Chewa
- Vir die taal van die Chewa, sien Chichewa.
| Chewa | |
|---|---|
 ’n Laat-20ste-eeuse masker van hout, verf, vere, metaal en wol van die Chewa-volk in Malawi (Britse Museum). | |
| Totale bevolking: | 12 262 000 |
| Belangrike bevolkings in: | Malawi Zambië Zimbabwe Mosambiek |
| Taal: | Chichewa Engels |
| Geloofsoortuiging: | Christendom Tradisionele Afrika-godsdienste |
| Verwante etniese groepe: | Bantoevolke |
Die Chewa is ’n Bantoevolk van Sentraal- en Suider-Afrika en die grootste etniese groep in Malawi. Hulle is naby verwant aan ander volke in die omringende streke, soos die Tumbuka en Nsenga. Hulle is ook histories verwant aan die Bemba, met wie hulle ’n oorsprong in die Demokratiese Republiek van die Kongo (DRK) deel.
Nes met die Nsenga en Tumbuka, het ’n aansienlike deel van die Chewa-gebied onder invloed gekom van die Ngoni-volk, wat uit die ou Suid-Afrikaanse provinsie Natal of Transvaal daarheen getrek het. ’n Alternatiewe naam vir die Chewa is die Nyanja. Hul taal word Chichewa/Chinyanja genoem. Die Chewa is internasionaal die bekendste vir hul maskers en hul geheime gemeenskap, die Nyau, sowel as hul landboutegnieke.
Die Chewa is nes die Nyanja, Tumbuka en Senga ’n oorblyfsel van die Koninkryk Maravi. Daar is twee groot Chewa-clans, die Phiri en die Banda,[1] en hulle bestaan uit sowat 1,5 miljoen mense.[2] Die Phiri word verbind met die konings en aristokrasie, en die Banda met helers en mistici.
Geskiedenis[wysig | wysig bron]
Die mondelinge tradisie van die Chewa kan vertolk word as dat hul gebied van oorsprong Malambo, ’n streek in die Demokratiese Republiek van die Kongo, is. Van daar het hulle na Noord-Zambië migreer en iewers voor die einde van die eerste millennium n.C. suid en oos na die hooglande van Malawi. Nadat hulle grondgebied van ander Bantoevolke verower het, het hulle weer saamgekom by Choma, ’n plek wat verbind word met ’n berg in Noord-Malawi, en die plato van Noordoos-Zambië.
Dit is een van ’n paar vertolkings van die stam se vroeë oorlewerings. Die eerste Chewa-koninkryk is net voor of ná 1480 gestig, en teen die 16de eeu was daar twee regeringstelsels, een wat deur die Banda-clan by Mankhamba gehandhaaf is, en die ander deur die Phiri-clan by Manthimba.
Teen die 17de eeu, nadat die Malawiese staat verenig was, het die Portugese kontak met die Chewa gemaak. Hoewel die Portugese nie die hartland van die land bereik het nie, was daar tussen 1608 en 1667 goed gedokumenteerde kontak. Teen 1750 het verskeie "Malawi"-dinastieë hul posisie in verskillende dele van Sentraal-Malawi gevestig, maar die Chewa het daarin geslaag om hulle van hul bure te onderskei deur middel van hul taal, spesiale tatoes (Mphini) en ’n godsdiensstelsel gebaseer op die geheime Nyau-gemeenskap.
Chichewa, die taal van die Chewa, kan volgens kenners van die gebied ook geklassifiseer word as ’n Shona-dialek. Dit skep ’n sterk historiese verband met die Nyanja, Bemba en Yao, en met die antieke Mashonaryk wat hul herkoms kan terugvoer na Mashonaland. Die antieke Mashona wat tydelik in Malambo (nou in die DRK) vertoef het, het eindelik na Noord-Zambië en daarna na Malawi migreer.
Chichewa het volgens geleerdes in die 16de eeu as ’n aparte taal ontstaan. In die 21ste eeu stem die Chichewa-woordeskat en –grammatika baie ooreen met die Shona-dialekte wat in Zimbabwe gepraat word, veral ChiZezuru en ChiManyika.
Kultuur[wysig | wysig bron]
Vroue het ’n spesiale plek in die Chewa-gemeenkap en -geloof. Hulle word beskou as die voortplanters van die linie (Bele), wat ’n uitgebreide familie van mense is wat aan dieselfde voormoeder verwant is. As ’n matriliniêre gemeenskap word eiendom en landregte van die moeder geërf. Bele beteken "afkomstig van dieselfde bors". Kinders van dieselfde ma of vrou (Lubele la achite) vorm ’n familie van afhanklikes, of Mbumba. Ouer broers van die ma word Nkhoswe genoem; hulle is die bewaarders van die linie en die mentors van hul susters se seuns.
’n Dorp is histories gelei deur ’n hoofman (Mfumu), ’n posisie waarna enige dorpenaar kon streef. Dorpshoofmanne en -vroue was ondergeskik aan streekshoofde (Mwini Dziko), en húlle aan opperhoofde. Ondergeskiktheid het beteken die betaal van ’n heffing en die bereidwilligheid om soldate in oorlogstyd te verskaf.
Verwysings[wysig | wysig bron]
- ↑ Phiri, Isabel Apawo (2007). Women, Presbyterianism and Patriarchy. Religious Experience of Chewa Women in Central Malawi. African Books Collective. pp. , 23–26.
- ↑ Gough, Amy. "The Chewa" (in Engels). The Peoples of The World Foundation. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 22 Desember 2019. Besoek op 18 Oktober 2010.
Eksterne skakels[wysig | wysig bron]
- Chichewa Discover Bible Guides Geargiveer 13 April 2005 op Wayback Machine
- Pre-colonial migrations and agricultural change on the western side of lake Malawi, deur prof. Kings Phiri Geargiveer 29 Oktober 2005 op Wayback Machine
- Chewa-godsdiens Geargiveer 28 Augustus 2005 op Wayback Machine
Wikimedia Commons het meer media in die kategorie Chewa.
Hierdie artikel is vertaal uit die Engelse Wikipedia
