NG gemeente Kuilsrivier

Die NG kerk Kuilsrivier. Dis ontwerp deur Folkert Wilko Hesse en ingewy op 29 November 1904.

Die NG gemeente Kuilsrivier is die oudste gemeente van die Nederduitse Gereformeerde Kerk in wat eens die dorp Kuilsrivier was, maar nou deel vorm van die metropolitaanse gebied van Kaapstad.

Agtergrond

Op 20 Januarie 1903 het die Ringskommissie van die Ring van Kaapstad op die dorpie Kuilsrivier vergader en tot die stigting van 'n gemeente met dieselfde naam besluit. Die lede van die Kommissie was: di. B.P.J. Marchand, A.F. Malan en J.P. van Heerden. Die kerkrade van Stellenbosch en Durbanville het afgevaardigdes gestuur en as voorstanders van die nuwe gemeente het verskyn: A.J. de Waal. F.C.L. Bosman, J.P. Bosman en P.A.M. Brink. As eerste kerkraadslede is benoem: Ouderlinge F.C.L. Bosman, P.A.M. Brink en A.J. de Waal; diakens D.F. de Villiers, J.P. Bosman. P. de Waal (J.sn.), P.F. de Villiers en P.F. de Wet. Ds. Marchand was konsulent.

Voor hierdie datum het die predikant van Durbanville op vasgestelde datums dienste in die skoolgebou waargeneem. Origens moes die lede van die Kerk met perdekarre die lang afstande na Stellenbosch en Durbanville aflê om die eredienste by te woon en die sakramente te gebruik. Nietemin was baie lede elke Sondag aanwesig. Die oorspronklike naam van Kuilsrivier was De Kuylen-rivier. In sy langsame afloop na Valsbaai tussen sy lae walle het die rivier elke winter ver buitekant sy oewers gelê en vleie met kuile gevorm. Die oorspronklike plaas De Kuilen is nou 'n deel van die munisipale gebied. Die eerste eienaar was kaptein Olof Berg, wat dit omstreeks 1690 van die Oos-Indiese Kompanjie gekoop het. Die Kompanjie het die plek waar die huidige spoorwegstasie is as veepos gebruik en dit was 'n uitspanplek vir reisigers van Kaapstad na Hottentots-Holland, Stellenbosch en Drakenstein. In die loop van die agttiende eeu is daar gaandeweg meer plase in die omgewing van Kuilsrivier aangelê en teen omstreeks 1850 het daar 'n dorpie begin ontstaan.

Volgens 'n besluit van die kerkraad op 5 Januarie 1905 moes die stigtingsdag van die gemeente elke jaar as 'n dankdag gevier word "zoolang de gemeente bestaat". Hieraan is enkele jare lank voldoen, maar daarna is dit ongemerk gestaak.

Eerste leraars

Ds. Herman Dirk van Broekhuizen was Kuilsrivier se eerste leraar van 1903 tot 1906. Nadat hy 11 jaar leraar van die NG gemeente Pretoria was, het hy oorgegaan na die Hervormde Kerk.

Die binnekant van die kerkgebou.

Ds. H.J. Pienaar, van 1907 tot 1911 Kuilsrivier se tweede leraar.

Die eerste pastorie is ontwerp deur Folkert Wilko Hesse, wat ook die kerk ontwerp het, en op 4 Oktober 1904 ingewy. Dis omstreeks 1980 gesloop.

Ds. A.J. van Wijk was van 1912 tot 1919 Kuilsrivier se derde leraar.

Ds. J.A. Koch, vierde leraar van 1920 tot 1923.

Ds. J.P. Kriel, leraar van 1924 tot 1937.

Ds. en mev. P.W.J. van Jaarsveld. Hy was die leraar hier van 1937 tot 1943.

Ds. Jan Hendrik Lange was leraar hier van 1943 tot 1948.

Ds. Hendrik Adam Albertyn Lambrechts, leraar van 1948 af.

Die eerste predikant van die gemeente was ds. H.D. van Broekhuizen. Hy is op 13 Augustus 1903 bevestig. Die rede is deur ds. J.H. Neethling van Stellenbosch oor Johannes 1:6 en 7 gehou: "Er was een mens van God gezonden, wiens naam was Johannes. Deze kwam tot een getuigenis, om van het Licht te getuigen, opdat zij allen door hem geloven zouden." Ds. Van Broekhuizen se intreepreek was na aanleiding van 1 Petrus 5:2: "Weidt de kudde Gods, die onder u is, hebbende opzicht daarover, niet uit bedwang, maar gewilliglijk; noch om vuil gewin, maar met een volvaardig gemoed." (1983-vertaling: "Pas die kudde van God wat aan julle toevertrou is, goed op. Hou toesig oor hulle, nie uit dwang nie, maar gewillig soos God dit verwag; nie om eie gewin nie, maar uit toegewydheid.")

Daar was 10 predikante en twee sendelinge by die geleentheid aanwesig. Gedurende sy bediening is 'n pastorie en die huidige sierlike kerkgebou opgerig. Die kerkperseel is van 'n sekere mnr. Meissenheimer vir £600 aangekoop. In September 1903 is hierdie grond deur ouderling A.J. de Waal as 'n geskenk aan die gemeente gegee. Die inwyding van die kerkgebou, wat ontwerp is deur die gebore Nederlander Folkert Wilko Hesse, het op 29 November 1904 plaasgevind. Die rede is deur ds. Adriaan Moorrees van die Paarl gehou. Die boukoste was slegs £5 146 6s. 3d. Ná ds. Van Broekhuizen het die volgende leraars die gemeente tydens die eerste halfeeu van sy bestaan bedien: H.J. Pienaar, van 28 Februarie 1907 tot 16 Oktober 1911, A.J. van Wijk, van 16 Februarie 1912 tot 16 Junie 1919, J.A. Koch, van 23 Januarie 1920 tot 29 November 1923, J.P. Kriel, van 11 Desember 1924 tot 1 Junie 1937, P.W.J. van Jaarsveld, van 30 Oktober 1937 tot 24 Mei 1943, J.H. Lange, van 2 Oktober 1943 tot 12 Julie 1948, H.A.A. Lambrechts, van 6 November 1948 - ?.

Die kerksaal is in 1924 gebou en die nuwe pastorie in 1937. In 1913 het die kerkraad 'n bemaking van £3 000 uit die boedel van mnr. A. Uys van Durbanville ontvang.

Onderwys

Met die stigting van die gemeente het Kuilsrivier reeds 'n A2 Sekondêre Skool gehad waarvan mnr. P.F. de Wet die hoof was. Die eerste skool het in 1874 tot stand gekom met mnr. Van Veersen as enigste onderwyser. Ná hom het die volgende persone die betrekking van hoof beklee: C. Heise, C.M. Vilet, P.J. de Wet, J.D. Meyer. B. v.d.S. de Villiers, C.H. Grové, J. Joubert, C.H. Kuhn en B. Strydom. Die belangstelling in die saak van die onderwys was altyd 'n kenmerk van dié gemeenskap. Die oortuigende bewys hiervan is te vind in die feit dat die plaaslike skool ten spyte van uitstaande en grotere skole op die omliggende dorpe en van koshuisgeriewe wat aangebied is, nie alleen staande gebly het nie, maar aanhoudend gegroei het en op 21 Januarie 1952 tot hoërskool verklaar is. Merkwaardig was ook die loopbane van 'n groot aantal leerlinge van die skool wat belangrike betrekkings in die samelewing – die Kerk, die Staat, die onderwys en die volksdiens oor die algemeen – beklee het.

Verenigings

Die eerste vereniging wat in die gemeente bestaan het, was die Christelike Jongeliede Vereniging. Die lede was nie alleen getrou in hulle verpligtinge nie maar ook geesdriftig in hulle ondernemings. Aan die totstandkoming van die gemeente Kuilsrivier het hulle 'n leidende aandeel geneem deur die ywer wat hulle daarin getoon en die propaganda wat hulle daarvoor gemaak het. In hulle vergaderings is met debatte en voordragte en in hulle konserte is met opvoerings kosbare talente ontdek wat later tot groot nut ontwikkel is. Baie getuig met groot waardering van die geseënde en blywende invloed wat die C.J.V. op hulle lewe uitgeoefen het. Die vereniging het hom ook in belang van die gemeente en van die sending beywer. In 'n paar van die buitewyke het hy geboue opgerig waarin die samekomste van jong mense kon plaasvind en gemeentelike dienste en bidure gehou kon word. Een van hierdie geboue is aan die gemeente Kruispad (later genoem Brackenfell) as geskenk gegee. In ander wyke het die vereniging Sondagskole onder die bruin mense gestig en sinkgeboutjies opgerig waarin die klasse gehou kon word. Met die vertrek van die ouer lede en die opkoms van ander verenigings is die C.J.V. ontbind.

Die plaaslike tak van die Christelike Strewersvereniging het ook 'n groot en geseënde invloed op die gemeentelike lewe uitgeoefen. Die dorpie was maar klein en die meeste lede moes van die plase inkom om die vergaderings by te woon. Tog het die tak altyd 'n sterk lewenskrag vertoon en was dit altyd 'n groot bate vir die Sondagskoolwerk waarin baie van die lede behulpsaam was. In 1951 het die samesmelting van die bestaande verenigings van die NG Kerk plaasgevind en dra dit die naam van die NG Kerk-Jeugvereniging. Met die samewerking van die kerkraadslede word goeie werk verrig en in 'n dringende behoefte voorsien.

Melding moet ook gemaak word van die Vrouesendingbond. Met groot toewyding en inspanning het die susters hulle kragte en gifte gereeld tot die uitbreiding van die Koninkryk van Christus aangewend en was hulle getrou in hulle voorbidding vir hierdie saak. Die helfte van die salaris van 'n werkster in Njassaland is betaal en vir die plaaslike sendingwerk is ruim bygedra. In die skool bestaan daar ook al baie jare 'n tak van die Christen-Studentevereniging en die invloed daarvan op die kinderlewens is van groot waarde.

Sending

Toe die werk van die gemeente in 1903 begin het, was die sendinggemeente Sarepta reeds sestig jaar oud. Dit is in 1843 deur die Rynse Sendinggenootskap gestig en het in sy bestaan nog nooit verswak nie. In die begin is daar moeilike tye beleef en dit het aanleiding gegee tot die naam van Sarepta, wat Smeltkroes beteken. Daarna het die werk voorspoedig gevorder en is daar belangrike dinge veral in belang van die onderwys tot stand gebring. Die volgende leraars het die gemeente bedien: L.F. Esselen (1845-1848). G. Terinden (1848-1862), J. Raath (1862-1893), F. Eich, (1893-1893), F. Weber (1898-1904), W. Holtzapfel (1904-1914), F. Feige (191401932). J. Reuter (1932-1952).

Op Sondag 3 Augustus 1947 is die sendinggemeente aan die NG Sendingkerk (nou die Verenigende Gereformeerde Kerk) oorhandig nadat daar lank onderhandelinge oor die saak gevoer is. Die gemeente het waardevolle eiendomme naby die Kuilsrivier-stasie besit.

Armesorg en Volkswelsyn

Wat die armesorg betref, was die gemeente gelukkig om geen gevalle van ernstige armoede te huisves nie. Die grond is uiters geskik vir tuinbou en selfs die armstes kon hieruit bestaan. Daar was ook altyd werk op die plase te verkry. Aan alimentasie het die kerkraad deur die jare heen in vergelyking met ander maar min uitbetaal. In 1937 is 'n plaaslike inrigting onder die beheer van die Algemene Armesorgkommissie geplaas en daarom word hier daarvan melding gemaak. Dit is die Jan Kriel-tehuis en skool vir epileptici. Die stigters van die inrigting was ds. en mev. J.P. Kriel, wat van 1924 tot 1937 as leraar en leraarsvrou in die gemeente werksaam was. Hulle seun, Jan, is aan die genoemde siekte oorlede en die inrigting is na hom genoem. Aan die begin was die getalle laag maar gaandeweg het die onderneming uitgebrei tot 'n groot gestig met koshuise en 'n doelmatige skoolgebou. Dit het destyds die besonderse ondersteuning van die departemente van Onderwys en Volkswelsyn geniet en het milde bydrae van persone en liggame uit al die dele van die Unie ontvang. Die waarde van die geboue is reeds in 1954 op £140 000 gestel. Die hoof van die inrigting is mnr. W.H. Barnard. As gevolg van nuwe metodes en geneesmiddels vind daar merkwaardige herstelling in baie gevalle plaas en beklee sommige van die leerlinge reeds goed besoldigde betrekkings. Verder moet ook vermeld word dat in die buurt van Eersterivier drie nedersettings omstreeks 1946 deur die Regering gestig is onder die name van: Die Werkkrops, die Werkkolonie en die Nedersetting. Die Werkkolonie-geboue is later verander as 'n tuiste vir die lede van die Werkkorps. Die kerkraad was verantwoordelik vir die geestelike bearbeiding van die inwoners het daarvoor 'n toelae uit die kas van die Algemene Armesorgkommissie ontvang. Die werk was in 1954 nog in die beginstadium en die toekoms sou nog moes aantoon of die onderneming in die beoogde doel slaag.

Uitbreiding

Sedert 1903 het die dorp sodanig uitgebrei dat dit in 1951 as munisipale gebied erken is. Die eerste burgemeester, mnr. J.P. Bosman, was 'n seun van die gemeente en ook dienende diaken. Maar ook in die omgewing was daar 'n toestroming van inwoners. Die plase is in persele verdeel en verkoop. Die gevolg hiervan was dat nuwe gemeentes gestig moes word en dat Kuilsrivier telkens 'n gedeelte moes afstaan. So het die volgende gemeentes tot stand gekom: Bellville (1934), Kruispad (Brackenfell, 1944) en Bellville-Suid (1948). Tog het die gemeente met sy halfeeuviering in 1954 nog 1 117 lede getel en die kerkraad was daarvan oortuig dat een leraar nie al die pligte kon behartig nie.

Op Blackheath is toe reeds geruime tyd buitedienste in die C.J.V.-saal gehou. Op Eersterivier is grond deur die kerkraad aangekoop en ook daar is in 1953 'n kerksaal gebou en van toe af gereelde dienste waargeneem. Met die elektrifikasie van die spoorlyn en die kragsentrale op Eersterivier was 'n aansienlike getal werkers daar woonagtig. Die gemeentelede daar het hulle ook vir die stigting van 'n selfstandige gemeente beywer. Die nedersettings waarvan vroeër melding gemaak is, val ook in hierdie wyk. 'n Bykomende werksaamheid was die dienste wat vir die leerlinge van die Jan Kriel-tehuis gehou is. Hulle omstandighede en behoeftes het dit meegebring dat hulle samekomste afsonderlik moes plaasvind en die kerkraad het 'n evangeliedienaar besoldig om elke Sondag aan hulle 'n boodskap te bring.

Eerste leraars

• Herman van Broekhuizen, 13 Augustus 1903 tot 1906
• H.J. Pienaar, 28 Februarie 1907 tot 16 Oktober 1911
• A.J. van Wijk, 16 Februarie 1912 tot 16 Junie 1919
• J.A. Koch, 23 Januarie 1920 tot 29 November 1923
• J.P. Kriel, 11 Desember 1924 tot 1 Junie 1937
• P.W.J. van Jaarsveld, 30 Oktober 1937 tot 24 Mei 1943
• J.H. Lange, 2 Oktober 1943 tot 12 Julie 1948
• H.A.A. Lambrechts, van 6 November 1948 - ?
• Christoffel Colyn, 1956 - 1959
• Pieter Emelius van Zyl, 1962 - 1965

Bronne

• Van Schalkwyk, ds. A.A. 1953. Ned. Geref. Gemeente Kuilsrivier Herdenk Vyftigjarige Bestaan 1903-1953. Kuilsrivier: NG Kerkraad.

Eksterne skakels

• (af) Die gemeente se Facebook-groep. URL besoek op 12 Januarie 2015.
• (af) ‘Vlerke’ vir Kuilsrivier-gemeenskapprojek^{[dooie skakel]}, Kerkbode, 1 Mei 2014.
• (en) Besonderhede op die argitektuurwebtuiste Artefacts.co.za oor die argitek Folkert Wilko Hesse, wat die kerkgebou ontwerp het. URL besoek op 12 Januarie 2015.