Adriaan Francken
Adriaan Francken (*20 Februarie 1860, Wijdewormer – † 15 April 1949, Bloemfontein) was professor in Nederlands en Frans aan die Grey-universiteitskollege (tans die Universiteit van die Vrystaat). Hy skryf die drama Susanna Reyniers en verskeie vakkundige boeke.
Lewe en werk[wysig | wysig bron]
Herkoms en opleiding[wysig | wysig bron]
Adriaan Francken was op 20 Februarie 1860 in Wijdewormer in Noord-Holland gebore,[1] waar sy vader opsigter van ’n dyk was. Hy bekwaam hom vanaf 1876 tot 1880 as onderwyser aan die Rijkskweekschool in Haarlem en gee dan vanaf 1880 onderwys in Nederland. Gedurende 1882 tot 1887 is hy onderwyser in Engeland en gee dan ses maande lank onderwys in Ierland voordat hy terugkeer na Nederland.
Na Suid-Afrika[wysig | wysig bron]
Hy emigreer in 1891 na Suid-Afrika en kom op 21 April 1891 in Bloemfontein aan. Hier is hy onderwyser in Nederlands en Geskiedenis aan die Grey-Kollege (hoër afdeling), in die tyd wat dr. Johannes Brill rektor was. Tydens die Anglo-Boereoorlog is hy ’n tyd lank op kommando, maar sit na die oorgawe van Bloemfontein sy werksaamhede aan die kollege voort. Onder die Engelse bestuur word die kollege in 1904 Grey-Universiteitskollege.[2] Hy word aanvanklik aangestel as eerste lektor in Geskiedenis en Moderne Tale, maar word later hoogleraar in Nederlands en Frans, ’n posisie wat hy tot aan die einde van 1926 beklee. C.M. van den Heever is hier een van sy studente.
Betrokkenheid by Afrikaanse taal[wysig | wysig bron]
Sy belangstelling in die teater maak van hom ’n geesdriftige leier van die universiteit se toneelvereniging. Hy is ook ’n kenner van Italiaans en Duits en die klassieke tale, met ’n besondere belangstelling in die skilderkuns en die argitektuur. Hy neem aktief deel aan die taalstryd en is reeds in 1896 teenwoordig by die Eerste Afrikaanse Taalkongres in die Paarl. In 1906, saam met onder andere generaal Hertzog en Oom Lokomotief, dien hy op die bestuur van die nuut gestigte Afrikaanse Taalgenootskap. By die stigting van die Suid-Afrikaanse Akademie in 1909 is hy een van sewe lede uit die Vrystaat, saam met generaal J.B.M. Hertzog, dr. Johannes Brill, J.D. Kestell, oudpresident M.T. Steyn, G. Knothe en J.S.M. Rabie.[1]
Latere jare en sterfte[wysig | wysig bron]
In 1927 tree hy af as professor en word aangestel as bibliotekaris, ’n pos wat hy beklee tot met sy finale aftrede in 1939.
Op 15 April 1949 is hy in Bloemfontein oorlede.
Skryfwerk[wysig | wysig bron]
Sy historiese drama Susanna Reyniers, wat afspeel in die tyd van Jan van Riebeeck en gebaseer is op sy Dagregister, word by verskeie geleenthede opgevoer. Hierin word uitgebeeld hoe die blanke in Suid-Afrika vanaf ’n Hollandse na ’n Afrikaanse identiteit oor beweeg, met ’n aantal Khoi-karakters wat meestal slegs vir komiese effek optree. Susanna Reyniers is die oudste dogter van ’n Hollandse koopman en om van ’n gedwonge huwelik te ontsnap, seil sy na die Kaap, waar haar geliefde reeds is. Sy vermom haarself as die man Jan Nachtechaal om werk op ’n skip te kan kry en word so getransformeer van ’n dame na ’n hardwerkende vrou wat die rol van boervrou aan die Kaap ideaal kan inneem. ’n Interessante newekarakter is Eva Krotoa, die Khoi bediende van Maria van Riebeeck, wat later met Pieter van Meerhoff getroud is. Die dramaturg verswyg egter doelbewus enige verhouding tussen die twee in sy drama. Die drama is vandag slegs van taalhistoriese belang. Die tweede toneel uit hierdie drama word deur D.F. Malherbe in die versamelbundel Afrikaanse letterkunde opgeneem.
Verder lewer hy vakkundige en akademiese werk. Hy skryf in 1923 die Aardrykskundige handleiding: saamgestel vir die eerste jaar van die Vrystaatse skooleindeksamen en in 1926 die Beknopte leerboek van die Algemene Aardrykskunde vir skoolgebruik. Vir Engelssprekendes skryf hy An easy guide to the South African Dutch language. Verskeie artikels van hom verskyn in tydskrifte.
Eerbewyse[wysig | wysig bron]
In 1941 word hy gekies as ’n erelid van die Suid-Afrikaanse Akademie vir Wetenskap en Kuns.
Publikasies[wysig | wysig bron]
Werke wat uit sy pen verskyn sluit in:[3][4]
| Jaar | Publikasies |
|---|---|
| 1900 | An easy guide to the South African Dutch language |
| 1908 | Susanna Reyniers |
| 1923 | Aardrykskundige handleiding |
| 1926 | Beknopte leerboek van die Algemene Aardrykskunde vir skoolgebruik |
Bronnelys[wysig | wysig bron]
Boeke[wysig | wysig bron]
- Antonissen, Rob. Die Afrikaanse letterkunde van aanvang tot hede. Nasou Beperk Derde hersiene uitgawe Tweede druk 1964
- Dekker, G. Afrikaanse Literatuurgeskiedenis. Nasou Beperk Kaapstad Elfde druk 1970
- Kannemeyer, J.C. Geskiedenis van die Afrikaanse literatuur 1. Academica, Pretoria en Kaapstad Tweede druk 1984
- Kannemeyer, J.C. Die Afrikaanse literatuur 1652–2004. Human & Rousseau, Kaapstad en Pretoria Eerste uitgawe 2005
- Nienaber, P.J., Senekal, J.H en Bothma, T.C. Mylpale in die geskiedenis van die Afrikaanse letterkunde. Afrikaanse Pers-Boekhandel Tweede hersiene uitgawe 1963
- Nienaber, P.J. et al. Perspektief en Profiel. Afrikaanse Pers-Boekhandel Johannesburg Derde hersiene uitgawe 1969
- Van Coller, H.P. (red.) Perspektief en Profiel Deel I. J.L. van Schaik-Uitgewers Pretoria Eerste uitgawe 1998
Internet[wysig | wysig bron]
Ongepubliseerde dokumente[wysig | wysig bron]
- Nasionale Afrikaanse Letterkundige Museum en Navorsingsentrum (NALN) Bloemfontein. Francken, Adriaan – Biografie.
Verwysings[wysig | wysig bron]
- ↑ 1,0 1,1 SA History: http://www.sahistory.org.za/dated-event/prof-adriaan-francken-professor-dutch-and-french-grey-university-college-bloemfontein-an Geargiveer 23 April 2017 op Wayback Machine
- ↑ Esat: http://esat.sun.ac.za/index.php/A._Franken
- ↑ Esaach: http://www.esaach.org.za/index.php?title=Francken,_Adriaan
- ↑ Worldcat: http://www.worldcat.org/title/susanna-reyniers-blyspel-in-drie-bedrywe-vir-30-persone-24-here-en-6-dames-of-minder-en-enige-figurante/oclc/83793418/editions?referer=di&editionsView=true