Johan Heinrich von Manger

Johann von Manger
Ds. J.H. von Manger en waarskynlik sy vrou
Naam	Johan Heinrich von Manger
Geboorte	20 Februarie 1767 Detmold, Duitsland
Sterfte	2 Mei 1842 (op 75) Kaapstad
Kerkverband	Nederduits Gereformeerd
Gemeente(s)	Graaff-Reinet Kaapstad
Jare aktief	1802-1839

'n Wit en swart afdruk van 'n skildery deur T.F. Cromfield van die Groote Kerk en ou slawehuis in 1824. In dié kerkgebou het ds. Von Manger sy hele 37 lange bediening in die NG gemeente Kaapstad gepreek, want eers twee jaar ná sy aftrede is die huidige gebou ingewy. Van die oue het wel die toring en preekstoel behoue gebly.

Ds. Johan Heinrich von Manger (Detmold, Duitsland, 20 Februarie 1767 - Kaapstad, 2 Mei 1842) was predikant in die Nederduitse Gereformeerde Kerk op Graaff-Reinet, Swellendam en die 30ste leraar van die NG gemeente Kaapstad vir 'n tydperk van 37 jaar tot en met sy aftrede in 1839, die sesde langs dienende predikant van die oudste NG gemeente.

Herkoms en opleiding

Von Manger se vader was 'n amptenaar met 'n hoë rang wat tot die adelstand verhef is, vandaar die "von" vooraan hul van. Hy is gebore in die graafskap van Hessen-Cassel, geleë in die Opper-Rynse Land. Nadat hy aan die akademies van Herborn, Rinteln en Göttingen gestudeer het, gaan hy na Nederland om hom daar as predikant te bekwaam in Utrecht, waar hy klasse bywoon van proff. G. Bonnet en H. Royaards.

Op 21 April 1790 is hy saam met drie ander studente voor die Amsterdamse Klassis praeparatoir geëksamineer en as proponent toegelaat. Een van hulle, Hendrik Herbst, was 'n Kapenaar wie se vader ook uit Hessen-Cassel afkomstig was. Dit is nie bekend of Von Manger en Herbst mekaar voor hulle proponentseksamen geken het nie, maar toe die Amsterdamse Klassis vir Herbst benoem as predikant van die nuwe distrik Graaff-Reinet, het hy dit van die hand gewys. Hy wou in Nederland bly en het in 1792 predikant geword van die Hervormde gemeente Tuil, waar hy tot sy dood net 20 jaar later gedien het. Vermoedelik was dit Herbst wat Von Manger se aandag op die Kaap gevestig het, want na sy bedanking vir Graaff-Reinet se gemeente is laasgenoemde op sy versoek deur die Klassis benoem om daarheen te gaan en op 19 Junie 1790 is hy peremtoir geëksamineer en met die handoplegging georden.

Koms na Suid-Afrika

Hy het Holland in Januarie 1792 verlaat en by sy aankoms in Suid-Afrika is hy aan die Kaap gehou om die dienste van ds. Van Lier waar te neem, wat toe baie siek was sodat hy eers in Oktober van dieselfde jaar sy werk in Graaff-Reinet kon begin.

Dit was in die dae van groot spanning en woelinge waarin ds. Von Manger na Graaff-Reinet gekom het, tye van onluste. Hy het ook in die gedrang gekom en moes selfs 'n tyd lank daarvandaan weggaan, teruggekom, maar uiteindelik besluit dat hy hom aan die bediening daar moes onttrek. In 1789 is hy na Swellendam verplaas waar hy vier jaar lank werksaam was met groter seën as wat op Graaff-Reinet die geval was. In dié tyd is die eerste kerkgebou opgerig. Toe ds. Serrurier in 1802 sy emeritaat ontvang, is ds. Von Manger in Kaapstad benoem. In 1810 was hy in Kaapstad betrokke in 'n kortstondige maar heftige twis met die Britse owerheid oor die verhouding tussen Staat en Kerk. Op grond van sy "beledigende gedrag" is hy in kennis gestel dat hy verplaas word na die NG gemeente Uitenhage. Hy het die owerheid gedreig met 'n appèl na die Engelse regering, maar nadat hy verskoning gevra het is hy toegelaat om in Kaapstad aan te bly.

Hy het in die Kaapse gemeente gearbei tot op 21 April 1839 toe hy sy amp neergelê het met 'n preek oor 1 Tessalonisense 4:1-2 (Statebybel): "Voorts dan, broeders, wij bidden en vermanen u in den Heere Jezus, gelijk gij van ons ontvangen hebt, hoe gij moet wandelen en Gode behagen, dat gij daarin meer overvloedig wordt. Want gij weet, wat bevelen wij u gegeven hebben door den Heere Jezus." Die rede is afgedruk in die Ned. Z.Afr. Tijdschrift 1840 bl. 83 en verder. Op 2 Mei 1842 is hy oorlede.

Karakterskets

In 1843 het sy opvolger, dr. S.P. Heyns, 'n bundel van 24 van sy Nagelatene Leerredenen uitgegee. In die voorberig gee dr. Heyns die volgende tipering van hom (uit die Hollands vertaal): "Ernstig op die preekstoel, was hy in die omgang minsaam en inskiklik, in sy gesprekke selfs luimig. Almal wat hom leer ken, het sy geselskap geniet. Wanneer 'n mens hom terneergedruk teëgekom het, wat veral in die laaste dae van sy lewe wel soms die geval was, het dit nie lank geduur nie of sy gelaat het verander en sy gewone blymoedigheid teruggekeer."

Bronne

• Engelbrecht, prof. dr. S.P. Die Kaapse predikante van die sewentiende en agtiende eeu. Kaapstad en Pretoria: H.A.U.M.-De Bussy.
• Potgieter, D.J. (red.) 1974. Standard Encyclopaedia of Southern Africa. Cape Town: Nasionale Opvoedkundige Uitgewery Beperk.