Kewerslak

Kewerslak
Wetenskaplike klassifikasie
Koninkryk:	Animalia
Subkoninkryk:	Eumetazoa
Superfilum:	Protostomia
(geen rang):	Bilateria
Filum:	Mollusca
Klas:	Polyplacophora J.E. Gray, 1821
Subklasse en ordes
Neoloricata Chitonida Lepidopleurida Paleoloricata †

Kewerslakke, ook soms chitons of blouruggies genoem, is klein weekdiertjies wat tot die klas Polyplacophora (Amphineura) behoort. Hulle is nog kewers, nog slakke, hoewel hulle aan laasgenoemde verwant is. Die belangrikste kenmerk van die diertjies, wat in alle oseane voorkom, is dat die kalkstuk of skulp op die rug uit agt afsonderlike plaatjies bestaan. Aan die onderkant kom ’n sterk gespierde voet voor waarmee hulle oor rotse beweeg of hulle daaraan vasheg. Kewerslakke is planteters wat met 'n raspertong die wiere van die rotse skraap.

Bou

Kewerslakke is afgeplatte, ovaalvormige weekdiere (phylum Mollusca) wat tot die klas Polyplacophora (Amphineura) behoort. Hulle is op die rug bedek met 'n skulp wat uit 8 effens geboë plaatjies bestaan en dakpansgewys gerangskik is. By sommige, byvoorbeeld Chiton tulipa, wat aan die Suid-Afrikaanse Suidkus voorkom, is die skulp gekleur. Ander kewerslakke se skulpe het 'n blouerige skynsel, vandaar die naam blouruggie.

Die skulpplaatjies bestaan uit twee lae. Die boonste laag is opgebou uit organiese materiaal wat pigmente bevat, terwyl die onderste laag kalkagtig is en dikwels ’n perlemoenagtige glans het. Rondom die skulp is daar 'n pantser waarop skubbe en borselhaartjies of stekels voorkom. By kewerslakke van die genus Cryptoplax is die skulpplaatjies sterk gereduseer, terwyl hulle by verteenwoordigers van die genus Cryptochiton glad nie uitwendig sigbaar is nie. Alle kewerslakke het aan die onderkant van die liggaam 'n groot kruipvoet, 'n kenmerk wat hulle met die egte slakke gemeen het.

Die kleinste kewerslakke is sowat 5 mm lank, terwyl die grootste spesie, Cryptochiton stelleri, tot 300 mm lank en 140 mm breed kan word. In twee groewe langs die voet kom 'n groot aantal klein kieue voor wat uit plat lamelle bestaan. Die dermkanaal begin met 'n kaaklose mond waarin speekselkliere en ’n raspertong (radula) voorkom. Die tong het 'n aantal dwarsrye met 17 tandjies in elke ry. Na die mond volg 'n slukderm, 'n maag, 'n lang, gekronkelde dermkanaal met ’n middeldermklier en die anus, wat aan die einde van die liggaam geleë is.

Die senuweestelsel bestaan uit ’n ringvormige gedeelte in die kop rondom die slukderm, van waar vier stringe deur die liggaam loop en deur middel van dwarsverbindings aanmekaar geheg is. Hierdie sogenaamde touleersenustelsel bevat enkele senuweeknope (ganglia). Daar is geen oë in die kop nie, maar klein skulpogies kom in die skulpplate voor. Die hart lê onder die laaste twee skulpplate. ’n Aorta is wel aanwesig, maar ander are ontbreek en die bloed vloei deur holtes in die liggaam.

Gedrag

Kewerslakke is seediere wat wêreldwyd voorkom en hoofsaaklik in die getysone en die branderstrook leef. Enkele kleiner spesies is ook al in die diepsee tot op 'n diepte van 4 000 m aangetref. Bedags heg die kewerslakke hulle aan die rotse vas en kruip snags rond, terwyl hulle met hul raspertong wiere van die rotse skraap. As hulle genoeg gevreet het, keer hulle altyd na hul eie plek op die rotse terug. Die kruipbeweging vind baie stadig met behulp van die voet plaas en wanneer hulle gaan sit, heg hulle hulself stewig met die voet en die stekelpantser aan die rots vas.

Hulle kan selfs op ongelyke oppervlakke vasklou, danksy 'n taai slym wat die diertjies kan produseer. Kewerslakke kan hulle ook net soos krimpvarkies oprol sodat die skulpplate 'n beskermende pantser na buite vorm. Die mannetjies en wyfies los hul geslagselle in die water, waar uitwendige bevrugting plaasvind. Die eiers dryf nie los van mekaar nie, maar in gelatienagtige pakkies of slymdrade. Een wyfie kan meer as 100 000 eiers lê. Uit 'n bevrugte eier ontwikkel 'n vryswemmende larwe met trilhare. Hierdie swemstadium duur net 'n kort rukkie, waarna die diere hulle vasheg en tot volwasse kewerslakke ontwikkel. Kewerslakke kan 6 tot 10 jaar oud word en sommige spesies vertoon broeisorg.

Indeling

Die oudste bekende kewerslakke dateer uit die Siluur (sowat 430 miljoen jaar gelede). Tans bestaan daar sowat 700 spesies, wat in drie ordes ingedeel word. Die primitiefste orde (Lepidopleurida) word gekenmerk deur skulpplaatjies sonder insnydings. Hierdie orde sluit ook sommige diepseebewoners in.

Verteenwoordigers van die orde Ischnochitonina het insnydings aan die rand van die skulpplaatjies. Hierdie orde is die grootste en sluit bekende spesies in soos die van die genera Chiton en Acanthopleura. Kewerslakke van die orde Acanthochitonina het skulpplate wat aan die rand ingesny is, terwyl die pantser met borselhare bedek is. 'n Bekende spesie van hierdie orde is Acanthochiton garnoti, wat bykans langs die hele Suid-Afrikaanse kus voorkom.

Bron

• Wêreldspektrum, 1982, ISBN 0-908409-55-9 band

Eksterne skakels

• Wikispecies het meer inligting verwant aan Kewerslak
• (en) "Chiton". Encyclopædia Britannica. Besoek op 26 Augustus 2019.