↑ Raaflaub, Kurt; Ober, Josiah; Wallace, Robert (2007). Origins of democracy in ancient Greece. University of California Press. p. 65. ISBN 978-0-520-24562-4.
  7. ↑ Ofir Haivry and Yoram Hazony: What Is Conservatism? Geargiveer 7 April 2021 op Wayback Machine American Affairs Summer 2017 / Volume I, Number 2.
  8. ↑ "Bill of Rights 1689". Parliament UK. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 12 Maart 2017. Besoek op 30 April 2019.
  9. ↑ Williams, E. N. (1960). The Eighteenth-Century Constitution. 1688–1815. Cambridge University Press. pp. 26–29. OCLC 1146699.
  10. ↑ 10,0 10,1 "MPs' Guide to Procedure: Freedom of speech". UK Parliament. Besoek op 23 September 2023.
  11. ↑ ""The Freedom of the Press Act", Sveriges Riksdag". Geargiveer vanaf die oorspronklike op 30 September 2007.
  12. ↑ Fortress Europe? – Circular Letter. "FECL 15 (May 1993): The Swedish Tradition of Freedom of Press". Geargiveer vanaf die oorspronklike op 8 Maart 2016. Besoek op 14 Maart 2016.{{cite web}}: CS1 maint: unfit URL (link)
  13. ↑ "The World's First Freedom of Information Act (Sweden/Finland 1766)". Scribd. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 15 Desember 2013. Besoek op 14 Masrt 2016. {{cite web}}: Gaan datum na in: |access-date= (hulp)
  14. ↑ "Sweden". Geargiveer vanaf die oorspronklike op 6 April 2019. Besoek op 20 Mei 2020.
  15. ↑ Luoma, Jukka. "Helsingin Sanomat – International Edition". Geargiveer vanaf die oorspronklike op 20 November 2007. Besoek op 26 November 2007.
  16. ↑ "Freedom of Speech". HISTORY (in Engels). Geargiveer vanaf die oorspronklike op 9 Maart 2020. Besoek op 23 Februarie 2020.
  17. ↑ Arthur W. Diamond Law Library at Columbia Law School (26 Maart 2008). "Declaration of the Rights of Man and of the Citizen". Hrcr.org. www.hrcr.org. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 6 Junie 2013. Besoek op 25 Junie 2013.
  18. ↑ United Nations (10 September 1948). "The Universal Declaration of Human Rights". UN.org. United Nations. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 3 Julie 2017. Besoek op 25 Junie 2013.
  19. ↑ 19,0 19,1 Andrew Puddephatt, Freedom of Expression, The essentials of Human Rights, Hodder Arnold, 2005, bl. 128

Eksterne skakels

[wysig | wysig bron]
Ontsluit van "https://af.wikipedia.org/w/index.php?title=Vryheid_van_spraak&oldid=2771388"