Tefra: Verskil tussen weergawes
Nuwe artikel van aanstuur Etiket: Aanstuur verwyder |
Besig |
||
| Lyn 7: | Lyn 7: | ||
==Etimologie== |
==Etimologie== |
||
Die woord "tefra" en "piroklast" is albei afgelei van [[Grieks]]e woorde. Die woord τέφρα ''tefra'' beteken "as". "Piroklast" is afgelei van πῦρ ''pir'', "vuur", en κλαστός ''klastos'', "in stukke gebreek". |
Die woord "tefra" en "piroklast" is albei afgelei van [[Grieks]]e woorde. Die woord τέφρα ''tefra'' beteken "as". "Piroklast" is afgelei van πῦρ ''pir'', "vuur", en κλαστός ''klastos'', "in stukke gebreek". |
||
==Oorsig== |
|||
Tefra is piroklastiese materiaal wat in 'n vulkaanuitbarsting uitgeskiet word en nie daarna saamsmelt nie. Dit bestaan uit 'n verskeidenheid materiale, gewoonlik glasagtige deeltjies wat gevorm word deur die afkoeling van druppels [[magma]], en kan vloeitraag, solied of vlokkerig wees. Dit kan ook wisselende proporsies kristallyne en minerale samestellings hê van die berg en die mure van die opening. Terwyl die deeltjies aarde toe val, word hulle in 'n mate gesorteer deur die [[wind]] en [[swaartekrag]], en vorm hulle lae ongekonsolideerde materiale. Die deeltjies word ook soms deur grondbewegings en watervloei geskuif.<ref name=Gornitz/> |
|||
Die grootste stukke tefra val gewoonlik eerste op die aarde nadat hulle uit die vulkaan gebars het en lê dus meestal nader aan die vulkaanopening. Kleiner stukke trek verder – as kan tot duisende kilometers ver trek of selfs halfpad om die aarde, want dit kan dae of weke lank in die [[stratosfeer]] bly. |
|||
Wanneer groot hoeveelhede tefra in die [[atmosfeer]] versamel ná 'n paar vulkaanuitbarstings (of vele klein uitbarstings) kan dit die lig en hitte van die [[son]] in die atmosfeer terugweerkaats. In uiterste gevalle kan die [[temperatuur]] daal en 'n tydelike "[[vulkaanwinter]]" veroorsaak. Die uitwerking van [[suurreën]] en {{nowrap|-sneeu}}, die neerslag wat veroorsaak word wanneer tefra in die armosfeer beland, kan jare ná 'n uitbarsting nog gesien word. Tefra-uitbarstings kan [[ekostelsel]]s oor miljoene vierkante kilometers of selfs oor hele kontinente beïnvloed (na gelang van die grootte van die uitbarsting).<ref name="Ayris 1905–1936">{{Cite journal|last1=Ayris|first1=Paul Martin|last2=Delmelle|first2=Pierre|date=1 November 2012|title=The immediate environmental effects of tephra emission|journal=Bulletin of Volcanology|language=en|volume=74|issue=9|pages=1905–1936|doi=10.1007/s00445-012-0654-5|bibcode=2012BVol...74.1905A|s2cid=129369735|issn=1432-0819}}</ref> |
|||
==Verwysings== |
==Verwysings== |
||
Wysiging soos op 11:40, 4 November 2021
Tefra is stukke materiaal wat geskep word in 'n vulkaanuitbarsting, ongeag die samestelling of grootte daarvan. Vulkanoloë verwys ook na fragmente in die lug as piroklaste. Nadat klastiese materiaal op die grond geval het, bly dit as tefra bestaan, tensy dit warm genoeg is om saam te smelt en piroklastiese gesteentes of tuf te vorm.
Tefrochronologie[1] is 'n geochronologiese tegniek wat afsonderlike lae tefra – vulkaanas van 'n enkele uitbarsting – gebruik om 'n chronologiese raamwerk te skep waarbinne argeologiese rekords geplaas kan word. Wanneer 'n vulkaan ontplof, stel dit 'n verskeidenheid soorte tefra vry, insluitende as, sintels, bomme en blokke. Hierdie materiaal val op die grond en mettertyd vind sedimentasie plaas waarin dié tefralae in die fossielrekord opgeneem word. Dikwels wanneer 'n vulkaan uitbars, word biologiese organismes gedood en hulle oorskot in die tefralae begrawe. Dié fossiele kan later deur wetenskaplikes gedateer word om die ouderdom daarvan en hul plek in die fossielrekord te bepaal.
Etimologie
Die woord "tefra" en "piroklast" is albei afgelei van Griekse woorde. Die woord τέφρα tefra beteken "as". "Piroklast" is afgelei van πῦρ pir, "vuur", en κλαστός klastos, "in stukke gebreek".
Oorsig
Tefra is piroklastiese materiaal wat in 'n vulkaanuitbarsting uitgeskiet word en nie daarna saamsmelt nie. Dit bestaan uit 'n verskeidenheid materiale, gewoonlik glasagtige deeltjies wat gevorm word deur die afkoeling van druppels magma, en kan vloeitraag, solied of vlokkerig wees. Dit kan ook wisselende proporsies kristallyne en minerale samestellings hê van die berg en die mure van die opening. Terwyl die deeltjies aarde toe val, word hulle in 'n mate gesorteer deur die wind en swaartekrag, en vorm hulle lae ongekonsolideerde materiale. Die deeltjies word ook soms deur grondbewegings en watervloei geskuif.[1]
Die grootste stukke tefra val gewoonlik eerste op die aarde nadat hulle uit die vulkaan gebars het en lê dus meestal nader aan die vulkaanopening. Kleiner stukke trek verder – as kan tot duisende kilometers ver trek of selfs halfpad om die aarde, want dit kan dae of weke lank in die stratosfeer bly.
Wanneer groot hoeveelhede tefra in die atmosfeer versamel ná 'n paar vulkaanuitbarstings (of vele klein uitbarstings) kan dit die lig en hitte van die son in die atmosfeer terugweerkaats. In uiterste gevalle kan die temperatuur daal en 'n tydelike "vulkaanwinter" veroorsaak. Die uitwerking van suurreën en -sneeu, die neerslag wat veroorsaak word wanneer tefra in die armosfeer beland, kan jare ná 'n uitbarsting nog gesien word. Tefra-uitbarstings kan ekostelsels oor miljoene vierkante kilometers of selfs oor hele kontinente beïnvloed (na gelang van die grootte van die uitbarsting).[2]
Verwysings
- ↑ 1,0 1,1 Gornitz, Vivien (2008). Encyclopedia of Paleoclimatology and Ancient Environments. Springer Science & Business Media. pp. 937–938. ISBN 978-1-4020-4551-6.
- ↑ Ayris, Paul Martin; Delmelle, Pierre (1 November 2012). "The immediate environmental effects of tephra emission". Bulletin of Volcanology (in Engels). 74 (9): 1905–1936. Bibcode:2012BVol...74.1905A. doi:10.1007/s00445-012-0654-5. ISSN 1432-0819. S2CID 129369735.
Skakels
Wikimedia Commons het meer media in die kategorie Tefra.
Hierdie artikel is in sy geheel of gedeeltelik uit die Engelse Wikipedia vertaal.
