Gaan na inhoud

Oosterse filosofie: Verskil tussen weergawes

in Wikipedia, die vrye ensiklopedie
Blaai deur geskiedenis
← Ouer wysigingNuwer wysiging →
Content deleted Content added
VisueelWikiteks
Sobaka (besprekings | bydraes)
34 216 edits
Sobaka (besprekings | bydraes)
34 216 edits
Lyn 13: Lyn 13:


Daar is ses hoofskole van ortodokse Indiese Hindoe-filosofie—[[Nyaya]], [[Vaisheshika]], [[Samkhya]], [[Yoga]], [[Mimamsa]] en [[Vedanta]], en vyf groot heterodokse skole— [[Djainisme]], [[Boeddhisme]], Ajivika, Ajñana en Cārvāka. Daar is egter ander metodes van klassifikasie; Vidyaranya identifiseer byvoorbeeld sestien skole van Hindoe-Indiese filosofie deur dié in te sluit wat tot die [[Shaivisme|Śaiva]]- en Raseśvara-tradisies behoort.<ref name="cowell">Cowell, E.B.; Gough, A.E. (1882). Sarva-Darsana Sangraha of Madhava Acharya: Review of Different Systems of Hindu Philosophy. New Delhi: Indian Books Centre/Sri Satguru Publications. {{ISBN|81-7030-875-5}}, bl. xii.</ref><ref name="nicholson">Nicholson, bl. 158–162.</ref>
Daar is ses hoofskole van ortodokse Indiese Hindoe-filosofie—[[Nyaya]], [[Vaisheshika]], [[Samkhya]], [[Yoga]], [[Mimamsa]] en [[Vedanta]], en vyf groot heterodokse skole— [[Djainisme]], [[Boeddhisme]], Ajivika, Ajñana en Cārvāka. Daar is egter ander metodes van klassifikasie; Vidyaranya identifiseer byvoorbeeld sestien skole van Hindoe-Indiese filosofie deur dié in te sluit wat tot die [[Shaivisme|Śaiva]]- en Raseśvara-tradisies behoort.<ref name="cowell">Cowell, E.B.; Gough, A.E. (1882). Sarva-Darsana Sangraha of Madhava Acharya: Review of Different Systems of Hindu Philosophy. New Delhi: Indian Books Centre/Sri Satguru Publications. {{ISBN|81-7030-875-5}}, bl. xii.</ref><ref name="nicholson">Nicholson, bl. 158–162.</ref>

Elke skool van Hindoe-filosofie het uitgebreide [[Kennisleer|epistemologiese]] literatuur genaamd Pramana-sastras.<ref name=kp>Karl Potter (2002), Presuppositions of India's Philosophies, Motilal Banarsidass, {{ISBN|81-208-0779-0}}, pp. 25–26</ref><ref name=pbil>Purushottama Bilimoria|P Bilimoria (1993), Pramāṇa epistemology: Some recent developments, in Asian philosophy – Volume 7 (Editor: G Floistad), Springer, {{ISBN|978-94-010-5107-1}}, bl. 137–154</ref>

In die Hindoe-geskiedenis was die onderskeid tussen die ses ortodokse skole aktueel in die [[Guptaryk|Gupta-tydperk]] "goue era" van [[Hindoeïsme]]. Met die verdwyning van Vaisheshika en Mīmāṃsā, het dit verouderd geraak teen die latere Middeleeue, toe die verskillende subskole van Vedanta (Dvaita "dualisme", Advaita Vedanta "nie-dualisme" en ander) na prominensie begin styg het as die hoofafdelings van godsdiensfilosofie. Nyaya het tot in die 17de eeu as Navya Nyaya "Neo-Nyaya" oorleef, terwyl Samkhya geleidelik sy status as 'n onafhanklike skool verloor het, en sy beginsels opgeneem in Yoga en [[Vedanta]].


== Sien ook ==
== Sien ook ==

Wysiging soos op 18:45, 15 Mei 2024

Oosterse filosofie of Asiatiese filosofie sluit die verskillende filosofieë in wat in Oos- en Suid-Asië ontstaan het, insluitend Chinese filosofie, Japannese filosofie, Koreaanse filosofie en Viëtnamese filosofie; wat oorheersend is in Oos-Asië,[1] en Indiese filosofie (insluitend Hindoe-filosofie, Jain-filosofie, Boeddhistiese filosofie), wat oorheersend is in die Indiese subkontinent, Suidoos-Asië, Tibet en Mongolië.[2][3]

Indiese filosofie

Valluvar, die Tamil-filosoof van die post-Sangam-era.

Indiese filosofie verwys na antieke filosofiese tradisies (Sanskrit: dárśana; 'wêreldbeskouings', 'leringe')[4] van die Indiese subkontinent. Hindoeïsme kan wortels hê wat terugdateer na die tye van die Indusvalleibeskawing.[5][6][7] Die groot ortodokse skole het iewers tussen die begin van die Gewone Tydperk en die Guptaryk ontstaan.[8] Hierdie Hindoe-skole het ontwikkel wat die "Hindoe-sintese" genoem is, wat ortodokse Brahmaniese en onortodokse elemente uit Boeddhisme en Djainisme saamsmelt.[9] Hindoe-denke het ook ooswaarts na die Indonesiese Srivijaya-ryk en die Kambodjaanse Khmer-ryk versprei. Hierdie godsdiens-filosofiese tradisies is later onder die etiket Hindoeïsme gegroepeer. Hindoeïsme is die dominante godsdiens, of lewenswyse, [note 1] in Suid-Asië. Dit sluit Shaivism, Vaishnavism en Shaktism [12] onder talle ander tradisies in, en 'n wye spektrum van wette en voorskrifte van "daaglikse moraliteit" gebaseer op karma, dharma en samelewingsnorme. Hindoeïsme is 'n kategorisering van afsonderlike intellektuele of filosofiese standpunte, eerder as 'n rigiede, algemene stel oortuigings.[13] Hindoeïsme, met ongeveer een miljard volgelinge[14] is die wêreld se derde grootste godsdiens, naas Christendom en Islam. Hindoeïsme is die "oudste godsdiens" in die wêreld genoem en word tradisioneel Sanātana Dharma genoem, "die ewige wet" of die "ewige weg";[15][16][17] buite menslike oorsprong.[17] Westerse geleerdes beskou Hindoeïsme as 'n samesmelting[18] of sintese[19] [note 2][19] van verskeie Indiese kulture en tradisies,[20][21][22] met uiteenlopende wortels{{sfn|Narayanan|2009|p=11 [21] en geen enkele stigter nie.[23]

Sommige van die vroegste oorlewende filosofiese tekste is die Upanishad van die latere Vediese tydperk (1000–500 vC). Belangrike Indiese filosofiese konsepte sluit in dharma, karma, samsara, moksha en ahimsa. Indiese filosowe het 'n sisteem van epistemologiese redenasie (pramana) en logika ontwikkel en onderwerpe soos Ontologie (metafisika, Brahman-Atman, Sunyata-Anatta), betroubare wyse van kennis (epistemologie, Pramanas), waardestelsel (aksiologie) en ander onderwerpe ondersoek.[24][25][26] Indiese filosofie het ook onderwerpe gedek soos politieke filosofie soos gesien in die Arthashastra c. 4de eeu vC en die filosofie van liefde soos gesien in die Kama Sutra. Die Kurale literatuur van die post-Sangam tydperk tussen c. 1ste eeu vC en 5de eeu CE, geskryf deur die Tamil digter-filosoof Valluvar, word deur baie geleerdes geglo dat dit gebaseer is op Jain [27][28][29]of Hindoe-filosofieë.[ [30][31][32][33]

Latere ontwikkelings sluit die ontwikkeling van Tantra en Iraanse-Islamitiese invloede in. Boeddhisme het meestal uit Indië verdwyn na die Moslem-verowering in die Indiese subkontinent, en het in die Himalaja-streke en suid-Indië oorleef.[34] In die vroeë moderne tydperk het Navya-Nyāya (die 'nuwe rede') gefloreer onder filosowe soos Raghunatha Siromani (omstreeks 1460–1540) wat die tradisie gestig het, Jayarama Pancanana, Mahadeva Punatamakara en Yashovijaya (wat 'n Jain-reaksie geformuleer het) .[35]

Ortodokse skole

Die belangrikste Indiese filosofiese skole word geklassifiseer as óf ortodoks óf heterodoks – āstika of nāstika – afhangende van een van drie alternatiewe kriteria: of dit glo dat die Vedas 'n geldige bron van kennis is; of die skool van Brahman en Atman glo; en of die skool in hiernamaals en Devas glo.[36][37]

Daar is ses hoofskole van ortodokse Indiese Hindoe-filosofie—Nyaya, Vaisheshika, Samkhya, Yoga, Mimamsa en Vedanta, en vyf groot heterodokse skole— Djainisme, Boeddhisme, Ajivika, Ajñana en Cārvāka. Daar is egter ander metodes van klassifikasie; Vidyaranya identifiseer byvoorbeeld sestien skole van Hindoe-Indiese filosofie deur dié in te sluit wat tot die Śaiva- en Raseśvara-tradisies behoort.[38][39]

Elke skool van Hindoe-filosofie het uitgebreide epistemologiese literatuur genaamd Pramana-sastras.[40][41]

In die Hindoe-geskiedenis was die onderskeid tussen die ses ortodokse skole aktueel in die Gupta-tydperk "goue era" van Hindoeïsme. Met die verdwyning van Vaisheshika en Mīmāṃsā, het dit verouderd geraak teen die latere Middeleeue, toe die verskillende subskole van Vedanta (Dvaita "dualisme", Advaita Vedanta "nie-dualisme" en ander) na prominensie begin styg het as die hoofafdelings van godsdiensfilosofie. Nyaya het tot in die 17de eeu as Navya Nyaya "Neo-Nyaya" oorleef, terwyl Samkhya geleidelik sy status as 'n onafhanklike skool verloor het, en sy beginsels opgeneem in Yoga en Vedanta.

Sien ook

Verwysings

  1. ↑ Elman, Benjamin A.; Duncan, John B.; Ooms, Herman (2005). Rethinking Confucianism: Past and present in China, Japan, Korea, and Vietnam.
  2. ↑ Ram-Prasad, Chakravarthi; "Eastern philosophy" (2005)
  3. ↑ Fischer-Schreiber, Ehrhard, Friedrichs; Encyclopedia of Eastern Philosophy and Religion (1994)
  4. ↑ "Spoken Sanskrit, darzana". Geargiveer vanaf die oorspronklike op 6 Januarie 2016. Besoek op 2 Maart 2018.
  5. ↑ Larson, Gerald James (1995) India's Agony over religion SUNY Press ISBN 0-7914-2412-X. "Daar is 'n paar bewyse dat Jain-tradisies selfs ouer as die Boeddhistiese tradisies kan wees, moontlik terug na die tyd van die Indusvalleibeskawing, en dat Vardhamana eerder as om 'n "stigter" per se bloot 'n primêre woordvoerder vir ‘n baie ouer tradisie was”. bl. 27
  6. ↑ Joel Diederik Beversluis (2000) In: Sourcebook of the World's Religions: An Interfaith Guide to Religion and Spirituality, New World Library: Novato, CA ISBN 1-57731-121-3 Djainisme, wat op die Indiese subkontinent ontstaan het, is een van die oudste godsdienste van sy vaderland en inderdaad die wêreld, met pre-historiese oorsprong voor 3000 vC en die voortplanting van Indo-Ariese kultuur.... bl. 81
  7. ↑ Jainism by Mrs. Natalya Romanovna Guseva bl. 44
  8. ↑ Students' Britannica India (2000), Volume 4, Encyclopædia Britannica, ISBN 978-0-85229-760-5, bl. 316
  9. ↑ Hiltebeitel, Alf (2007), Hinduism. In: Joseph Kitagawa, "The Religious Traditions of Asia: Religion, History, and Culture", Routledge
  10. ↑ Sharma 2003, pp. 12–13.
  11. ↑ Flood 2008, pp. 1–17.
  12. ↑ Nath 2001, p. 31.
  13. ↑ Georgis 2010, p. 62.
  14. ↑ "The Global Religious Landscape – Hinduism". A Report on the Size and Distribution of the World's Major Religious Groups as of 2010. The pew foundation. 18 Desember 2012. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 6 Mei 2013. Besoek op 31 Maart 2013.
  15. ↑ Bowker 2000.
  16. ↑ Harvey 2001, p. xiii.
  17. ↑ 17,0 17,1 Knott 1998, p. 5.
  18. ↑ Lockard 2007, p. 52: " Hindoeïsme kan histories gesien word as 'n sintese van Ariese oortuigings met Harappan en ander Dravidiese tradisies wat oor baie eeue ontwikkel het."}}
  19. ↑ 19,0 19,1 Samuel 2010, p. 193.
  20. ↑ Hiltebeitel 2007, p. 12.
  21. ↑ 21,0 21,1 Flood 1996, p. 16.
  22. ↑ Lockard 2007, p. 50.
  23. ↑ Osborne 2005, p. 9.
  24. ↑ Roy W. Perrett (2001). Indian Philosophy: Metaphysics. Routledge. ISBN 978-0-8153-3608-2. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 3 Julie 2023. Besoek op 2 Maart 2018.
  25. ↑ Stephen H Phillips (2013). Epistemology in Classical India: The Knowledge Sources of the Nyaya School. Routledge. ISBN 978-1-136-51898-0.
  26. ↑ Arvind Sharma (1982). The Puruṣārthas: a study in Hindu axiology. Asian Studies Center, Michigan State University. ISBN 9789993624318.;
    Purusottama Bilimoria; Joseph Prabhu; Renuka M. Sharma (2007). Indian Ethics: Classical traditions and contemporary challenges. Ashgate. ISBN 978-0-7546-3301-3.
  27. ↑ Mohan Lal 1992, pp. 4333–4334.
  28. ↑ Kamil Zvelebil 1973, pp. 156–171.
  29. ↑ Sundaram, 1990, pp. xiii–xvii, Appendix note on verse 1103.
  30. ↑ Kaushik Roy 2012, pp. 152–154, context: 144–154 (Chapter: Hinduism and the Ethics of Warfare in South Asia).
  31. ↑ Swamiji Iraianban 1997, p. 13.
  32. ↑ Johnson, 2009.
  33. ↑ Pillai, 2015, p. 75.
  34. ↑ Randall Collins (2009). he Sociology of Philosophies. Harvard University Press. pp. 184–185. ISBN 978-0-674-02977-4. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 11 Januarie 2023. Besoek op 2 Maart 2018.
  35. ↑ Ganeri, Jonardon. The Lost Age of Reason Philosophy in Early Modern India 1450–1700, Oxford U. press.
  36. ↑ John Bowker, Oxford Dictionary of World Religions, bl. 259
  37. ↑ Wendy Doniger (2014). On Hinduism. Oxford University Press. p. 46. ISBN 978-0-19-936008-6. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 3 Julie 2023. Besoek op 2 Maart 2018.
  38. ↑ Cowell, E.B.; Gough, A.E. (1882). Sarva-Darsana Sangraha of Madhava Acharya: Review of Different Systems of Hindu Philosophy. New Delhi: Indian Books Centre/Sri Satguru Publications. ISBN 81-7030-875-5, bl. xii.
  39. ↑ Nicholson, bl. 158–162.
  40. ↑ Karl Potter (2002), Presuppositions of India's Philosophies, Motilal Banarsidass, ISBN 81-208-0779-0, pp. 25–26
  41. ↑ Purushottama Bilimoria|P Bilimoria (1993), Pramāṇa epistemology: Some recent developments, in Asian philosophy – Volume 7 (Editor: G Floistad), Springer, ISBN 978-94-010-5107-1, bl. 137–154


Verwysingfout: <ref> tags exist for a group named "note", but no corresponding <references group="note"/> tag was found

Ontsluit van "https://af.wikipedia.org/w/index.php?title=Oosterse_filosofie&oldid=2671568"