Kobus van Zyl
Kobus van Zyl (* 24 Desember 1931, Garies – † 22 April 1985, Kaapstad) was ’n Afrikaanse skrywer, digter, amateur fotograaf. Van Zyl was 'n besonders veelsydige skrywer en het gedurende sy loopbaan in verskeie genres gepubliseer. Hy het onder andere 'n digbundel, 'n roman, jeugverhale, kortverhale, novelles en ook vertaalwerk gepubliseer. Hy het ook bydrae gelewer aan nie-fiksie publikasies soos die Wynland reeks.
Lewe en Werk[wysig | wysig bron]
Vroeë lewe en opleiding[wysig | wysig bron]
Izak Jacobus van Zyl is op 24 Desember 1931 op Garies in Namakwaland gebore. Tot en met standerd agt het hy op Nieuwoudtville skool gegaan, maar daarna gematrikuleer op Calvinia. Hy het van n jong ouderdom n liefde vir die geskrewe woord ontwikkel en toe verder studeer aan die Universiteit van Kaapstad. Hy het sy graad ontvang in BA Tale 3 jaar later. Gedurende die tyd het hy sy eerste vrou ontmoet, Cecilia.
Persoonlike lewe[wysig | wysig bron]
Na twee huwelike, met twee kinders gebore uit die tweede huwelik met Naomi (neè Jordaan) van Calvinia, naamlik Izak in 1957 en André in 1959 trou hy in 1962 met Susanna Magrietha van der Merwe, oorspronklik van Vanwyksvlei in die Noordweste. Die egpaar het geboer op Kobus se familieplaas in Nieuwoudtville distrik waar hulle dogter Suretha in 1963 gebore is. Die boerdery het egter nie uitgewerk nie as gevolg van droogte en hulle verlaat die plaas en keer in 1966 terug Kaapstad toe, waar hulle in ’n huis in Constantiaweg in Tamboerskloof gebly het. Hiervandaan het hulle verhuis teen die einde van die sestigerjare na Kampstraat en in 1971 na ’n huis in Bo-Oranjestraat in Oranjezicht, waar sy twee seuns uit sy tweede huwelik by hulle kom bly het, op aandrang van hul pa.
Werk in die Parlement[wysig | wysig bron]
Vanaf 1967 is hy werksaam by die Parlement en was later as assistent-sekretaris aangestel. In hierdie kapasiteit het hy ’n handboek vir voorsittende beamptes van die Parlement saamgestel en na die aanvaarding van die Nuwe Bedeling in die tagtigerjare, waarin daar aparte kamers vir Kleurlinge en Indiërs ingeruim is, word hy aangestel as Sekretaris van die Indiërs se Raad van Afgevaardigdes. Weens sy siekte (kanker van die lewer) was hy egter nie in staat om hierdie posisie op te neem nie. Gedurende sy aanstelling as 'n staatsbeampte was hy ook kunsresensent vir Die Burger.
Sterfte[wysig | wysig bron]
Op 21 April 1985 is hy in sy huis in Kaapstad aan kanker oorlede.[1] Hy word oorleef deur sy vrou Susanna, sy vrou uit sy tweede huwelik Naomi, en sy kinders André en Suretha.
Skryfwerk[wysig | wysig bron]
Hy het sy hand gewaag aan die roman, novelle en kortverhaal en het ook jeugverhale en gedigte geskryf.
Romans[wysig | wysig bron]
Die roman Want ons is van gister behandel ’n jong student (Andries Beukes) wat betrokke raak by die Kommunistiese ondergrondse politieke beweging teen die apartheidsregering. Die hooffiguur, in sy adolessensie steeds op soek na betekenis en sekerheid, vind egter nie die sin in sy verset nie. Eindelik moet hy met sy lewe boet vir geen goeie rede nie. Hierdie roman spreek veral die belangrikheid van betekenis in die lewe aan.
Novelle en kortverhale[wysig | wysig bron]
In Skerwe word ’n novelle en vyf kortverhale opgeneem wat onder andere sterk aangeprys word deur André P. Brink, wat dit die “mees miskende boek van sewentig”[2] noem. In aansluiting by die titel is die verhale almal brokstukke van lewe, waar ook die karakters se lewens op een of ander wyse in skerwe lê. Die novelle, Doolweë, behandel die soeke van ’n avonturier na ’n legendariese wit koningin in Afrika, wat deur die inboorlinge verafgod word. Hy vind haar, half-mal en aantreklik, waar sy met haar beperkte verstandelike vermoëns in der waarheid onskuldig leef (omdat sy letterlik nie weet nie) binne wat in realiteit ’n paradys is. Die terugkeer uit hierdie paradys na die normale draai die sprokie nek-om, met die koningin wat gestig toe gaan en die avonturier wat weer in drankmisbruik verval. Besonder treffend is ook die half-sprokie, half-gelykenis, half-storie Die pêruiter se pê is uit, oor die ruiter wat oor die koning se tuinmuur loer en verlief raak op die prinses, maar bedroë daarvan afkom wanneer hy daarin slaag om nader kennis te maak. Brink voorspel dat hierdie verhaal nog een van die klassieke verhale in Afrikaans gaan word.[2][3]
Jeugverhale[wysig | wysig bron]
Van Zyl het ook die jeugverhale Die voëls kies 'n koning en Jannie de Dobbelaar geskryf. Laasgenoemde is ’n volksvertelling wat hy van Willem Jansen gehoor en neergepen het.
Vertaalwerk[wysig | wysig bron]
Hy is ook oorverteller van die Oud-Ierse sprokie Guleesh. Ten tyde van sy dood is hy besig met ’n onvoltooide Engelse roman.
Digkuns[wysig | wysig bron]
Nadat hy per geleentheid gedigte in Standpunte gepubliseer het, verskyn sy digbundel Wintervure, wat veral herinneringsverse bevat. Die gedigte spreek van ’n terugverlang na die kinderfantasieë en jeugwêreld, waar die herinneringe ’n skuilplek en beskerming bied, soos ’n vuur in die winter. Daar is egter ’n bewustheid dat hierdie dinge onherroeplik verby is. Titels soos Dolende ridder, Askeet en Boemelaar gee ook blyke van die buitestaanderskap en afsondering (selfs eensaamheid) wat ’n deurlopende tema is.
Eerbewyse[wysig | wysig bron]
Sy sestigste verjaarsdag was in 1991 postuum herdenk met ’n gedenkbundel Kobus van Zyl 60, wat in ’n beperkte, genommerde oplaag uitgegee was en op daardie dag aan sy weduwee oorhandig was. Die bundel bevat ’n boodskap van sy weduwee, bydraes deur Leon Rousseau en Johan Vosloo en ’n fragment uit sy onvoltooide roman.[4]
Publikasies[wysig | wysig bron]
| Jaar | Publikasie |
|---|---|
| 1966 | Want ons is van gister |
| 1968 | Die voëls kies ’n koning |
| 1970 | Skerwe |
| 1971 | Jannie de dobbelaar |
| Guleesh | |
| 1972 | Wintervure |
Bronne[wysig | wysig bron]
Boeke[wysig | wysig bron]
- Cloete, T.T. (red.) Die Afrikaanse literatuur sedert sestig. Nasou Beperk Eerste uitgawe 1980
- Kannemeyer, J.C. Geskiedenis van die Afrikaanse literatuur 2. Academica, Pretoria, Kaapstad en Johannesburg Eerste uitgawe Eerste druk 1983
- Kannemeyer, J.C. Die Afrikaanse literatuur 1652–2004. Human & Rousseau Kaapstad en Pretoria Eerste uitgawe 2005
- Van Coller, H.P. (red.) Perspektief en Profiel Deel I. J.L. van Schaik-Uitgewers Pretoria Eerste uitgawe 1998
