Koorfantasie in C, op. 80 (Beethoven)

"Koorfantasie"
deur Ludwig van Beethoven
Detail van 'n portret van Beethoven deur Joseph Willibrord Mähler
Toonaard	C-mineur/C-majeur
Taal	Duits
Gekomponeer	1808
Duur	Ongeveer 20 minute
Partituur	Klavier, orkes, koor en soliste
Première
Datum	Beethoven-konsert op 22 Desember 1808
Lokasie	Theater an der Wien, Wene
Kunstenaars	Ludwig van Beethoven (klavier)

Die Fantasie vir klavier, vokale soliste, gemengde koor en orkes, Op. 80, gewoonlik genoem die Koorfantasie, is in 1808 op 38-jarige ouderdom deur Ludwig van Beethoven gekomponeer.

Beethoven se plan was dat die Koorfantasie sou dien as die slotwerk vir die fondkonsert wat hy op 22 Desember 1808 vir eie gewin aangebied het. Die musici het bestaan uit solosangers, 'n gemengde koor, 'n orkes, en Beethoven self as die pianis. Die werk was bedoel om al die deelnemers by die program in een werk te verenig.

Die werk word beskou as voorloper vir die latere Negende Simfonie.

Agtergrond, komposisie en première

Die Koorfantasia is vir die eerste keer uitgevoer op 22 Desember 1808 tydens 'n fondskonsert wat ook die premières van die Vyfde en Sesde Simfonieë, die Vierde Klavierconcerto en uittreksels van die Mis in C majeur ingesluit het. Om hierdie onvergeetlike konsertprogram af te sluit, wou Beethoven 'n "briljante finale" hê wat die verskillende musikale elemente wat in die konsertaand uitgelig is in 'n enkele stuk te verenig: klaviersolo, gemengde koor en orkes. Die Koorfantasie, wat kort tevore voltooi is, is dus uitdruklik gekompneer om hierdie rol te vervul. Beethoven het self die klavierparty gespeel. Die openingsolo bied 'n voorbeeld van sy improvisasiestyl (by die première het hy inderdaad hierdie gedeelte geïmproviseer).

Beethoven het die stuk in die tweede helfte van Desember 1808 in 'n buitengewoon kort tyd (volgens sy standaarde) geskomponeer. Hy het ’n digter – wie se identiteit betwis word – opdrag gegee om die woorde kort voor die uitvoering te skryf om by die reeds geskrewe dele te pas. Volgens Beethoven se leerling Carl Czerny was die digter Christoph Kuffner, maar die latere Beethoven-kenner Gustav Nottebohm het dit betwyfel en voorgestel dat dit dalk Georg Friedrich Treitschke was. Treitschke het ook in 1814 die finale teks van Beethoven se opera Fidelio voorberei.

Dit lyk of die première taamlik onsuksesvol was; volgens die komponis se sekretaris, Anton Schindler, het dit eenvoudig "uitmekaar geval", heel waarskynlik die resultaat van onvoldoende repetisietyd. Weens 'n fout in die uitvoering van die stuk is dit halfpad gestop en weer begin. In Ignaz von Seyfried se woorde (uit die Engels vertaal):

"Toe die meester sy orkestrale Fantasie met kore bekendgestel het, het hy by die ietwat gejaagde repitisie (met nat sangpartye, soos gewoonlik) met my gereël dat die tweede variasie sonder herhaling gespeel moet word. Teen die aand het hy egter, diep versonke in sy skepping, heeltemal vergeet van die instruksie wat hy gegee het en die eerste deel herhaal terwyl die orkes met die begeleiding van die tweede aangegaan het, wat nie heeltemal stigtelik geklink het nie. Effens te laat het die konsertmeester, Unrath, die fout opgemerk, verras na sy kamerade gekyk, opgehou met speel en groog uitgeroep: "Weer!" Effens ontevrede het die violis Anton Wranitzky gevra:" Met herhalings?" Ja," het die antwoord gekom, en toe het die werk suksesvol verloop.  

Die Koorfantasie en die Negende Simfonie

Die werk bevat 'n reeks variasies op 'n tema wat algemeen beskou word as 'n vroeë weergawe van 'n veel beter bekende variasie-tema: die melodie waarop Beethoven die woorde van Friedrich Schiller se "An die Freude" in sy Negende Simfonie getoonset het. Die twee temas word hieronder vergelyk:

'n Vergelyking tussen die Koraalfantasie-tema en die "An die Freude"-tema uit die Negende Simfonie

Daar is ook ooreenkomste in die tekste. Die tema van die Koorfantasie-teks – universele broederskap wanneer die kunste ontmoet – roep soortgelyke gevoelens as die "An die Freude"-teks op.

Beethoven het self die verwantskap van die twee werke erken. In 'n brief van 1824, toe hy besig was om die Negende Simfonie te komponeer, beskryf hy sy projek as 'n agtergrond van die woorde van Schiller se onsterflike "Lied an die Freude" op dieselfde wyse as sy fantasia vir koor, maar op veel groter skaal.

Die Koorfantasie-tema is self uit 'n vroeëre werk van Beethoven geneem: Dit is 'n effens gewysigde weergawe van die komponis se "Seufzer eines Ungeliebten – Gegenliebe," 'n kunslied vir hoë stem en klavier, wat omstreeks 1794–1795 gekomponeer is.

Struktuur

  Die Koorfantasie duur ongeveer twintig minute lank en is verdeel in twee bewegings wat sonder onderbreking gespeel word:

1. Adagio
2. Finale. Allegro – Meno allegro (allegretto) – Allegro molto – Adagio ma non troppo – Marcia, assai vivace – Allegro – Allegretto ma non troppo quasi andante con moto Schmeichelnd hold un lieblich klingen – Presto

Die werk is getoonset vir klavier, gemengde koor, 'n sestal soliste (twee soprae, een alt, twee tenore en 'n bas), en 'n orkes (twee fluite, twee hobo's, twee klarinette, twee fagotte, twee Franse horings, twee trompette, keteltromme en strykers.

Die Koorfantasie begin met 'n stadige maar virtuose klavierinleiding van 26 mate, wat in C-mineur begin en op 'n sierlike, improviserende wyse deur 'n verskeidenheid toonsoorte moduleer. Halfpad vestig dit in die dominant van die dominant, G-majeur, met 'n verlengde cadenza. Die geïmpliseerde toonsoort word nooit bevestig nie en die musiek keer uiteindelik weer in 'n stormagtige gedeelte na C-mineur terug, wat op die laaste oomblik weer na die dominante sewende van G terugkeer in 'n meesleurende arpeggio. Dit sluit die openingsgedeelte af.

Die hoofgedeelte van die stuk, gemerk "Finale", begin met 'n marsagtige motief (Allegro) wat deur die tjello's en basviolee gespeel word en met resitatiefagtige tussenwerpsels deur die klavier afgewissel word. Die musiek verhelder uiteindelik tot C-majeur en die klavier lei die hooftema (Meno allegro). Variasies op die tema word dan gespeel deur geleidelik toenemende kontingente van instrumente: 'n enkel fluit, twee hobo's, 'n trio van twee klarinette en fagot, en dan 'n strykkwartet. Dan speel die volle orkes die tema in 'n forte, wat lei tot die hertoetrede van die klavier en wat aanvanklik lyk soos 'n postlude op hierdie variasiestel, maar wat weereens na die dominant terugkeer. Die musiek weifel met 'n kadens op die dominante sewende vir die klavier.

Daar is dan 'n abrupte gemoedsverandering wanneer die mineurmodus in 'n stormagtige Allegro molto terugkeer. Die afwisselende frases deur die klavier en die orkes is 'n vermomde variasie op die hooftema; trouens, die drie dele wat op die eerste variasiestel volg, vorm 'n ander stel variasies wat op veel groter skaal is. Die Allegro molto neem gou 'n ontwikkelende eienskap aan met 'n reeks modulasies, terwyl die strykers frases van die tema speel wat begelei word deur vinnige, gebroke akkoorde deur die klavier. Ná 'n volgende cadenza op 'n E-mol-drieklank volg die tweede grootste variasie (Adagio, ma non troppo): 'n kalm, vloeiende A-majeur-gedeelte waarin die klarinette prominent is. Dit eindig met 'n roep-en-antwoord-gedeelte tussen dubbelrietinstrumente, horings en klavier, wat sonder onderbreking moduleer tot F-majeur en die derde variasie op die hooftema, Marcia (assai vivace). 'n Rekapitulasie van die instrumentale tema uit die eerste Allegro vorm die oorgang na die koorfinale (Allegretto).

Die eerste helfte hiervan is in wese 'n samevatting van vorige materiaal aan die begin van die finale, met die toevoeging van solostemme en koor – nóg 'n ooreenkoms met die finale van die Negende Simfonie. Ná 'n lang dominante pedaalpunt en arpeggio's van die pianis sing lei eers die twee sopraansoliste, dan die twee tenoorsoliste, dan al drie vrouesoliste en daarna al drie mansoliste die hooftema in. Daarna worddie hele koor vir die eerste keer met die orkes verenig in 'n tutti-vertolking van die tema. Die musiek groei in opwinding en breek uiteindelik uit in 'n versnelde koda (Presto ) met alle kragte saam om die stuk tot 'n triomfantlike einde te bring.

Teks

Duits	Afrikaans (vrye vertaling)
Schmeichelnd hold und lieblich klingen unseres Lebens Harmonien, und dem Schönheitssinn entschwingen Blumen sich, die ewig blühn. Fried und Freude gleiten freundlich wie der Wellen Wechselspiel. Was sich drängte rauh und feindlich, ordnet sich zu Hochgefühl.	Vleiend, soet en lieflik klink ons lewensharmonieë en uit dié skoonheidsin ontstaan blomme wat vir ewig bloei. Vrede en vreugde gly vriendelik soos die wisselwerking van golwe. Alles wat rou en vyandelik was, orden hulself tot 'n verhewendheid.
Wenn der Töne Zauber walten und des Wortes Weihe spricht, muss sich Herrliches gestalten, Nacht und Stürme werden Licht. Äuß're Ruhe, inn're Wonne herrschen für den Glücklichen. Doch der Künste Frühlingssonne läßt aus beiden Licht entstehn.	Wanneer die musiek se betowering heers en die woord se toewyding spreek, kry heerlikhede gestalte, en nag en storm word lig. Uiterlike vrede, innerlike vreugde heers oor die gelukkiges. Tog laat die lenteson van die kunste lig uit beide ontstaan.
Großes, das ins Herz gedrungen, blüht dann neu und schön empor. Hat ein Geist sich aufgeschwungen, hallt ihm stets ein Geisterchor. Nehmt denn hin, ihr schönen Seelen, froh die Gaben schöner Kunst Wenn sich Lieb und Kraft vermählen, lohnt den Menschen Göttergunst	Groot dinge, wat die hart indring, bloei dan nuut in al sy skoonheid. Wanneer 'n siel opvaar, eggo 'n sielekoor in reaksie. Aanvaar dus, julle skone siele, met vreugde die gawes van die skone kunste. Wanneer liefde en krag verenig, word die mens met godekuns beloon.

Die stuk eindig met herhaling van frases uit die laaste vier reëls.

Soos hierbo genoem, is die woorde haastig geskryf, en Beethoven was dalk nie heeltemal tevrede daarmee nie. Hy het later aan sy uitgewer Breitkopf & Härtel geskryf (uit die Duits vertaal): "U wil moontlik 'n ander teks druk, want die die teks was, soos die musiek, inderhaas geskryf ... En tog wil ek die woord "krag" of iets soortgelyks in 'n ander teks behou."

Soos Kalischer et al. aandui, word die woord "Kraft" ('krag') met grootse styl in die musiek behandel.

'n Nuwe Duitse teks is in 1951 deur 'n Duitse digter en kommunistiese politikus Johannes R. Becher geskryf, wat die woord "Kraft" in dieselfde plek behou. Becher se teks, geïnspireer deur Beethoven se uitdruklike toestemming dat die lirieke verander mag word, is 'n ode aan vrede wat die naoorlogse atmosfeer weerspieël. Becher se lirieke is in verskeie opnames in veral Oos-Duitsland gebruik, byvoorbeeld dié van Franz Konwitschny of Herbert Kegel.

Bronnelys

• Albrecht, T. et al. 1996. Letters to Beethoven and other correspondence: 1824–1828. Universiteit van Nebraska Press.
• Broyles, M. 1987. Beethoven: The Emergence and evolution of Beethoven's heroic style. Taylor & Francis.
• Kalischer, A.C., Shedlock, J.S. & Eaglefield Hull, A. 1972) Beethoven's letters. Courier Dover Publications.
• Kinderman, W. 1995. Beethoven. Berkeley & Los Angeles: University of California Press.
• Lühning, H. 1990. Beethoven: Lieder und Gesänge, Band II. München: G. Henle.

Eksterne skakels

• Fantasy in C minor, Op. 80: Bladmusiek by die International Music Score Library Project
• Frank Dupree. 2014. Beethoven - Choral Fantasy Op. 80 - Frank Dupree / Mario Venzago. YouTube-video. Geraadpleeg op 20 Desember 2023.
• Programme notas van die Los Angeles Philharmonic (Herbert Glass)