Crohn se siekte
|
|
Vrywaring: Die mediese inligting verskaf op Wikipedia dien slegs as 'n riglyn en dra geen waarborg van feitelike korrektheid nie. Enige vrae of klagtes oor u persoonlike gesondheid behoort na 'n dokter verwys te word. |
| Crohn se siekte | |
|---|---|
 Die drie mees algemene plekke van intestinale betrokkenheid by Crohn se siekte (links)
| |
| Veld | Gastroënterologie |
| Ander name | Crohn-siekte, Crohn-sindroom, granulomatiese enteritis, Leśniowski-Crohn-siekte |
| Simptome | Buikpyn, diarree (kan bloederig wees), koors, gewigsverlies |
| Komplikasies | Anemie, veluitslag, artritis, kolonkanker en dundermkanker[1] |
| Ouderdom met aanvang | 20 tot 30[2] |
| Duur | Langtermyn |
| Risiko's | Tabakrook[3] |
| Diagnose | Weefselmonsters, Mediese beelding |
| Differensiële diagnose | Prikkelbare derm-sindroom, Coeliakie-siekte, Behçet se siekte, nie-steroïdale anti-inflammatoriese middel-enteropatie, dermtuberkulose |
| Medikasie | Kortikosteroïede, metotreksaat[1][4] |
| Voorkoms | 3,2 per 1 000 [5] |
Crohn se siekte is 'n tipe inflammatoriese dermsiekte wat enige segment van die spysverteringskanaal van die mond tot die anus kan affekteer.[2] Dit is deel van a groep siektetoestande wat inflammatoriese dermkanaalsiektes genoem word.[6] Simptome sluit dikwels abdominale pyn, diarree (wat bloederig kan wees as die ontsteking ernstig is), koors, abdominale distensie en gewigsverlies in.[1][2]
Ander komplikasies buite die spysverteringskanaal kan anemie, veluitslag, artritis, inflammasie van die oog en moegheid insluit.[1]
Die veluitslag kan as gevolg van infeksies sowel as pioderma gangrenosum[Nota 1] of eritema nodosum[Nota 2] wees.[1]
Dermobstruksie kan voorkom as 'n komplikasie van chroniese inflammasie, en diegene met die siekte loop 'n groter risiko van kolonkanker en dundermkanker.[1]
Daar is geen medikasie of chirurgiese prosedures wat Crohn se siekte kan genees nie.[1][2]
Oorsaak[wysig | wysig bron]
Alhoewel die presiese oorsake van Crohn se siekte onbekend is, word geglo dat dit veroorsaak word deur 'n kombinasie van omgewings-, immuun- en bakteriële faktore in genetiesvatbare individue.[2][6][7][8][9] Dit lei tot 'n chroniese inflammatoriese versteuring, waarin die liggaam se immuunstelsel die spysverteringskanaal verdedig en moontlik mikrobiese antigene teiken.[8][10] Die immuunsisteem identifiseer dan verkeerdelik die mukosa van die kolon as vreemde weefsel en val dit immunologies aan, wat inflammasie tot gevolg het. Dit veroorsaak dan dat die mukosa sere en bloeding ontwikkel.[6]
Alhoewel Crohn se siekte 'n immuunverwante siekte is, blyk dit nie 'n outo-immuunsiekte te wees nie, in die sin dat die immuunstelsel nie deur die liggaam self geaktiveer word nie.[11] Die presiese onderliggende immuunprobleem is nie duidelik nie; dit kan egter 'n immuniteitsgebrektoestand wees.[10][12][13]
Risiko en diagnose[wysig | wysig bron]
Ongeveer die helfte van die algehele risiko hou verband met genetika, met meer as 70 gene wat gevind is om betrokke te wees.[1][14] Tabakrokers is twee keer so geneig om Crohn se siekte te ontwikkel as nie-rokers.[3] Dit begin ook dikwels na gastro-enteritis.[1]
Diagnose is gebaseer op 'n aantal bevindings, insluitend weefselmonsters en voorkoms van die dermwand, mediese beeldvorming en beskrywing van die siekte.[1] Ander toestande wat op soortgelyke wyse kan voorkom, sluit in prikkelbare derm-sindroom en Behçet se siekte.[1]
Simptome sluit in buikpyn, diaree, moegheid, gewigsverlies, fistels vanuit die dermkanaal en absesse. Buite die dermkanaal kom ander simptome ook voor, veral sere in die mond, op die kante van die tong, en selfs in die slukderm; oog-inflammasie in 5% van pasiënte, in een of beide oë, wat pyn, brandgevoel, dowwe visie of ligsensitiwiteit kan veroorsaak; en ook fissure, skeurtjies, fistels en anale stenose. Anale proleme kan soms vanself opklaar, maar dikwels benodig dit medikasie.[6]
Behandeling[wysig | wysig bron]
Daar is geen medikasie of chirurgiese prosedures wat Crohn se siekte kan genees nie.[1][2] Behandelingsopsies is bedoel om met simptome te help, remissie te handhaaf en terugval te voorkom. In diegene wat nuut gediagnoseer is, kan 'n kortikosteroïed vir 'n kort tydperk gebruik word om simptome vinnig te verbeter, saam met 'n ander medikasie soos óf metotreksaat óf 'n tiopurien wat gebruik word om herhaling te voorkom. Om op te hou rook word aanbeveel by mense met Crohn se siekte.[1]
Afhangende van die erns van die simptome sal die dokter medikasie voorskryf soos anti-biotika, kortisoon, immuunmoduleerders (azathioprine, 6-mercaptopurine of metotreksaat), en dikwels biologiese middels soos Infliximab of Adalimumab. Dié biologiese middels onderduk die immuunsisteem as ‘n geheel en maak die pasient meer vatbaar vir ander infeksies. Ou tuberkulose-letsels kan ook opvlam, en daar moet daarvoor getoets word voordat die behandeling kan begin.[6]
Een uit elke vyf mense met die siekte word elke jaar in die hospitaal opgeneem, en die helfte van diegene met die siekte sal een of ander tyd oor 'n tydperk van tien jaar vir die siekte geopereer word.[1] Alhoewel chirurgie so min as moontlik gebruik moet word, is dit nodig om sommige absesse, sekere dermobstruksies en kankers aan te spreek.[1] Dit word elke paar jaar aanbeveel om vir dermkanker deur middel van kolonoskopie te kyk, vanaf agt jaar nadat die siekte begin het.[1]
Voorkoms[wysig | wysig bron]
Crohn se siekte raak ongeveer 3,2 per 1 000 mense in Europa en Noord-Amerika,[5] en ongeveer 1,54 uit 1 000 in die Verenigde Koninkryk.[15] Dit is minder algemeen in Asië en Afrika.[16][17] Dit was histories meer algemeen in die ontwikkelde wêreld.[18] Nommers het egter sedert die 1970s toegeneem, veral in die ontwikkelende wêreld.[17][18] Inflammatoriese dermsiekte het in 2015 tot 47 400 sterftes gelei,[19] en diegene met Crohn se siekte het 'n effens verminderde lewensverwagting.[1] Dit is geneig om in die laat-tiener- en twintigerjare te begin, alhoewel dit op enige ouderdom kan voorkom.[1][2][20] Manne en vroue word ewe veel daardeur geraak.[2]
Aantekeninge[wysig | wysig bron]
- ↑ Pioderma gangrenosum is 'n seldsame, nie-aansteeklike, inflammatoriese velsiekte waar pynlike pustules of nodules oop sere word wat progressief groei.
- ↑ Eritema nodosum is 'n inflammatoriese toestand wat gekenmerk word deur ontsteking van die vetselle onder die vel, wat tot sagte rooi knoppies of knoppe lei wat gewoonlik op beide skene gesien word.
Verwysings[wysig | wysig bron]
- ↑ 1,00 1,01 1,02 1,03 1,04 1,05 1,06 1,07 1,08 1,09 1,10 1,11 1,12 1,13 1,14 1,15 1,16 1,17 Baumgart DC, Sandborn WJ (Augustus 2012). "Crohn's disease". Lancet (in Engels). 380 (9853): 1590–605. doi:10.1016/S0140-6736(12)60026-9. PMID 22914295.
- ↑ 2,0 2,1 2,2 2,3 2,4 2,5 2,6 2,7 "Crohn's Disease". National Institute of Diabetes and Digestive and Kidney Diseases. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 8 Desember 2019. Besoek op 18 November 2021.
- ↑ 3,0 3,1 Cosnes J (Junie 2004). "Tobacco and IBD: relevance in the understanding of disease mechanisms and clinical practice". Best Practice & Research. Clinical Gastroenterology (in Engels). 18 (3): 481–96. doi:10.1016/j.bpg.2003.12.003. PMID 15157822.
- ↑ "Inflammatory Bowel Disease" (PDF) (in Engels). World Gastroenterology Organization. Augustus 2015. Geargiveer vanaf die oorspronklike (PDF) op 14 Maart 2016. Besoek op 19 November 2021.
- ↑ 5,0 5,1 Molodecky NA, Soon IS, Rabi DM, Ghali WA, Ferris M, Chernoff G, Benchimol EI, Panaccione R, Ghosh S, Barkema HW, Kaplan GG (Januarie 2012). "Increasing incidence and prevalence of the inflammatory bowel diseases with time, based on systematic review". Gastroenterology (in Engels). 142 (1): 46–54.e42, quiz e30. doi:10.1053/j.gastro.2011.10.001. PMID 22001864. S2CID 206223870.
- ↑ 6,0 6,1 6,2 6,3 6,4 Retief, Francois (Dr) (29 Augustus 2016). "Ulseratiewe Kolitis en Crohn se siekte". Dokter Francois Retief se Blog. Besoek op 19 November 2021.
- ↑ Cho JH, Brant SR (Mei 2011). "Recent insights into the genetics of inflammatory bowel disease". Gastroenterology (in Engels). 140 (6): 1704–12. doi:10.1053/j.gastro.2011.02.046. PMC 4947143. PMID 21530736.
- ↑ 8,0 8,1 Dessein R, Chamaillard M, Danese S (September 2008). "Innate immunity in Crohn's disease: the reverse side of the medal". Journal of Clinical Gastroenterology (in Engels). 42 (Suppl 3 Pt 1): S144–7. doi:10.1097/MCG.0b013e3181662c90. PMID 18806708.
- ↑ Stefanelli T, Malesci A, Repici A, Vetrano S, Danese S (Mei 2008). "New insights into inflammatory bowel disease pathophysiology: paving the way for novel therapeutic targets". Current Drug Targets (in Engels). 9 (5): 413–8. doi:10.2174/138945008784221170. PMID 18473770.
- ↑ 10,0 10,1 Marks DJ, Rahman FZ, Sewell GW, Segal AW (Februarie 2010). "Crohn's disease: an immune deficiency state". Clinical Reviews in Allergy & Immunology (in Engels). 38 (1): 20–31. doi:10.1007/s12016-009-8133-2. PMC 4568313. PMID 19437144.
- ↑ Casanova JL, Abel L (Augustus 2009). "Revisiting Crohn's disease as a primary immunodeficiency of macrophages". The Journal of Experimental Medicine (in Engels). 206 (9): 1839–43. doi:10.1084/jem.20091683. PMC 2737171. PMID 19687225.
- ↑ Lalande JD, Behr MA (Julie 2010). "Mycobacteria in Crohn's disease: how innate immune deficiency may result in chronic inflammation". Expert Review of Clinical Immunology (in Engels). 6 (4): 633–41. doi:10.1586/eci.10.29. PMID 20594136. S2CID 25402952.
- ↑ Yamamoto-Furusho JK, Korzenik JR (November 2006). "Crohn's disease: innate immunodeficiency?". World Journal of Gastroenterology (in Engels). 12 (42): 6751–5. doi:10.3748/wjg.v12.i42.6751. PMC 4087427. PMID 17106921. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 6 Junie 2013.
- ↑ Barrett JC, Hansoul S, Nicolae DL, Cho JH, Duerr RH, Rioux JD, Brant SR, Silverberg MS, Taylor KD, Barmada MM, Bitton A, Dassopoulos T, Datta LW, Green T, Griffiths AM, Kistner EO, Murtha MT, Regueiro MD, Rotter JI, Schumm LP, Steinhart AH, Targan SR, Xavier RJ, Libioulle C, Sandor C, Lathrop M, Belaiche J, Dewit O, Gut I, Heath S, Laukens D, Mni M, Rutgeerts P, Van Gossum A, Zelenika D, Franchimont D, Hugot JP, de Vos M, Vermeire S, Louis E, Cardon LR, Anderson CA, Drummond H, Nimmo E, Ahmad T, Prescott NJ, Onnie CM, Fisher SA, Marchini J, Ghori J, Bumpstead S, Gwilliam R, Tremelling M, Deloukas P, Mansfield J, Jewell D, Satsangi J, Mathew CG, Parkes M, Georges M, Daly MJ (Augustus 2008). "Genome-wide association defines more than 30 distinct susceptibility loci for Crohn's disease". Nature Genetics (in Engels). 40 (8): 955–62. doi:10.1038/ng.175. PMC 2574810. PMID 18587394.
- ↑ "Crohn's Disease | Crohn's & Colitis UK". www.crohnsandcolitis.org.uk (in Engels). Besoek op 19 November 2021.
- ↑ Prideaux L, Kamm MA, De Cruz PP, Chan FK, Ng SC (Augustus 2012). "Inflammatory bowel disease in Asia: a systematic review". Journal of Gastroenterology and Hepatology (in Engels). 27 (8): 1266–80. doi:10.1111/j.1440-1746.2012.07150.x. PMID 22497584. S2CID 205468282.
- ↑ 17,0 17,1 Hovde Ø, Moum BA (April 2012). "Epidemiology and clinical course of Crohn's disease: results from observational studies". World Journal of Gastroenterology (in Engels). 18 (15): 1723–31. doi:10.3748/wjg.v18.i15.1723. PMC 3332285. PMID 22553396.
- ↑ 18,0 18,1 Burisch J, Munkholm P (Julie 2013). "Inflammatory bowel disease epidemiology". Current Opinion in Gastroenterology (in Engels). 29 (4): 357–62. doi:10.1097/MOG.0b013e32836229fb. PMID 23695429. S2CID 9538639.
- ↑ GBD 2015 Mortality Causes of Death Collaborators (Oktober 2016). "Global, regional, and national life expectancy, all-cause mortality, and cause-specific mortality for 249 causes of death, 1980–2015: a systematic analysis for the Global Burden of Disease Study 2015". The Lancet (in Engels). 388 (10053): 1459–1544. doi:10.1016/S0140-6736(16)31012-1. PMC 5388903. PMID 27733281.
{{cite journal}}:|author1=has generic name (hulp) - ↑ "Crohn's Disease: Get Facts on Symptoms and Diet". eMedicineHealth. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 20 Oktober 2007.
