Gaan na inhoud

Meteoriet: Verskil tussen weergawes

in Wikipedia, die vrye ensiklopedie
Blaai deur geskiedenis
← Ouer wysigingNuwer wysiging →
Content deleted Content added
VisueelWikiteks
Besig
Lyn 27: Lyn 27:
Baie groot steenvoorwerpe met 'n deursnee van honderde meters en 'n gewig van tien miljoene tonne kan die oppervlak bereik en groot kraters veroorsaak, maar is baie skaars. Sulke voorvalle het gewoonlik so baie energie dat die voorwerp heeltemal vernietig word en geen meteoriet agterlaat nie. (Die heel eerste voorbeeld van 'n steenmeteoriet wat 'n groot krater veroorsaak het, die [[Morokweng-impakstruktuur]] in [[Suid-Afrika]], is in Mei 2006 aangemeld.)<ref>{{cite journal |last1=Maier |first1=W.D.|first2=M. A. G. |last2=Andreoli |first3=I. |last3=McDonald |first4=M. D. |last4=Higgins |first5=A. J.|last5=Boyce |first6=A. |last6=Shukolyukov |first7=G. W. |last7=Lugmair |first8=L. D. |last8=Ashwal |first9=P. |last9=Gräser |title=Discovery of a 25-cm asteroid clast in the giant Morokweng impact crater, South Africa |journal=Nature |volume=441 |pages=203–206|year=2006 |doi=10.1038/nature04751 |pmid=16688173 |issue=7090|bibcode = 2006Natur.441..203M |display-authors=9 |last10=Ripley |first10=E. M. |last11=Hart |first11=R. J. |s2cid=4373614
Baie groot steenvoorwerpe met 'n deursnee van honderde meters en 'n gewig van tien miljoene tonne kan die oppervlak bereik en groot kraters veroorsaak, maar is baie skaars. Sulke voorvalle het gewoonlik so baie energie dat die voorwerp heeltemal vernietig word en geen meteoriet agterlaat nie. (Die heel eerste voorbeeld van 'n steenmeteoriet wat 'n groot krater veroorsaak het, die [[Morokweng-impakstruktuur]] in [[Suid-Afrika]], is in Mei 2006 aangemeld.)<ref>{{cite journal |last1=Maier |first1=W.D.|first2=M. A. G. |last2=Andreoli |first3=I. |last3=McDonald |first4=M. D. |last4=Higgins |first5=A. J.|last5=Boyce |first6=A. |last6=Shukolyukov |first7=G. W. |last7=Lugmair |first8=L. D. |last8=Ashwal |first9=P. |last9=Gräser |title=Discovery of a 25-cm asteroid clast in the giant Morokweng impact crater, South Africa |journal=Nature |volume=441 |pages=203–206|year=2006 |doi=10.1038/nature04751 |pmid=16688173 |issue=7090|bibcode = 2006Natur.441..203M |display-authors=9 |last10=Ripley |first10=E. M. |last11=Hart |first11=R. J. |s2cid=4373614
}}</ref>
}}</ref>

Verskeie verskynsels is aangeteken waar ooggetuies 'n meteoriet sien val het wat te klein was om 'n hipersnelheidskrater te veroorsaak.<ref>{{cite book
|last1=Sears |first1=D. W. |year=1978|title=The Nature and Origin of Meteorites |publisher=Oxford Univ. Press |location=New York |isbn=978-0-85274-374-4}}</ref> Die vuurbal wat gevorm word wanneer 'n meteoroïde deur die atmosfeer trek, kan baie helder wees en net so 'n skerp lig soos die [[Son]] veroorsaak, hoewel die meeste baie dowwer is en dalk nie eens in die dag gesien sal word nie. Verskeie kleure is aangemeld, insluitende [[geel]], [[groen]] en [[rooi]]. Ligflitse kan ontstaan terwyl die voorwerp opbreek. Ontploffings, knalgeluide en rommelings word dikwels gehoor tydens die val van 'n meteoriet. Dit kan veroorsaak word deur [[Supersoniese snelheid|supersoniese knalle]] sowel as [[Skokgolf|skokgolwe]] wat deur fragmentasie meegebring word. Nadat die vuurbal deur die atmosfeer getrek het, word 'n stofspoor soms minute lank gesien.

Omdat meteoriete verhit word wanneer hulle die atmosfeer binnekom, smelt hulle oppervlakke en ondervind hulle [[erosie]]. Hulle kan tydens dié proses in verskillende vorms gegraveer word. As die meteoriet sy oriëntasie behou terwyl hy val en nie tol nie, kan dit 'n keëlvorm kry. As dit snelheid verloor, kan die gesmelte oppervlaklaag in 'n fusiekors verhard. Op die meeste meteoriete is dit swart.

Meteoroïdes wat in die atmosfeer disintegreer, kan as meteorietreëns neerval, wat skaars is. Die gebied waaroor 'n meteorietreën neerstort, word sy verstrooiingsveld genoem. Verstrooiingsvelde het gewoonlik 'n [[Ellips|elliptiese]] vorm, met 'n hoofas parallel met die vlugrigting. In die meeste gevalle word die grootste meteoriete in 'n reën op die verste afstand in die verstrooiingsveld aangetref.<ref>{{Cite book|last1=Norton|first1=O. Richard|url=https://books.google.com/books?id=OMgDhc8d7v4C&q=meteorite+size+distribution+%22strewn+field%22&pg=PA183|title=Field Guide to Meteors and Meteorites|last2=Chitwood|first2=Lawrence|date=2008-05-25|publisher=Springer Science & Business Media|isbn=978-1-84800-157-2|pages=184|language=en}}</ref>


==Sien ook==
==Sien ook==

Wysiging soos op 16:50, 2 September 2022

Die 2,7 m lange Hoba-meteoriet van 60 ton in Namibië is die grootste bekende meteoriet in een stuk.[1]

'n Meteoriet is 'n soliede stuk afval uit die ruimte van 'n voorwerp soos 'n komeet, asteroïde of meteoroïde wat in die buitenste ruim ontstaan, sy reis deur die atmosfeer oorleef en die oppervlak van 'n planeet of maan tref. Wanneer die oorspronklike voorwerp die atmosfeer binnegaan, veroorsaak verskeie faktore soos wrywing, druk en chemiese wisselwerkings dat die atmosferiese gasse die liggaam laat verhit en energie laat uitstraal. Dit word dan 'n meteoor en vorm 'n vuurbal, of wat algemeen 'n verskietende ster genoem word. Sterrekundiges noem die helderste vuurballe boliede. Sodra dit op die groter liggaam se oppervlak beland, word die meteoor 'n meteoriet.

Meteoriete wissel baie in grootte. Vir geoloë is 'n bolied 'n meteoriet wat groot genoeg is om 'n impakkrater te laat.[2]

Meteoriete is tradisioneel in drie breë kategorieë ingedeel: steenmeteoriete, wat klippe is en hoofsaaklik uit silikaatminerale bestaan; ystermeteoriete, wat hoofsaaklik uit ferronikkel bestaan; en steen-ystermeteoriete, wat groot hoeveelhede metaal én klip bevat.

Moderne klassifikasiestelsels verdeel meteoriete in groepe volgens hulle struktuur, chemiese en isotopiese samestelling en mineralogie. Meteoriete kleiner as 2 mm word as "mikrometeoriete" geklassifiseer. Buiteaardse meteoriete is al op die Maan en Mars gevind.[3][4]

Valverskynsel

Die meeste meteoroïdes disintegreer wanneer hulle die Aarde se atmosfeer binnekom. Vyf tot 10 per jaar word waargeneem wat die Aarde tref.[5] Net 'n paar meteoriete is groot genoeg om 'n groot impakkrater te vorm. Die meeste bereik die oppervlak teen hulle terminale snelheid en veroorsaak hoogstens 'n klein gat.

Die NWA 859-ystermeteoriet met tekens van atmosferiese erosie.
Die impakgat wat deur 'n meteoriet van 61,9 g veroorsaak is toe dit die dak van 'n huis in Noord-Kalifornië op 17 Oktober 2012 tref.

Groot meteoroïdes kan die Aarde tref met 'n aansienlike breuk van hulle ontsnapsnelheid en 'n hipersnelheidsimpakkrater agterlaat. Die soort krater sal afhang van die grootte, snelheid, samestelling, graad van fragmentasie en die invallende hoek. Die krag van sulke botsings het die potensiaal om groot verwoesting te saai.[6][7]

Die gereeldste hipersnelheidskratervorming op Aarde word veroorsaak deur ystermeteoroïdes, wat die grootste kans het om ongeskonde deur die atmosfeer te klief. Voorbeelde van kraters wat deur ystermeteoroïdes veroorsaak is, is die Barringer-meteoorkrater, Odessa-meteoorkrater, Wabar-kraters en Wolfe Creek-krater. In teenstelling daarmee word relatief groot steen- of ysliggame soos klein komete of asteroïdes, van tot miljoene tonne, in die atmosfeer uiteengeskeur en maak hulle nie groot impakkraters nie.[8] Hoewel sulke voorvalle ongewoon is, kan hulle 'n aansienlike skudding veroorsaak; die bekende Toengoeska-voorval is moontlik die gevolg van so 'n gebeurtenis.

Baie groot steenvoorwerpe met 'n deursnee van honderde meters en 'n gewig van tien miljoene tonne kan die oppervlak bereik en groot kraters veroorsaak, maar is baie skaars. Sulke voorvalle het gewoonlik so baie energie dat die voorwerp heeltemal vernietig word en geen meteoriet agterlaat nie. (Die heel eerste voorbeeld van 'n steenmeteoriet wat 'n groot krater veroorsaak het, die Morokweng-impakstruktuur in Suid-Afrika, is in Mei 2006 aangemeld.)[9]

Verskeie verskynsels is aangeteken waar ooggetuies 'n meteoriet sien val het wat te klein was om 'n hipersnelheidskrater te veroorsaak.[10] Die vuurbal wat gevorm word wanneer 'n meteoroïde deur die atmosfeer trek, kan baie helder wees en net so 'n skerp lig soos die Son veroorsaak, hoewel die meeste baie dowwer is en dalk nie eens in die dag gesien sal word nie. Verskeie kleure is aangemeld, insluitende geel, groen en rooi. Ligflitse kan ontstaan terwyl die voorwerp opbreek. Ontploffings, knalgeluide en rommelings word dikwels gehoor tydens die val van 'n meteoriet. Dit kan veroorsaak word deur supersoniese knalle sowel as skokgolwe wat deur fragmentasie meegebring word. Nadat die vuurbal deur die atmosfeer getrek het, word 'n stofspoor soms minute lank gesien.

Omdat meteoriete verhit word wanneer hulle die atmosfeer binnekom, smelt hulle oppervlakke en ondervind hulle erosie. Hulle kan tydens dié proses in verskillende vorms gegraveer word. As die meteoriet sy oriëntasie behou terwyl hy val en nie tol nie, kan dit 'n keëlvorm kry. As dit snelheid verloor, kan die gesmelte oppervlaklaag in 'n fusiekors verhard. Op die meeste meteoriete is dit swart.

Meteoroïdes wat in die atmosfeer disintegreer, kan as meteorietreëns neerval, wat skaars is. Die gebied waaroor 'n meteorietreën neerstort, word sy verstrooiingsveld genoem. Verstrooiingsvelde het gewoonlik 'n elliptiese vorm, met 'n hoofas parallel met die vlugrigting. In die meeste gevalle word die grootste meteoriete in 'n reën op die verste afstand in die verstrooiingsveld aangetref.[11]

Sien ook

Verwysings

  1. ↑ McSween, Harry (1999). Meteorites and their parent planets (2de uitg.). Cambridge: Cambridge University Press. ISBN 978-0521583039. OCLC 39210190.
  2. ↑ C. Wylie Poag (1 April 1998), The Chesapeake Bay Bolide: Modern Consequences of an Ancient Cataclysm, US Geological Survey, Woods Hole Field Center, https://woodshole.er.usgs.gov/epubs/bolide/introduction.html, besoek op 16 September 2011 
  3. ↑ McSween Jr., Harry Y. (1976). "A new type of chondritic meteorite found in lunar soil". Earth and Planetary Science Letters. 31 (2): 193–199. Bibcode:1976E&PSL..31..193M. doi:10.1016/0012-821X(76)90211-9.
  4. ↑ Rubin, Alan E. (1997). "The Hadley Rille enstatite chondrite and its agglutinate-like rim: Impact melting during accretion to the Moon". Meteoritics & Planetary Science. 32 (1): 135–141. Bibcode:1997M&PS...32..135R. doi:10.1111/j.1945-5100.1997.tb01248.x.
  5. ↑ "Meteoritical Bulletin".
  6. ↑ Chapman, Clark R.; Durda, Daniel D.; Gold, Robert E. (2001). The Comet/Asteroid Impact Hazard: A Systems Approach (Report). Johns Hopkins University Applied Physics Laboratory. http://www.internationalspace.com/pdf/NEOwp_Chapman-Durda-Gold.pdf. 
  7. ↑ Make your own impact at the University of Arizona. Lpl.arizona.edu. Retrieved on 17 December 2011.
  8. ↑ Bland, P.A.; Artemieva, Natalya A. (2006). "The rate of small impacts on Earth". Meteoritics and Planetary Science. 41 (4): 607–631. Bibcode:2006M&PS...41..607B. doi:10.1111/j.1945-5100.2006.tb00485.x. S2CID 54627116.
  9. ↑ Maier, W.D.; Andreoli, M. A. G.; McDonald, I.; Higgins, M. D.; Boyce, A. J.; Shukolyukov, A.; Lugmair, G. W.; Ashwal, L. D.; Gräser, P.; et al. (2006). "Discovery of a 25-cm asteroid clast in the giant Morokweng impact crater, South Africa". Nature. 441 (7090): 203–206. Bibcode:2006Natur.441..203M. doi:10.1038/nature04751. PMID 16688173. S2CID 4373614.
  10. ↑ Sears, D. W. (1978). The Nature and Origin of Meteorites. New York: Oxford Univ. Press. ISBN 978-0-85274-374-4.
  11. ↑ Norton, O. Richard; Chitwood, Lawrence (25 Mei 2008). Field Guide to Meteors and Meteorites (in Engels). Springer Science & Business Media. p. 184. ISBN 978-1-84800-157-2.

Skakels

Ontsluit van "https://af.wikipedia.org/w/index.php?title=Meteoriet&oldid=2522787"