Kosmiese straling
Kosmiese straling is die ioniserende straling afkomstig van die Son en bronne buite die Sonnestelsel. Die Aarde en alle lewende wesens daarop word aanhoudend met straling uit die ruimte gebombardeer.
Werking
[wysig | wysig bron]
Hierdie straling bestaan grotendeels uit positief gelaaide ione wat deur die Son en bronne buite die Sonnestelsel uitgestraal word. Dit werk in op atome in die atmosfeer, wat sekondêre straling tot gevolg het, soos X-strale, muone, protone, alfadeeltjies, pione, elektrone en neutrone.
Die onmiddellike dosis straling wat ’n persoon sou ontvang, sal meestal uit muone, neutrone en elektrone bestaan, en hierdie dosis wissel van gebied tot gebied en hang af van die geomagnetiese veld en hoogte bo seevlak. Dit is veel sterker in die boonste gedeelte van die troposfeer, omtrent 10 km bo seevlak, en is dus ’n groot bekommernis vir lugvaartpersoneel en gereelde lugpassasiers, wat baie ure per jaar in hierdie omgewing bestee. In hierdie gebied is die blootstelling aan straling nie soseer as gevolg van die inwerking van kosmiese strale op die dun atmosfeer nie, maar eerder die inwerking wat dit op die digte romp van die vliegtuig het. Dit veroorsaak relatief hoë vlakke agtergrondstraling in die kajuit wanneer die vliegtuig hoog bo seevlak is.
Op dieselfde manier word ruimtevaarders aan veel hoër vlakke agtergrondstraling blootgestel as mense op die aarde, omdat die kosmiese strale op die ruimtetuig se komponente inwerk. Dit hou ernstige probleme in vir potensiële langtermynruimtereise na die Maan en Mars. Ruimtevaarders in lae wentelbane word egter nie deur so ’n groot risiko in die gesig gestaar nie, omdat die magneetveld van die aarde die meeste kosmiese straling afskerm.
Kosmiese strale veroorsaak ook elementêre kerntransmutasie in die atmosfeer, waar sekondêre straling met die atoomkerne in die atmosfeer kombineer om verskillende radioaktiewe isotope op te wek. Baie sogenaamde kosmogeniese nukliede kan vervaardig word, maar die mees algemene een is koolstof-14 (14C), wat vervaardig word as produk van inwerking op stikstof-atome. Hierdie kosmogeniese nukliede bereik uiteindelik die aarde se oppervlak, waar dit weer deel kan word van lewende wesens. Die produksie van hierdie nukliede wissel effe saam met die korttermynvariasies in die son se kosmiese strale, maar dit word as konstant beskou wanneer daar na ’n langer tydperk, soos duisende of miljoene jare, gekyk word. Die aanhoudende vervaardiging en inkorporering in lewende wesens, sowel as die relatief kort halveertyd van koolstof-14, is die hoofbeginsels waarop die radiokoolstofdatering van antieke biologiese materiale, soos artefakte van hout, en menslike oorskot gebaseer is.
Verwysings
[wysig | wysig bron]- Cosmic ray. (2008). Encyclopædia Britannica. Deluxe Edition. Chicago: Encyclopædia Britannica.
