Bonobo: Verskil tussen weergawes

in Wikipedia, die vrye ensiklopedie
Blaai deur geskiedenis
← Ouer wysigingNuwer wysiging →
Content deleted Content added
VisueelWikiteks
Besig
Besig
Lyn 22: Lyn 22:
}}
}}


Die '''bonobo''', of '''''Pan paniscus''''', voorheen bekend as die '''dwergsjimpansee''',<ref name="deWaal1997">{{cite book | first1 = Frans | last1 = de Waal | first2 = Frans | last2 = Lanting | year = 1997 | title = Bonobo: The Forgotten Ape | publisher = University of California Press|isbn=0-520-20535-9}}</ref> is ’n spesie [[Hominidae|groot ape]] (Hominidae). ’n Nabyverwant is die [[sjimpansee|gewone sjimpansee]]. [[Fossiel]]- en [[DNS]]-toetse wys albei spesies is sustersgroepe van die [[Homo sapiens|moderne menslike lyn]].
Die '''bonobo''', of '''''Pan paniscus''''', voorheen bekend as die '''dwergsjimpansee''',<ref name="deWaal1997"/> is ’n spesie [[Hominidae|groot ape]] (Hominidae). ’n Nabyverwant is die [[sjimpansee|gewone sjimpansee]]. [[Fossiel]]- en [[DNS]]-toetse wys albei spesies is sustersgroepe van die [[Homo sapiens|moderne menslike lyn]].


Die bonobo is 'n [[bedreigde spesie]] en een van die twee spesies van die [[genus]] ''[[Pan (genus)|Pan]]''. Die ander spesie is die sjimpansee.<ref name="NYT-20160910">{{cite news | vauthors = Angier N |title=Beware the Bonds of Female Bonobos |url=https://www.nytimes.com/2016/09/13/science/bonobos-apes-matriarchy.html |date=September 10, 2016 |work=[[The New York Times]] |access-date=September 10, 2016}}</ref> Hoewel die term "sjimpansee" soms gebruik word om na albei spesies te verwys, word dit deesdae meestal gebruik vir ''Pan troglodytes'', terwyl die naam "bonobo" gebruik word vir ''Pan paniscus''. Hulle is voorheen as 'n enkele spesie beskou. Taksonomies word die subtribus Panina heeltemal deur die genus ''Pan'' opgeneem en daarom is die sjimpansee en bonobo saam as die "paniene" bekend.<ref>{{cite book | vauthors = Muehlenbein MP |date= 2015|title= Basics in Human Evolution|url= https://www.elsevier.com/books/basics-in-human-evolution/muehlenbein/978-0-12-802652-6 |publisher= Elsevier Science |pages= 114–115|isbn= 978-0-12-802652-6 }}</ref><ref>{{cite journal | vauthors = Diogo R, Molnar JL, Wood B | title = Bonobo anatomy reveals stasis and mosaicism in chimpanzee evolution, and supports bonobos as the most appropriate extant model for the common ancestor of chimpanzees and humans | journal = Scientific Reports | volume = 7 | issue = 1 | pages = 608 | date = April 2017 | pmid = 28377592 | pmc = 5428693 | doi = 10.1038/s41598-017-00548-3 | bibcode = 2017NatSR...7..608D }}</ref>
Die bonobo is 'n [[bedreigde spesie]] en een van die twee spesies van die [[genus]] ''[[Pan (genus)|Pan]]''. Die ander spesie is die sjimpansee.<ref name="NYT-20160910">{{cite news | vauthors = Angier N |title=Beware the Bonds of Female Bonobos |url=https://www.nytimes.com/2016/09/13/science/bonobos-apes-matriarchy.html |date=September 10, 2016 |work=[[The New York Times]] |access-date=September 10, 2016}}</ref> Hoewel die term "sjimpansee" soms gebruik word om na albei spesies te verwys, word dit deesdae meestal gebruik vir ''Pan troglodytes'', terwyl die naam "bonobo" gebruik word vir ''Pan paniscus''. Hulle is voorheen as 'n enkele spesie beskou. Taksonomies word die subtribus Panina heeltemal deur die genus ''Pan'' opgeneem en daarom is die sjimpansee en bonobo saam as die "paniene" bekend.<ref>{{cite book | vauthors = Muehlenbein MP |date= 2015|title= Basics in Human Evolution|url= https://www.elsevier.com/books/basics-in-human-evolution/muehlenbein/978-0-12-802652-6 |publisher= Elsevier Science |pages= 114–115|isbn= 978-0-12-802652-6 }}</ref><ref>{{cite journal | vauthors = Diogo R, Molnar JL, Wood B | title = Bonobo anatomy reveals stasis and mosaicism in chimpanzee evolution, and supports bonobos as the most appropriate extant model for the common ancestor of chimpanzees and humans | journal = Scientific Reports | volume = 7 | issue = 1 | pages = 608 | date = April 2017 | pmid = 28377592 | pmc = 5428693 | doi = 10.1038/s41598-017-00548-3 | bibcode = 2017NatSR...7..608D }}</ref>
Lyn 56: Lyn 56:


Dié fisieke eienskappe en houding laat die bonobo meer soos die mens as soos die gewone sjimpansee lyk. Die bonobo het ook hoogs individuele gelaatstrekke,<ref>{{cite book | vauthors = Wiessner PW, Wiessner P, Schiefenhövel W |title=Food and the status quest: an interdisciplinary perspective |date=1996 |location=Providence | publisher = Berghahn Books |isbn=1-57181-871-5 | url = https://books.google.com/books?id=Hp7dOJzVCeIC | page = 50 | quote = ...twenty-two mature community members (eight males, fourteen females)could be identified using facial features... }}</ref> nes mense, sodat een individu heelwat anders as ander individue kan lyk. Dié eienskap sorg vir visuele herkenning in sosiale situasies.
Dié fisieke eienskappe en houding laat die bonobo meer soos die mens as soos die gewone sjimpansee lyk. Die bonobo het ook hoogs individuele gelaatstrekke,<ref>{{cite book | vauthors = Wiessner PW, Wiessner P, Schiefenhövel W |title=Food and the status quest: an interdisciplinary perspective |date=1996 |location=Providence | publisher = Berghahn Books |isbn=1-57181-871-5 | url = https://books.google.com/books?id=Hp7dOJzVCeIC | page = 50 | quote = ...twenty-two mature community members (eight males, fourteen females)could be identified using facial features... }}</ref> nes mense, sodat een individu heelwat anders as ander individue kan lyk. Dié eienskap sorg vir visuele herkenning in sosiale situasies.

==Gedrag==
===Algemeen===
Volgens die Nederlandse primatoloog Frans de Waal is bonobo's in staat tot naasteliefde, deernis, empatie, goedhartigheid, geduld en sensitiwiteit.<ref name="deWaal1997">{{cite book|url=https://archive.org/details/bonoboforgottena0000waal|title=Bonobo: The Forgotten Ape|vauthors=De Waal F, Lanting F|publisher=University of California Press|year=1997|isbn=978-0-520-20535-2|url-access=registration}}</ref> Hy beskryf die bonobogemeenskap as matriargaal.<ref>{{cite book | vauthors = de Waal F | title = The Bonobo and the Atheist: In Search of Humanism Among the Primates | publisher = W. W. Norton | edition = 1st | year = 2013 | isbn = 978-0-393-07377-5 | page = [https://archive.org/details/stormhasmanyeyes00lodg/page/78 78] | url = https://archive.org/details/stormhasmanyeyes00lodg/page/78 }}</ref> Primatoloë wat bonobo's in die natuur bestudeer het, het 'n wye verskeidenheid gedrag waargeneem, onder meer aggressiwiteit en meer sikliese seksuele gedrag nes by sjimpansees, hoewel bonobo's meer seksuele gedrag in 'n groter verskeidenheid verhoudings openbaar. 'n Ontleding van die binding (''bonding'') tussen wyfies in die natuur het vroulike seksualiteit beklemtoon en gewys hoe wyfies baie langer [[Bronstigheid|bronstig]] bly as sjimpansees.<ref>{{cite journal | vauthors = Furuichi T | title = Female contributions to the peaceful nature of bonobo society | journal = Evolutionary Anthropology | volume = 20 | issue = 4 | pages = 131–42 | year = 2011 | pmid = 22038769 | doi = 10.1002/evan.20308 | s2cid = 17830996 }}</ref>

Sommige primatoloë reken De Waal se data weerspieël net die gedrag van bonobo's in gevangenskap, wat aandui dat hulle in die natuur 'n vlak van aggressiwiteit toon wat nader aan dié van sjimpansees is. De Waal het gereageer deur te sê die kontras in temperament tussen bonobo's en sjimpansees in gevangenskap is betekenisvol, want die invloed van die omgewing kan beheer word. Die twee spesies tree verskillend op, al is die omstandighede identies.<ref>{{Cite journal | doi = 10.1086/204757| title = The Social Behavior of Chimpanzees and Bonobos: Empirical Evidence and Shifting Assumptions| journal = Current Anthropology| volume = 39| issue = 4| pages = 399–420| year = 1998| vauthors = Stanford CB | s2cid = 8452514}}</ref>

'n Studie in 2014 het ook bevind bonobo's is minder aggressief as sjimpansees, veral die oostelike sjimpansees. Die skrywers reken die relatiewe vreedsaamheid van westelike sjimpansees en bonobo's kan hoofsaaklik aan ekologiese faktore toegeskryf word.<ref>{{cite journal | vauthors = Wilson ML, Boesch C, Fruth B, Furuichi T, Gilby IC, Hashimoto C, Hobaiter CL, Hohmann G, Itoh N, Koops K, Lloyd JN, Matsuzawa T, Mitani JC, Mjungu DC, Morgan D, Muller MN, Mundry R, Nakamura M, Pruetz J, Pusey AE, Riedel J, Sanz C, Schel AM, Simmons N, Waller M, Watts DP, White F, Wittig RM, Zuberbühler K, Wrangham RW | display-authors = 6 | title = Lethal aggression in Pan is better explained by adaptive strategies than human impacts | journal = Nature | volume = 513 | issue = 7518 | pages = 414–7 | date = September 2014 | pmid = 25230664 | doi = 10.1038/nature13727 | s2cid = 4449515 | bibcode = 2014Natur.513..414W | url = https://lib.dr.iastate.edu/anthr_pubs/13 }}</ref> Bonobo's waarsku mekaar oor gevaar minder doeltreffend as sjimpansees in dieselfde situasie.<ref>{{Cite web|title=In the wild, chimpanzees are more motivated to cooperate than bonobos|url=https://phys.org/news/2020-06-wild-chimpanzees-cooperate-bonobos.html|access-date=2020-06-24|website=phys.org|language=en}}</ref>

===Sosiale gedrag===
[[Beeld:6 bonobos WHCalvin IMG 1341.jpg|thumb|220px|Bonobo's is baie sosiaal.]]
Bonobo's is ongewoon onder mensape vanweë hulle matriargale sosiale struktuur (die groot oorvleueling van manlike en vroulike hiërargieë laat sommige kenners na hulle verwys as gendergebalanseerd in hulle magstruktuur). Bonobo's het nie 'n afgebakende gebied nie en gemeenskappe sal oor groot gebiede rondbeweeg. Danksy die [[Nomade|nomadiese]] aard van die wyfies en die eweredige verspreiding van voedsel in hulle omgewing kry mannetjies nie 'n duidelike oorhand in die vorming van bondgenootskappe met ander mannetjies of in die verdediging van hulle tuiste, soos by sjimpansees, nie. Bonobowyfies het ook skerper oogtande as sjimpanseewyfies, en dit help verder om hulle status in die groep te verhoog.<ref>{{Citation|title=The Other Sister, Bonobos: The Monkey Convergence Hypothesis|date=2020|url=https://www.cambridge.org/core/books/chimpanzee/other-sister-bonobos/280B5FEC69616A853DB64AA0B4FDB023|work=Chimpanzee: Lessons from our Sister Species|pages=499–516|editor-last=Hunt|editor-first=Kevin D.|place=Cambridge|publisher=Cambridge University Press|doi=10.1017/9781316339916.029|isbn=978-1-107-11859-1|s2cid=236795730|access-date=2021-12-06}}</ref>

Hoewel 'n mannetjie in 'n bonobopaartjie oorheers,<ref>{{Cite journal|last1=White|first1=Frances J.|last2=Wood|first2=Kimberley D.|date=August 2007|title=Female feeding priority in bonobos, Pan paniscus, and the question of female dominance|url=https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/17358018/|journal=American Journal of Primatology|volume=69|issue=8|pages=837–850|doi=10.1002/ajp.20387|issn=0275-2565|pmid=17358018|s2cid=17628292}}</ref> na gelang van die gemeenskap, kan wyfies wat sosiaal bind net so oorheersend as mannetjies wees<ref>{{cite journal | vauthors = Paoli T, Palagi E, Tarli SM | title = Reevaluation of dominance hierarchy in bonobos (Pan paniscus) | journal = American Journal of Physical Anthropology | volume = 130 | issue = 1 | pages = 116–22 | date = May 2006 | pmid = 16353224 | doi = 10.1002/ajpa.20345 }}</ref> of die manntjies oorheers, in so 'n mate dat wyfies onwillige mannetjies kan oorreed om met hulle te paar.<ref>{{Cite web|title=What Bonobos Can Teach Us About Sexual Assault|url=https://www.theatlantic.com/ideas/archive/2018/10/are-men-wired-dominate-women-bonobos-suggest-not/571957/|access-date=2021-11-17|website=The Atlantic|date=3 October 2018|language=en}}</ref><ref>{{cite journal | vauthors = Surbeck M, Hohmann G | title = Intersexual dominance relationships and the influence of leverage on the outcome of conflicts in wild bonobos (Pan paniscus). | journal = Behavioral Ecology and Sociobiology | date = November 2013 | volume = 67 | issue = 11 | pages = 1767–80 | doi = 10.1007/s00265-013-1584-8 | s2cid = 15709567}}</ref>

[[Beeld:A Bonobo at the San Diego Zoo "fishing" for termites.jpg|thumb|links|'n Bonobo op soek na termiete.]]
Aan die bopunt van die hiërargie is 'n koalisie van wyfies en mannetjies van 'n hoë rang met gewoonlik 'n ou, ervare matriarg<ref>{{Cite web | vauthors = Pallardy R |date=2012-05-21|title=The Scandalous Social Lives of Bonobos|url=https://www.britannica.com/explore/savingearth/the-scandalous-social-lives-of-bonobos|access-date=2021-01-13|website=Saving Earth {{!}} Encyclopedia Britannica|language=en}}</ref> wat as besluitnemer en leier van die die groep optree. Wyfies verdien gewoonlik hulle rang met ondervinding, ouderdom en die vermoë om alliansies met ander wyfies in die groep te vorm, eerder as deur fisieke intimidasie, en wyfies met 'n hoë rang sal nuwe wyfies in die groep teen manlike teistering beskerm.<ref>{{Cite web | vauthors = Sivasubramanian S |title=Feminist bonobos are taking a stand against male aggression|url=https://www.sbs.com.au/topics/science/nature/article/2016/07/27/feminist-bonobos-are-taking-stand-against-male-aggression|access-date=2021-03-12|website=Topics|language=en}}</ref>

Terwyl bonobo's dikwels matriargaal genoem word en elke gemeenskap deur 'n wyfie oorheers word, sal sommige mannetjies steeds 'n hoë rang bereik en saam met die alfawyfie werk.<ref>{{Cite web|date=2007-08-13|title=Zoo Story|url=https://www.milwaukeemag.com/ZooStory/|access-date=2021-12-06|website=Milwaukee Magazine|language=en-US}}</ref> Hulle sal dikwels die inisiatief neem om die groepsbewegings te koördineer. Hulle kan nie net 'n hoër rang as die ander mannetjies in die groep bereik nie, maar ook as baie wyfies.<ref>{{Cite web|date=2007-08-13|title=Zoo Story|url=https://www.milwaukeemag.com/ZooStory/|access-date=2021-05-07|website=Milwaukee Magazine|language=en-US}}</ref> Sekere mannetjies waarsku die groep teen moontlike bedreigings en beskerm die groep teen roofdiere soos [[slang]]e en [[luiperd]]s.<ref>{{Cite web| vauthors = Raffaele P |title=The Smart and Swinging Bonobo|url=https://www.smithsonianmag.com/science-nature/the-smart-and-swinging-bonobo-134784867/|access-date=2020-09-07|website=Smithsonian Magazine|language=en}}</ref><ref>{{Cite journal|last1=Corredor-Ospina|first1=Nicolas|last2=Kreyer|first2=Melodie|last3=Rossi|first3=Giulia|last4=Hohmann|first4=Gottfried|last5=Fruth|first5=Barbara|date=2021-07-01|title=First report of a leopard (Panthera pardus)–bonobo (Pan paniscus) encounter at the LuiKotale study site, Democratic Republic of the Congo|journal=Primates|language=en|volume=62|issue=4|pages=555–562|doi=10.1007/s10329-021-00897-8|issn=1610-7365|pmc=8225524|pmid=33950405}}</ref>

Aggressiewe wisselwerking tussen mannetjies en wyfies is seldsaam, en mannetjies verdra kleintjies en jong diere. Daar is 'n bevestigde geval van 'n mannetjie wat sy boetie aangeneem het nadat dié wees gelaat is.<ref>{{Cite journal |last1=Surbeck |first1=Martin |last2=Hohmann |first2=Gottfried |title=Affiliations, aggressions and an adoption: Male–male relationships in wild bonobos |journal=Oxford Scholarship |year=2018 |url=https://oxford.universitypressscholarship.com/view/10.1093/oso/9780198728511.001.0001/oso-9780198728511-chapter-3 |language=en |doi=10.1093/oso/9780198728511.003.0003|isbn=978-0-19-872851-1 }}</ref> 'n Mannetjie kry gewoonlik sy status van dié van sy ma.<ref>{{cite book | vauthors = White F | date = 1996 | chapter = Comparative socio-ecology of ''Pan paniscus'' | pages = 29–41 | veditors = McGrew WC, Marchant LF, Nishida T | title = Great ape societies | location = Cambridge, England | publisher = Cambridge Univ Press | isbn = 0-521-55536-1 }}</ref> Die band tussen ma en seun bly dikwels dwarsdeur hulle lewe sterk. Hoewel sosiale hiërargieë bestaan en die seun van 'n wyfie met 'n hoë rang groter beheer as 'n wyfie met 'n laer rang kan hê, speel range 'n kleiner rol as in ander primaatgemeenskappe.<ref name="bbc.com">{{cite web | vauthors = Nicholls H | date = 17 March 2016 | url = http://www.bbc.com/earth/story/20160317-do-bonobos-really-spend-all-their-time-having-sex | title = Do bonobos really spend all their time having sex? | work = BBC }}</ref>

Bonobo's is nie territoriale diere nie en die verhoudings tussen verskillende gemeenskappe is dikwels positief en samewerkend.<ref>{{cite journal | vauthors = Furuichi T | title = Female contributions to the peaceful nature of bonobo society | journal = Evolutionary Anthropology | volume = 20 | issue = 4 | pages = 131–42 | date = July 2011 | pmid = 22038769 | doi = 10.1002/evan.20308 | s2cid = 17830996 }}</ref> Hulle sal ook hulle kos met ander deel, selfs met vreemdelinge.<ref>{{cite journal | vauthors = Hare B, Kwetuenda S | title = Bonobos voluntarily share their own food with others | journal = Current Biology | volume = 20 | issue = 5 | pages = R230-1 | date = March 2010 | pmid = 20219170 | doi = 10.1016/j.cub.2009.12.038 | s2cid = 28319610 }}</ref> Volwasse bonobo's behou dikwels eienskappe van jong diere,<ref>{{cite journal | vauthors = Wobber V, Wrangham R, Hare B | title = Bonobos exhibit delayed development of social behavior and cognition relative to chimpanzees | journal = Current Biology | volume = 20 | issue = 3 | pages = 226–30 | date = February 2010 | pmid = 20116251 | doi = 10.1016/j.cub.2009.11.070 | s2cid = 3398517 | url = http://nrs.harvard.edu/urn-3:HUL.InstRepos:5270286 }}</ref> en dit verhoed aggressie in 'n groot mate. Dit stel ook vreemde bonobo's in staat om vrylik te meng en saam te werk.<ref>{{Cite web| vauthors = Callaway E |title=Peter Pan ways make bonobos the most amiable of apes|url=https://www.newscientist.com/article/dn18443-peter-pan-ways-make-bonobos-the-most-amiable-of-apes/|access-date=2021-03-14|website=New Scientist|language=en-US}}</ref>

Mannetjies knoop lang vriendskappe met wyfies aan en en op hulle beurt verkies wyfies om te paar met mannetjies wat respek teenoor hulle betoon en maklik is om oor die weg mee te kom. Omdat wyfies alliansies kan gebruik om oorheersende mannetjies te ondermyn, neem hulle hulle tyd om maats te kies wat nie aggressief teenoor hulle is nie.<ref>{{cite journal | vauthors = Surbeck M, Deschner T, Schubert G, Weltring A, Hohmann G | title = Mate competition, testosterone and intersexual relationships in bonobos, Pan paniscus. | journal = Animal Behaviour | date = March 2012 | volume = 83 | issue = 3 | pages = 659–69 | doi = 10.1016/j.anbehav.2011.12.010 | s2cid = 53198728}}</ref> Ouer bonobo's verloor hulle spelerige aard en raak makliker geïrriteer. Albei geslagte toon dieselfde mate van aggressiwiteit.<ref>{{Cite web| vauthors = Hogenboom M |title=First personality test shows that female apes are irritable|url=https://www.bbc.com/earth/story/20160622-why-female-apes-are-irritable|access-date=2021-03-12|website=www.bbc.com|language=en}}</ref>

Bonobowyfies migreer na nuwe gemeenskappe, terwyl die mannetjies in die groep bly waarin hulle gebore is. Dit is egter nie ongehoord dat mannetjies ook na 'n nuwe groep trek nie.<ref>{{Citation| vauthors = Furuichi T, Idani GI, Ihobe H, Hashimoto C, Tashiro Y, Sakamaki T, Mulavwa MN, Yangozene K, Kuroda S |title=Long-Term Studies on Wild Bonobos at Wamba, Luo Scientific Reserve, D. R. Congo: Towards the Understanding of Female Life History in a Male-Philopatric Species|date=2012|work=Long-Term Field Studies of Primates|pages=413–433| veditors = Kappeler PM, Watts DP |place=Berlin, Heidelberg|publisher=Springer|language=en|doi=10.1007/978-3-642-22514-7_18|isbn=978-3-642-22514-7}}</ref> Soms bly wyfies met invloedryke ma's ook in hulle geboortegroep.<ref>{{Cite web|last=e.V.|first=Bonobo Alive|title=Bonobo Alive {{!}} News|url=https://www.bonobo-alive.org/files/news.html|access-date=2021-11-21|website=www.bonobo-alive.org}}</ref>

Terwyl alliansies tussen wyfies sterk is, is dié tussen mannetjies in die meeste gemeenskappe onderontwikkel. Wyfies kan ook alliansies met mannetjies vorm, soos in 'n jaggeselskap met albei geslagte.<ref>{{Cite web| vauthors = Jirik K |title=LibGuides: Bonobo (Pan paniscus) Fact Sheet: Behavior & Ecology|url=https://ielc.libguides.com/sdzg/factsheets/bonobo/behavior|access-date=2021-01-13|website=ielc.libguides.com|language=en}}</ref>

'n Wyfie sal haar volwasse seun ondersteun in konflikte met ander mannetjies en hom help om beter bande met wyfies aan te knoop. So sal sy haar kans vergroot om kleinkinders van hom te kry.<ref name="pmid20810444">{{cite journal | vauthors = Surbeck M, Mundry R, Hohmann G | title = Mothers matter! Maternal support, dominance status and mating success in male bonobos (Pan paniscus) | journal = Proceedings. Biological Sciences | volume = 278 | issue = 1705 | pages = 590–8 | date = February 2011 | pmid = 20810444 | pmc = 3025686 | doi = 10.1098/rspb.2010.1572}}</ref> Sy sal selfs fisiek tussenbeide tree om mannetjies te keer om met sekere wyfies te paar wat sy vir haar seun wil hê.<ref>{{Cite web | vauthors = Sample I |date=2019-05-20|title=Pushy bonobo mothers help sons find sexual partners, scientists find|url=http://www.theguardian.com/science/2019/may/20/pushy-bonobo-mothers-help-sons-find-sexual-partners-scientists-find|access-date=2021-01-13|website=The Guardian|language=en}}</ref> Wyfies is ook al waargeneem wat kinders van 'n ander gemeenskap aanneem.<ref name="pmid33737517">{{cite journal | vauthors = Tokuyama N, Toda K, Poiret ML, Iyokango B, Bakaa B, Ishizuka S | title = Two wild female bonobos adopted infants from a different social group at Wamba | journal = Scientific Reports | volume = 11 | issue = 1 | pages = 4967 | date = March 2021 | pmid = 33737517 | pmc = 7973529 | doi = 10.1038/s41598-021-83667-2 | bibcode = 2021NatSR..11.4967T}}</ref>

Bonobo's maak mekaar gewoonlik nie dood nie en hoewel hulle minder aggressief as sjimpansees is, kom aggressiwiteit wel soms voor. Sommige vryerige mannetjies bereik makliker 'n hoër rang en het baie kleintjies, en hulle dwing dikwels hulle rang aan ander, jonger mannetjies op. Mannetjies val mekaar dikwels aan en berokken mekaar groot skade. Soms word mannetjies ook deur wyfies met 'n hoë rang beseer wanneer hulle hom in 'n groep aanval.<ref>{{Cite web| vauthors = Clint E |date=2017-10-09|title=Faux-nobo: "Naked Bonobo" demolishes myth of sexy, egalitarian bonobos|url=https://skepticink.com/incredulous/2017/10/09/bonobo-myth-demolished/|access-date=2020-12-18|website=Incredulous|language=en-US}}</ref>

Hoewel die doodmaak van kleintjies nog nie waargeneem is nie, het dit al gebeur dat wyfies<ref>{{cite magazine | url=https://www.newyorker.com/magazine/2007/07/30/swingers | title=Swingers | magazine=The New Yorker | date=23 July 2007 }}</ref> en ook mannetjies<ref>{{cite web | url=https://skepticink.com/incredulous/2014/12/29/questioning-sexy-bonobo-hype-part-2-primatologist-responds-christopher-ryan/ | title=Questioning the "sexy" bonobo hype, part 2: A primatologist debunks Christopher Ryan | date=29 December 2014 }}</ref> kleintjies gevange neem en dit lei soms tot die dood van die kleintjies deur dehidrasie. Mense is ook al deur bonobo's aangeval en beseer, hoewel nie noodlottig nie.<ref>{{cite web | url=https://skepticink.com/incredulous/2014/12/29/questioning-sexy-bonobo-hype-part-2-primatologist-responds-christopher-ryan/ | title=Questioning the "sexy" bonobo hype, part 2: A primatologist debunks Christopher Ryan | date=29 December 2014 }}</ref>

Weens die [[promiskuïteit]] van wyfies is 'n mannetjie nie altyd seker watter kinders syne is nie, en die versorging van die kleintjies berus dus gewoonlik by die ma's.<ref>{{cite web | vauthors = Cawthon Lang KA | date = December 2010 | url = http://pin.primate.wisc.edu/factsheets/entry/bonobo/behav | work = Primate Factsheets | title = Bonobo (''Pan paniscus'') behavior | publisher = University of Wisconsin | archive-url = https://web.archive.org/web/20160412150955/http://pin.primate.wisc.edu/factsheets/entry/bonobo/behav | archive-date = 2016-04-12 }}</ref> Bonobo's is egter nie so promisku as sjimpansees nie en hoewel poligame neigings voorkom, het mannetjies met 'n hoë rang gewoonlik groter sukses om te paar. Anders as by sjinpansees, waar enige mannetjie 'n wyfie kan oorreed om met hom te paar, het bonobowyfies 'n vryer keuse en kan hulle die aandag van 'n mannetjie verwerp ten gunste van een met 'n hoër rang.<ref>{{Citation|title=16 The Absence of Sexual Coercion in Bonobos|date=2009-12-31|work=Sexual Coercion in Primates and Humans|pages=410–423|publisher=Harvard University Press|doi=10.4159/9780674054349-016|isbn=978-0-674-05434-9}}</ref>

Bonobogroepe wissel in grootte, want 'n groep van sê 100 sal deur die dag in kleiner groepe opdeel om kos te soek, terwyl hulle saans weer sal byeenkom om te slaap. Hulle slaap in neste wat hulle in bome bou.

Wyfies het gewoonlik die voorreg om eerste te eet en hoewel sy nie haar nie teen 'n mannetjies sal kan verdedig nie, kan sy saam met haar bondgenote seker maak sy het alleenreg op kosbronne.<ref>{{cite journal | vauthors = White FJ, Wood KD | title = Female feeding priority in bonobos, Pan paniscus, and the question of female dominance | journal = American Journal of Primatology | volume = 69 | issue = 8 | pages = 837–50 | date = August 2007 | pmid = 17358018 | doi = 10.1002/ajp.20387 | s2cid = 17628292 }}</ref> Verskillende gemeenskappe het verskillende kosvoorkeure. In sommige gemeenskappe sal net die wyfies jag en verkies hulle [[knaagdier]]e, terwyl albei geslagte in ander gemeenskappe jag en apies sal teiken.<ref>{{Cite journal|last1=Samuni|first1=Liran|last2=Wegdell|first2=Franziska|last3=Surbeck|first3=Martin|date=2020-09-01|editor-last=Weigel|editor-first=Detlef|editor2-last=Van de Waal|editor2-first=Erica|editor3-last=Van de Waal|editor3-first=Erica|title=Behavioural diversity of bonobo prey preference as a potential cultural trait|journal=eLife|volume=9|pages=e59191|doi=10.7554/eLife.59191|pmid=32869740|pmc=7462605|issn=2050-084X}}</ref> In die natuur kan wyfies verdraagsamer teenoor jong mannetjies wees wat hulle om kos treiter, terwyl hulle aggressief teenoor ouer mannetjies sal wees.<ref name="pmid30889597">{{cite journal | vauthors = Wakefield ML, Hickmott AJ, Brand CM, Takaoka IY, Meador LM, Waller MT, White FJ | title = New Observations of Meat Eating and Sharing in Wild Bonobos (Pan paniscus) at Iyema, Lomako Forest Reserve, Democratic Republic of the Congo | journal = Folia Primatologica; International Journal of Primatology | volume = 90 | issue = 3 | pages = 179–189 | date = 2019 | pmid = 30889597 | doi = 10.1159/000496026 | s2cid = 84183655}}</ref>


== Verwysings ==
== Verwysings ==

Wysiging soos op 19:09, 6 Julie 2022

Bonobo
Tydperk: 1.5–0 m. jaar gelede
↓
'n Mannetjie in die Apenheul-primaatpark.
Wetenskaplike klassifikasie
Koninkryk:
Animalia
Filum:
Chordata
Klas:
Mammalia
Orde:
Primates
Familie:
Hominidae
Genus:
Pan
Spesie:
P. paniscus
Binomiale naam
Pan paniscus
(Ernst Schwarz, 1929)
Die hougebied van die bonobo.

Die bonobo, of Pan paniscus, voorheen bekend as die dwergsjimpansee,[2] is ’n spesie groot ape (Hominidae). ’n Nabyverwant is die gewone sjimpansee. Fossiel- en DNS-toetse wys albei spesies is sustersgroepe van die moderne menslike lyn.

Die bonobo is 'n bedreigde spesie en een van die twee spesies van die genus Pan. Die ander spesie is die sjimpansee.[3] Hoewel die term "sjimpansee" soms gebruik word om na albei spesies te verwys, word dit deesdae meestal gebruik vir Pan troglodytes, terwyl die naam "bonobo" gebruik word vir Pan paniscus. Hulle is voorheen as 'n enkele spesie beskou. Taksonomies word die subtribus Panina heeltemal deur die genus Pan opgeneem en daarom is die sjimpansee en bonobo saam as die "paniene" bekend.[4][5]

Die bonobo word gekenmerk deur relatief lang bene, pienk lippe, ’n donker gesig en lang hare wat weerskante van die voorkop afhang. Hy kom voor in ’n gebied van 500 000 km2 in die Kongobekken van die Demokratiese Republiek van die Kongo. Die spesie is omnivore, veral vrugtevreters,[6], en kom hoofsaaklik in woude voor.

Nie die bonobo of sjimpansee is goeie swemmers nie en die vorming van die Kongorivier sowat 1,5-2 miljoen jaar gelede het moontlik gelei tot die splitsing van die bonobolyn vanweë spesievorming. Bonobo's bly suid van die rivier en het dus geskei geraak van die voorouers van die sjimpansee, wat noord van die rivier voorgekom het. Daar is geen konkrete inligting oor getalle nie, maar daar is na raming tussen 29 500 en 50 000 bonobo's oor. Die spesie is op die Internasionale Unie vir die Bewaring van die Natuur (IUBN) se lys van bedreigde spesies. Hulle word bedreig deur die vernietiging van hul habitat en die groter wordende mensbevolkings, maar hoofsaaklik deur wilddiefstal. In aanhouding leef hulle sowat 40 jaar.[7] Hulle lewensverwagting in die natuur is onbekend, maar waarskynlik heelwat korter.[8]

Etimologie

Ondanks die ou naam "dwergsjimpansee" is die bonobo nie eintlik kleiner as die gewone sjimpansee nie. Die "dwerg"-deel kom moontlik van die pigmeevolk wat in dieselfde gebied woon.[9] Die naam "bonobo" is in 1954 die eerste keer gebruik deur Tratz en Heck. Dit is vermoedelik die verkeerde spelling op ’n skeepskrat van die dorp Bolobo aan die Kongorivier, wat verbind word met die verskeping van sjimpansees in die 1920's.[10][11]

Taksonomie

Die Duitse anatoom Ernst Schwarz het die bonobo in 1928 eerste as 'n aparte takson erken, gebaseer op 'n skedel in die Tervuren-museum in België wat voorheen geklassifiseer is as 'n jong Pan troglodytes (sjimpansee). Schwarz het sy bevindings in 1929 gepubliseer en die bonobo geklassifiseer as Pan satyrus paniscus, 'n subspesie van die sjimpansee.[12][13] In 1933 het die Amerikaanse anatoom Harold Coolidge dit tot spesiestatus verhoog.[13][14]

Groot gedragsverskille tussen bonobo's en sjimpansees is in die vroeë 1950's die eerste keer in detail deur Tratz en Heck bespreek.[15] Die Amerikaanse sielkundige en primatoloog Robert Yerkes was ook een van die eerste mense wat groot gedragsverskille bespeur het.[16]

Bonobo's en sjimpansees is die twee spesies wat die genus Pan vorm. Hulle is die naaste lewende verwante van die mens (Homo sapiens).[17][18] Die presiese tyd waarin die laaste gemeenskaplike voorsaat van Pan en Homo gelewe het, is onbekend, maar DNS-vergelykings dui daarop dat verbastering tussen die twee groepe se voorsate nadat die spesies geskei het, tot sowat 4 miljoen jaar gelede voorgekom het.[19]

DNS-bewyse dui aan die bonobo en sjimpansee het sowat 890 000 - 860 000 jaar gelede geskei vanweë veranderings in die omgewing. Die twee spesies word tans deur die Kongorivier geskei. Die rivier het lank voor die skeidingsdatum bestaan, maar die voorouers van Pan het dalk die rivier oorgesteek met natuurlike brûe wat nie meer bestaan nie.[20] Die eerste Pan-fossiele is in 2005 aangeteken uit die Middel-Pleistoseen (ná die splitsing tussen bonobo's en sjimpansees) van Kenia, saam met fossiele van vroeë lede van Homo.[21]

Volgens A. Zihlman lyk die beenproporsies van die bonobo baie soos dié van Australopithecus,[22] en dit het die evolusionêre bioloog Jeremy Griffith laat voorstel bonobo's kan 'n lewende voorbeeld van ons verlangse menslike voorsate wees.[23] Volgens die Australiese antropoloë Gary Clark en Maciej Henneberg het die menslike voorsate deur 'n bonobo-agtige fase gegaan met minder aggressie en verwante anatomiese veranderings, soos voorkom in Ardipithecus ramidus.[24]

Beskrywing

Die bonobos Kanzi (middel) en Panbanisha by Sue Savage-Rumbaugh en 'n buitelug-simbole-"toetsbord".

Die bonobo word algemeen beskou as slanker as die sjimpansee. Hoewel groot sjimpanseemannetjies baie groter en swaarder as enige bonobomannetjie kan wees, oorvleuel die twee spesies se liggaamsgrootte in 'n groot mate. Volwasse bonobowyfies is effens kleiner as volwasse mannetjies. Liggaamsmassa wissel van 34 tot 60 kg, met 'n gemiddelde gewig van 45 kg in mannetjies teenoor sowat 33 kg in wyfies.[25]

Die lengte van bonobo's van die neus tot die agterstewe as hy handeviervoet staan, is 70 tot 83 cm.[26][27]

Die bonobo se kop is relatief kleiner as dié van gewone sjimpansees en hulle het minder prominente oogbanke. Hulle het 'n swart gesig met pienk lippe, klein ore, wye neusvleuels en lang hare op die kop wat 'n paadjie vorm. Wyfies se borste is effens groter as die ander mensape se plat borste, maar nie so prominent soos by mense nie. Die bonobo het ook 'n slank torso, smal skouers, 'n dun nek en lang bene in vergelyking met die gewone sjimpansee.

Bonobo's hou op die grond en in bome. Op die grond loop hulle meestal op hulle kneukels. In minder as 1% van gevalle loop hulle op twee voete in die natuur,[28] terwyl daar in gevangenskap 'n groot mate van variasie is – van sowat 3,9% van die tyd tot sowat 19% wanneer volop kos verskaf word.[29]

Dié fisieke eienskappe en houding laat die bonobo meer soos die mens as soos die gewone sjimpansee lyk. Die bonobo het ook hoogs individuele gelaatstrekke,[30] nes mense, sodat een individu heelwat anders as ander individue kan lyk. Dié eienskap sorg vir visuele herkenning in sosiale situasies.

Gedrag

Algemeen

Volgens die Nederlandse primatoloog Frans de Waal is bonobo's in staat tot naasteliefde, deernis, empatie, goedhartigheid, geduld en sensitiwiteit.[2] Hy beskryf die bonobogemeenskap as matriargaal.[31] Primatoloë wat bonobo's in die natuur bestudeer het, het 'n wye verskeidenheid gedrag waargeneem, onder meer aggressiwiteit en meer sikliese seksuele gedrag nes by sjimpansees, hoewel bonobo's meer seksuele gedrag in 'n groter verskeidenheid verhoudings openbaar. 'n Ontleding van die binding (bonding) tussen wyfies in die natuur het vroulike seksualiteit beklemtoon en gewys hoe wyfies baie langer bronstig bly as sjimpansees.[32]

Sommige primatoloë reken De Waal se data weerspieël net die gedrag van bonobo's in gevangenskap, wat aandui dat hulle in die natuur 'n vlak van aggressiwiteit toon wat nader aan dié van sjimpansees is. De Waal het gereageer deur te sê die kontras in temperament tussen bonobo's en sjimpansees in gevangenskap is betekenisvol, want die invloed van die omgewing kan beheer word. Die twee spesies tree verskillend op, al is die omstandighede identies.[33]

'n Studie in 2014 het ook bevind bonobo's is minder aggressief as sjimpansees, veral die oostelike sjimpansees. Die skrywers reken die relatiewe vreedsaamheid van westelike sjimpansees en bonobo's kan hoofsaaklik aan ekologiese faktore toegeskryf word.[34] Bonobo's waarsku mekaar oor gevaar minder doeltreffend as sjimpansees in dieselfde situasie.[35]

Sosiale gedrag

Bonobo's is baie sosiaal.

Bonobo's is ongewoon onder mensape vanweë hulle matriargale sosiale struktuur (die groot oorvleueling van manlike en vroulike hiërargieë laat sommige kenners na hulle verwys as gendergebalanseerd in hulle magstruktuur). Bonobo's het nie 'n afgebakende gebied nie en gemeenskappe sal oor groot gebiede rondbeweeg. Danksy die nomadiese aard van die wyfies en die eweredige verspreiding van voedsel in hulle omgewing kry mannetjies nie 'n duidelike oorhand in die vorming van bondgenootskappe met ander mannetjies of in die verdediging van hulle tuiste, soos by sjimpansees, nie. Bonobowyfies het ook skerper oogtande as sjimpanseewyfies, en dit help verder om hulle status in die groep te verhoog.[36]

Hoewel 'n mannetjie in 'n bonobopaartjie oorheers,[37] na gelang van die gemeenskap, kan wyfies wat sosiaal bind net so oorheersend as mannetjies wees[38] of die manntjies oorheers, in so 'n mate dat wyfies onwillige mannetjies kan oorreed om met hulle te paar.[39][40]

'n Bonobo op soek na termiete.

Aan die bopunt van die hiërargie is 'n koalisie van wyfies en mannetjies van 'n hoë rang met gewoonlik 'n ou, ervare matriarg[41] wat as besluitnemer en leier van die die groep optree. Wyfies verdien gewoonlik hulle rang met ondervinding, ouderdom en die vermoë om alliansies met ander wyfies in die groep te vorm, eerder as deur fisieke intimidasie, en wyfies met 'n hoë rang sal nuwe wyfies in die groep teen manlike teistering beskerm.[42]

Terwyl bonobo's dikwels matriargaal genoem word en elke gemeenskap deur 'n wyfie oorheers word, sal sommige mannetjies steeds 'n hoë rang bereik en saam met die alfawyfie werk.[43] Hulle sal dikwels die inisiatief neem om die groepsbewegings te koördineer. Hulle kan nie net 'n hoër rang as die ander mannetjies in die groep bereik nie, maar ook as baie wyfies.[44] Sekere mannetjies waarsku die groep teen moontlike bedreigings en beskerm die groep teen roofdiere soos slange en luiperds.[45][46]

Aggressiewe wisselwerking tussen mannetjies en wyfies is seldsaam, en mannetjies verdra kleintjies en jong diere. Daar is 'n bevestigde geval van 'n mannetjie wat sy boetie aangeneem het nadat dié wees gelaat is.[47] 'n Mannetjie kry gewoonlik sy status van dié van sy ma.[48] Die band tussen ma en seun bly dikwels dwarsdeur hulle lewe sterk. Hoewel sosiale hiërargieë bestaan en die seun van 'n wyfie met 'n hoë rang groter beheer as 'n wyfie met 'n laer rang kan hê, speel range 'n kleiner rol as in ander primaatgemeenskappe.[49]

Bonobo's is nie territoriale diere nie en die verhoudings tussen verskillende gemeenskappe is dikwels positief en samewerkend.[50] Hulle sal ook hulle kos met ander deel, selfs met vreemdelinge.[51] Volwasse bonobo's behou dikwels eienskappe van jong diere,[52] en dit verhoed aggressie in 'n groot mate. Dit stel ook vreemde bonobo's in staat om vrylik te meng en saam te werk.[53]

Mannetjies knoop lang vriendskappe met wyfies aan en en op hulle beurt verkies wyfies om te paar met mannetjies wat respek teenoor hulle betoon en maklik is om oor die weg mee te kom. Omdat wyfies alliansies kan gebruik om oorheersende mannetjies te ondermyn, neem hulle hulle tyd om maats te kies wat nie aggressief teenoor hulle is nie.[54] Ouer bonobo's verloor hulle spelerige aard en raak makliker geïrriteer. Albei geslagte toon dieselfde mate van aggressiwiteit.[55]

Bonobowyfies migreer na nuwe gemeenskappe, terwyl die mannetjies in die groep bly waarin hulle gebore is. Dit is egter nie ongehoord dat mannetjies ook na 'n nuwe groep trek nie.[56] Soms bly wyfies met invloedryke ma's ook in hulle geboortegroep.[57]

Terwyl alliansies tussen wyfies sterk is, is dié tussen mannetjies in die meeste gemeenskappe onderontwikkel. Wyfies kan ook alliansies met mannetjies vorm, soos in 'n jaggeselskap met albei geslagte.[58]

'n Wyfie sal haar volwasse seun ondersteun in konflikte met ander mannetjies en hom help om beter bande met wyfies aan te knoop. So sal sy haar kans vergroot om kleinkinders van hom te kry.[59] Sy sal selfs fisiek tussenbeide tree om mannetjies te keer om met sekere wyfies te paar wat sy vir haar seun wil hê.[60] Wyfies is ook al waargeneem wat kinders van 'n ander gemeenskap aanneem.[61]

Bonobo's maak mekaar gewoonlik nie dood nie en hoewel hulle minder aggressief as sjimpansees is, kom aggressiwiteit wel soms voor. Sommige vryerige mannetjies bereik makliker 'n hoër rang en het baie kleintjies, en hulle dwing dikwels hulle rang aan ander, jonger mannetjies op. Mannetjies val mekaar dikwels aan en berokken mekaar groot skade. Soms word mannetjies ook deur wyfies met 'n hoë rang beseer wanneer hulle hom in 'n groep aanval.[62]

Hoewel die doodmaak van kleintjies nog nie waargeneem is nie, het dit al gebeur dat wyfies[63] en ook mannetjies[64] kleintjies gevange neem en dit lei soms tot die dood van die kleintjies deur dehidrasie. Mense is ook al deur bonobo's aangeval en beseer, hoewel nie noodlottig nie.[65]

Weens die promiskuïteit van wyfies is 'n mannetjie nie altyd seker watter kinders syne is nie, en die versorging van die kleintjies berus dus gewoonlik by die ma's.[66] Bonobo's is egter nie so promisku as sjimpansees nie en hoewel poligame neigings voorkom, het mannetjies met 'n hoë rang gewoonlik groter sukses om te paar. Anders as by sjinpansees, waar enige mannetjie 'n wyfie kan oorreed om met hom te paar, het bonobowyfies 'n vryer keuse en kan hulle die aandag van 'n mannetjie verwerp ten gunste van een met 'n hoër rang.[67]

Bonobogroepe wissel in grootte, want 'n groep van sê 100 sal deur die dag in kleiner groepe opdeel om kos te soek, terwyl hulle saans weer sal byeenkom om te slaap. Hulle slaap in neste wat hulle in bome bou.

Wyfies het gewoonlik die voorreg om eerste te eet en hoewel sy nie haar nie teen 'n mannetjies sal kan verdedig nie, kan sy saam met haar bondgenote seker maak sy het alleenreg op kosbronne.[68] Verskillende gemeenskappe het verskillende kosvoorkeure. In sommige gemeenskappe sal net die wyfies jag en verkies hulle knaagdiere, terwyl albei geslagte in ander gemeenskappe jag en apies sal teiken.[69] In die natuur kan wyfies verdraagsamer teenoor jong mannetjies wees wat hulle om kos treiter, terwyl hulle aggressief teenoor ouer mannetjies sal wees.[70]

Verwysings

  1. ↑ Fruth, B., Benishay, J.M., Bila-Isia, I., Coxe, S., Dupain, J., Furuichi, T., Hart, J., Hart, T., Hashimoto, C., Hohmann, G., Hurley, M., Ilambu, O., Mulavwa, M., Ndunda, M., Omasombo, V., Reinartz, G., Scherlis, J., Steel, L. & Thompson, J. (2008). Pan paniscus. 2008 IUBN Rooi Lys van bedreigde spesies. Internasionale Unie vir die Bewaring van die Natuur 2008. Verkry op 4 Januarie 2009.
  2. ↑ 2,0 2,1 De Waal F, Lanting F (1997). Bonobo: The Forgotten Ape. University of California Press. ISBN 978-0-520-20535-2.
  3. ↑ Angier N (10 September 2016). "Beware the Bonds of Female Bonobos". The New York Times. Besoek op 10 September 2016.
  4. ↑ Muehlenbein MP (2015). Basics in Human Evolution. Elsevier Science. pp. 114–115. ISBN 978-0-12-802652-6.
  5. ↑ Diogo R, Molnar JL, Wood B (April 2017). "Bonobo anatomy reveals stasis and mosaicism in chimpanzee evolution, and supports bonobos as the most appropriate extant model for the common ancestor of chimpanzees and humans". Scientific Reports. 7 (1): 608. Bibcode:2017NatSR...7..608D. doi:10.1038/s41598-017-00548-3. PMC 5428693. PMID 28377592.
  6. ↑ Beaune, David (November 2012). "The Ecological Role of the Bonobo. Seed Dispersal Service in Congo Forests". Research Gate. Besoek op 27 Mei 2021.
  7. ↑ Rowe, N. (1996) Pictural Guide to the Living Primates, Pogonias Press, East Hampton, ISBN 0-9648825-1-5.
  8. ↑ Rowe N (1996). Pictural Guide to the Living Primates. Wes-Hampton: Pogonias Press. ISBN 0-9648825-1-5.
  9. ↑ Williams, A.; Myers, P. (2004). "Pan paniscus" (in Engels). Animal Diversity Web. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 28 April 2014. Besoek op 6 Januarie 2012.
  10. ↑ Savage-Rumbaugh, Sue; Lewin, Roger (1994). Kanzi: the ape at the brink of the human mind. John Wiley & Sons. p. 97. ISBN 0-385-40332-1.
  11. ↑ de Waal, Frans (2005). Our Inner Ape. Riverhead Books. ISBN 1-57322-312-3.
  12. ↑ Schwarz E (1 April 1929). "Das Vorkommen des Schimpansen auf den linken Kongo-Ufer" (PDF). Revue de Zoologie et de Botanique Africaines. 16: 425–426.
  13. ↑ 13,0 13,1 Coolidge Jr HJ (Julie–September 1933). "Pan paniscus. Pigmy chimpanzee from south of the Congo river". American Journal of Physical Anthropology. 18 (1): 1–59. doi:10.1002/ajpa.1330180113. Coolidge's paper contains a translation of Schwarz's earlier report.
  14. ↑ Herzfeld C (2007). "L'invention du bonobo" (PDF). Bulletin d'Histoire et d'Épistémologie des Sciences de la Vie (in Frans). 14 (2): 139–162. doi:10.3917/bhesv.142.0139. Besoek op 21 Desember 2011.
  15. ↑ de Waal FB (2002). Tree of Origin: What Primate Behavior Can Tell Us About Human Social Evolution. Harvard University Press. p. 51. ISBN 978-0-674-01004-8.
  16. ↑ Savage-Rumbaugh S (21 Junie 2010). "Bonobos have a secret". New Scientist. 206 (2765): 48. Bibcode:2010NewSc.206...48S. doi:10.1016/S0262-4079(10)61507-2. Besoek op 21 Desember 2011.
  17. ↑ Takahata N, Satta Y, Klein J (Oktober 1995). "Divergence time and population size in the lineage leading to modern humans". Theoretical Population Biology. 48 (2): 198–221. doi:10.1006/tpbi.1995.1026. PMID 7482371.
  18. ↑ Waterson RH, Lander ES, Wilson RK, et al. (Chimpanzee Sequencing Analysis Consortium) (September 2005). "Initial sequence of the chimpanzee genome and comparison with the human genome". Nature. 437 (7055): 69–87. Bibcode:2005Natur.437...69.. doi:10.1038/nature04072. PMID 16136131.
  19. ↑ Patterson N, Richter DJ, Gnerre S, Lander ES, Reich D (Junie 2006). "Genetic evidence for complex speciation of humans and chimpanzees". Nature. 441 (7097): 1103–8. Bibcode:2006Natur.441.1103P. doi:10.1038/nature04789. PMID 16710306. S2CID 2325560.
  20. ↑ Won YJ, Hey J (Februarie 2005). "Divergence population genetics of chimpanzees". Molecular Biology and Evolution. 22 (2): 297–307. doi:10.1093/molbev/msi017. PMID 15483319.
  21. ↑ McBrearty S, Jablonski NG (September 2005). "First fossil chimpanzee". Nature. 437 (7055): 105–8. Bibcode:2005Natur.437..105M. doi:10.1038/nature04008. PMID 16136135. S2CID 4423286.
  22. ↑ Zihlman AL, Cronin JE, Cramer DL, Sarich VM (Oktober 1978). "Pygmy chimpanzee as a possible prototype for the common ancestor of humans, chimpanzees and gorillas". Nature. 275 (5682): 744–6. Bibcode:1978Natur.275..744Z. doi:10.1038/275744a0. PMID 703839. S2CID 4252525.
  23. ↑ Griffith J (2013). Freedom Book 1. Vol. Part 8:4G. WTM Publishing & Communications. ISBN 978-1-74129-011-0.
  24. ↑ Clark G, Henneberg M (2015). "The life history of Ardipithecus ramidus: A heterochronic model of sexual and social maturation". Anthropological Review. 78 (2): 109–132. doi:10.1515/anre-2015-0009.
  25. ↑ Kingdon, Jonathan (2013). Mammals of Africa: Volume II. Bloomsbury Publishing. p. 69.
  26. ↑ Scholz MN, D'Août K, Bobbert MF, Aerts P (September 2006). "Vertical jumping performance of bonobo (Pan paniscus) suggests superior muscle properties". Proceedings. Biological Sciences. 273 (1598): 2177–84. doi:10.1098/rspb.2006.3568. PMC 1635523. PMID 16901837.
  27. ↑ "Bonobo videos, photos and facts – Pan paniscus". ARKive. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 25 Augustus 2012. Besoek op 15 Augustus 2012.
  28. ↑ Doran DM (Mei 1993). "Comparative locomotor behavior of chimpanzees and bonobos: the influence of morphology on locomotion". American Journal of Physical Anthropology. 91 (1): 83–98. doi:10.1002/ajpa.1330910106. PMID 8512056.
  29. ↑ D'Août K, Vereecke E, Schoonaert K, De Clercq D, Van Elsacker L, Aerts P (Mei 2004). "Locomotion in bonobos (Pan paniscus): differences and similarities between bipedal and quadrupedal terrestrial walking, and a comparison with other locomotor modes". Journal of Anatomy. 204 (5): 353–61. doi:10.1111/j.0021-8782.2004.00292.x. PMC 1571309. PMID 15198700.
  30. ↑ Wiessner PW, Wiessner P, Schiefenhövel W (1996). Food and the status quest: an interdisciplinary perspective. Providence: Berghahn Books. p. 50. ISBN 1-57181-871-5. ...twenty-two mature community members (eight males, fourteen females)could be identified using facial features...
  31. ↑ de Waal F (2013). The Bonobo and the Atheist: In Search of Humanism Among the Primates (1st uitg.). W. W. Norton. p. 78. ISBN 978-0-393-07377-5.
  32. ↑ Furuichi T (2011). "Female contributions to the peaceful nature of bonobo society". Evolutionary Anthropology. 20 (4): 131–42. doi:10.1002/evan.20308. PMID 22038769. S2CID 17830996.
  33. ↑ Stanford CB (1998). "The Social Behavior of Chimpanzees and Bonobos: Empirical Evidence and Shifting Assumptions". Current Anthropology. 39 (4): 399–420. doi:10.1086/204757. S2CID 8452514.
  34. ↑ Wilson ML, Boesch C, Fruth B, Furuichi T, Gilby IC, Hashimoto C, et al. (September 2014). "Lethal aggression in Pan is better explained by adaptive strategies than human impacts". Nature. 513 (7518): 414–7. Bibcode:2014Natur.513..414W. doi:10.1038/nature13727. PMID 25230664. S2CID 4449515.
  35. ↑ "In the wild, chimpanzees are more motivated to cooperate than bonobos". phys.org (in Engels). Besoek op 24 Junie 2020.
  36. ↑ Hunt, Kevin D., ed. (2020), "The Other Sister, Bonobos: The Monkey Convergence Hypothesis", Chimpanzee: Lessons from our Sister Species (Cambridge: Cambridge University Press): pp. 499–516, doi:10.1017/9781316339916.029, ISBN 978-1-107-11859-1, https://www.cambridge.org/core/books/chimpanzee/other-sister-bonobos/280B5FEC69616A853DB64AA0B4FDB023, besoek op 2021-12-06 
  37. ↑ White, Frances J.; Wood, Kimberley D. (Augustus 2007). "Female feeding priority in bonobos, Pan paniscus, and the question of female dominance". American Journal of Primatology. 69 (8): 837–850. doi:10.1002/ajp.20387. ISSN 0275-2565. PMID 17358018. S2CID 17628292.
  38. ↑ Paoli T, Palagi E, Tarli SM (Mei 2006). "Reevaluation of dominance hierarchy in bonobos (Pan paniscus)". American Journal of Physical Anthropology. 130 (1): 116–22. doi:10.1002/ajpa.20345. PMID 16353224.
  39. ↑ "What Bonobos Can Teach Us About Sexual Assault". The Atlantic (in Engels). 3 Oktober 2018. Besoek op 17 November 2021.
  40. ↑ Surbeck M, Hohmann G (November 2013). "Intersexual dominance relationships and the influence of leverage on the outcome of conflicts in wild bonobos (Pan paniscus)". Behavioral Ecology and Sociobiology. 67 (11): 1767–80. doi:10.1007/s00265-013-1584-8. S2CID 15709567.
  41. ↑ Pallardy R (21 Mei 2012). "The Scandalous Social Lives of Bonobos". Saving Earth | Encyclopedia Britannica (in Engels). Besoek op 13 Januarie 2021.
  42. ↑ Sivasubramanian S. "Feminist bonobos are taking a stand against male aggression". Topics (in Engels). Besoek op 12 Maart 2021.
  43. ↑ "Zoo Story". Milwaukee Magazine (in Engels (VSA)). 13 Augustus 2007. Besoek op 6 Desember 2021.
  44. ↑ "Zoo Story". Milwaukee Magazine (in Engels (VSA)). 13 Augustus 2007. Besoek op 7 Mei 2021.
  45. ↑ Raffaele P. "The Smart and Swinging Bonobo". Smithsonian Magazine (in Engels). Besoek op 7 September 2020.
  46. ↑ Corredor-Ospina, Nicolas; Kreyer, Melodie; Rossi, Giulia; Hohmann, Gottfried; Fruth, Barbara (1 Julie 2021). "First report of a leopard (Panthera pardus)–bonobo (Pan paniscus) encounter at the LuiKotale study site, Democratic Republic of the Congo". Primates (in Engels). 62 (4): 555–562. doi:10.1007/s10329-021-00897-8. ISSN 1610-7365. PMC 8225524. PMID 33950405.
  47. ↑ Surbeck, Martin; Hohmann, Gottfried (2018). "Affiliations, aggressions and an adoption: Male–male relationships in wild bonobos". Oxford Scholarship (in Engels). doi:10.1093/oso/9780198728511.003.0003. ISBN 978-0-19-872851-1.
  48. ↑ White F (1996). "Comparative socio-ecology of Pan paniscus". In McGrew WC, Marchant LF, Nishida T (reds.). Great ape societies. Cambridge, England: Cambridge Univ Press. pp. 29–41. ISBN 0-521-55536-1.
  49. ↑ Nicholls H (17 Maart 2016). "Do bonobos really spend all their time having sex?". BBC.
  50. ↑ Furuichi T (Julie 2011). "Female contributions to the peaceful nature of bonobo society". Evolutionary Anthropology. 20 (4): 131–42. doi:10.1002/evan.20308. PMID 22038769. S2CID 17830996.
  51. ↑ Hare B, Kwetuenda S (Maart 2010). "Bonobos voluntarily share their own food with others". Current Biology. 20 (5): R230-1. doi:10.1016/j.cub.2009.12.038. PMID 20219170. S2CID 28319610.
  52. ↑ Wobber V, Wrangham R, Hare B (Februarie 2010). "Bonobos exhibit delayed development of social behavior and cognition relative to chimpanzees". Current Biology. 20 (3): 226–30. doi:10.1016/j.cub.2009.11.070. PMID 20116251. S2CID 3398517.
  53. ↑ Callaway E. "Peter Pan ways make bonobos the most amiable of apes". New Scientist (in Engels (VSA)). Besoek op 14 Maart 2021.
  54. ↑ Surbeck M, Deschner T, Schubert G, Weltring A, Hohmann G (Maart 2012). "Mate competition, testosterone and intersexual relationships in bonobos, Pan paniscus". Animal Behaviour. 83 (3): 659–69. doi:10.1016/j.anbehav.2011.12.010. S2CID 53198728.
  55. ↑ Hogenboom M. "First personality test shows that female apes are irritable". www.bbc.com (in Engels). Besoek op 12 Maart 2021.
  56. ↑ "Long-Term Studies on Wild Bonobos at Wamba, Luo Scientific Reserve, D. R. Congo: Towards the Understanding of Female Life History in a Male-Philopatric Species" (in en), Long-Term Field Studies of Primates (Berlin, Heidelberg: Springer): pp. 413–433, 2012, doi:10.1007/978-3-642-22514-7_18, ISBN 978-3-642-22514-7 
  57. ↑ e.V., Bonobo Alive. "Bonobo Alive | News". www.bonobo-alive.org. Besoek op 21 November 2021.
  58. ↑ Jirik K. "LibGuides: Bonobo (Pan paniscus) Fact Sheet: Behavior & Ecology". ielc.libguides.com (in Engels). Besoek op 13 Januarie 2021.
  59. ↑ Surbeck M, Mundry R, Hohmann G (Februarie 2011). "Mothers matter! Maternal support, dominance status and mating success in male bonobos (Pan paniscus)". Proceedings. Biological Sciences. 278 (1705): 590–8. doi:10.1098/rspb.2010.1572. PMC 3025686. PMID 20810444.
  60. ↑ Sample I (20 Mei 2019). "Pushy bonobo mothers help sons find sexual partners, scientists find". The Guardian (in Engels). Besoek op 13 Januarie 2021.
  61. ↑ Tokuyama N, Toda K, Poiret ML, Iyokango B, Bakaa B, Ishizuka S (Maart 2021). "Two wild female bonobos adopted infants from a different social group at Wamba". Scientific Reports. 11 (1): 4967. Bibcode:2021NatSR..11.4967T. doi:10.1038/s41598-021-83667-2. PMC 7973529. PMID 33737517.
  62. ↑ Clint E (9 Oktober 2017). "Faux-nobo: "Naked Bonobo" demolishes myth of sexy, egalitarian bonobos". Incredulous (in Engels (VSA)). Besoek op 18 Desember 2020.
  63. ↑ "Swingers". The New Yorker. 23 Julie 2007.
  64. ↑ "Questioning the "sexy" bonobo hype, part 2: A primatologist debunks Christopher Ryan". 29 Desember 2014.
  65. ↑ "Questioning the "sexy" bonobo hype, part 2: A primatologist debunks Christopher Ryan". 29 Desember 2014.
  66. ↑ Cawthon Lang KA (Desember 2010). "Bonobo (Pan paniscus) behavior". Primate Factsheets. University of Wisconsin. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 12 April 2016.
  67. ↑ "16 The Absence of Sexual Coercion in Bonobos", Sexual Coercion in Primates and Humans (Harvard University Press): pp. 410–423, 2009-12-31, doi:10.4159/9780674054349-016, ISBN 978-0-674-05434-9 
  68. ↑ White FJ, Wood KD (Augustus 2007). "Female feeding priority in bonobos, Pan paniscus, and the question of female dominance". American Journal of Primatology. 69 (8): 837–50. doi:10.1002/ajp.20387. PMID 17358018. S2CID 17628292.
  69. ↑ Samuni, Liran; Wegdell, Franziska; Surbeck, Martin (1 September 2020). Weigel, Detlef; Van de Waal, Erica; Van de Waal, Erica (reds.). "Behavioural diversity of bonobo prey preference as a potential cultural trait". eLife. 9: e59191. doi:10.7554/eLife.59191. ISSN 2050-084X. PMC 7462605. PMID 32869740.
  70. ↑ Wakefield ML, Hickmott AJ, Brand CM, Takaoka IY, Meador LM, Waller MT, White FJ (2019). "New Observations of Meat Eating and Sharing in Wild Bonobos (Pan paniscus) at Iyema, Lomako Forest Reserve, Democratic Republic of the Congo". Folia Primatologica; International Journal of Primatology. 90 (3): 179–189. doi:10.1159/000496026. PMID 30889597. S2CID 84183655.

Eksterne skakels

Ontsluit van "https://af.wikipedia.org/w/index.php?title=Bonobo&oldid=2510161"