Mineraalrewolusie

Die plaas naby Johannesburg waar goud die eerste keer in 1886 ontdek is.

Die Mineraalrewolusie is ’n term wat geskiedkundiges gebruik om die vinnige industrialisering en ekonomiese veranderinge te beskryf wat vanaf die 1870’s in Suid-Afrika plaasgevind het. Die Minerale-revolusie is grootliks aangedryf deur die behoefte om ’n permanente werksmag te skep om in die mynbedryf te werk, wat daartoe gelei het dat Suid-Afrika verander is van ’n lappieskombers van landboustate tot ’n verenigde industriële nasie. In politieke terme het die Minerale-revolusie ’n beduidende uitwerking gehad op diplomatieke en militêre aangeleenthede. Ten slotte het die Minerale-revolusie ’n negatiewe uitwerking gehad op rasseverhoudinge in Suid-Afrika en die grondslag gevorm vir die apartheidstelsel, wat die Suid-Afrikaanse samelewing vir meer as ’n eeu oorheers het.

Suid-Afrika voor die mineraalrewolusie

Teen die middel van die 19de eeu was Suid-Afrika nie ’n verenigde land nie, maar verdeel tussen die provinsies van die Britse Ryk, state wat deur die Afrikaanse setlaars geskep is en verskeie Afrikastate. Die Britse provinsies, die Kaapkolonie en Natal, was albei taamlik ryk kolonies, met die meerderheid van die swart en wit setlaars wat in landelike gebiede gebly en gewerk het in deelsaaiery of die produksie van kontantgewasse. Na die noorde het minder mense in die twee Afrikanerstate die Oranje-Vrystaat en Transvaal was minder dig bevolkte en in 'n toestand van konstante ekonomiese wedywering met die ryker Britse provinsies. Rondom die Britse en Afrikaner-state was 'n aantal van die inheemse Afrikaanse politechnice soos Zoeloeland. Hierdie state was onafhanklik van wit beheer en hul bevolking was grootliks gemoeid met veeteelt. Sommige, soos Pediland, het as bufferstate tussen die Afrikaner- en Britse staatsbestelle gedien.

Die algemene bevolking van die Suid-Afrikaanse streek het oorwegend boerderywerke gehad, en het óf vee versorg óf, soos in die Britse kolonies, kontantgewasse soos suiker en koffie verbou. Stadsgebiede was min en klein, en het net ’n klein bydrae gelewer tot die Afrikaner- en Britse ekonomieë, grootliks deur die produksie van verbruikersgoedere en wyn. Streeksekonomieë het verskil – terwyl die Afrikaner- en inheemse Afrika-state daarop ingestel was om selfonderhoudend te wees en dit te ontwikkel en te behou, was die Kaap-Kolonie op die Britse koloniale ekonomie geskoei, en het die rol vervul van ’n produseerder van onverwerkte landbouprodukte en enkele luukse goedere soos wyn, en as ’n verbruiker van vervaardigde goedere vanaf Brittanje.

Ekonomie

Mynbou

Die Groot Gat in Kimberley.

Die Mineraalrewolusie het begin met die ontdekking van diamante by die dorp van Kimberley in 1867. Die ontdekking het gelei tot ’n stormloop van prospekteerders wat op die dorp toegesak het, waarvan die bevolking die hoogte in geskiet het namate al hoe meer prospekteerders opgedaag het om hul fortuin te soek. Soos wat al hoe meer delwers in Kimberley aangekom het, het diamandmynbou in omvang toegeneem, wat gefokus het op oopgroefmynbou op drie vername terreine. Soos wat die oppervlakneerslae van diamante uitgegrawe is, moes dieper groewe gegrawe word, wat die Mineraalrewolusie ’n nuwe fase laat betree het.

Om diep neerslae van diamante uit te grawe, het die delwers masjinerie (veral stoomenjins), krediet en ’n groot werksmag nodig gehad. Dit was nie beskikbaar aan gewone delwers nie, en die myne is vinnig oorgeneem deur die “mynbou-kapitaliste” – groot maatskappye met toegang tot krediet, masjinerie en arbeid.

Die ontdekking van goud aan die Witwatersrand se goudriwwe in 1886 het die goudstormloop aan die gang gesit, wat dié voortgehoue neiging heelwat laat toeneem het. Al die oppervlakneerslae van die goudriwwe, wat Britse en Afrikaner-grondgebiede oorvleuel het, is vinnig uitgegrawe en ’n soortgelyke patroon as in Kimberley het ontstaan – klein delwers is deur groot maatskappye uitgekoop. In Kimberley het die diamantmyne onder die monopolie van De Beers, en aan die Rand se goudriwwe is die grond opgekoop deur Wernher, Breit & Eckstein, Consolidated Gold Mines Inc. en ’n aantal kleiner maatskappye.

Die opkoms van mynbou van industriële omvang het groot demografiese verskuiwings in Suid-Afrika se bevolking teweeg gebring. Gedurende die vroeë fases van mynbou is die arbeid grootliks verskaf deur jong mans van die Afrikastate, veral Pedi-mans. Die jong mans het in die winter na die myne gereis om tydelike arbeid te verskaf en genoeg geld te verdien om statussimbole te koop, soos beeste of gewere, voordat hulle teruggekeer het huis toe. Hierdie stelsel was egter te onbetroubaar om ’n permanente arbeidsmag te bied en was nie aanvaarbaar vir die mynmaatskappye nie. Die jong mans wat by die myne opgedaag het, was dikwels uitgeput van die reis en moes twee weke se rustyd gegee word, op die maatskappy se onkoste, voordat hulle goed genoeg gevoel het om in die myne te werk. Werkers wat nie op die vasgestelde tyd betaal is nie of nie van hul lewensomstandighede gehou het nie (wat dikwels baie moeilik was weens slegte kos en siektes) was geneig om te verdwyn, en werkers het die gevaar geloop dat hulle deur hul eie lande teruggeroep gaan word, soos wat in 1876 gebeur het toe die hoofman van Pediland alle Pedi-mans op die myne teruggeroep het om in ’n oorlog teen die Transvaal te veg. Die behoefte om ’n vaste, permanente werksmag by Kimberley en aan die Rand te skep, het die hoofdoelwit van die mynmaatskappye en die koloniale regering geword.

Die toenemende omvang van mynboubedrywighede het die maatskappy aangespoor om baie lae lone aan te bied. Om die diamante uit rots te kry, en die verwerking van die lae-gehalte-gouderts aan die Rand was baie arbeidintensief en het ’n leërskare werkers vereis. Om die koste om soveel werkers in diens te hê teen te werk, en om te vergoed vir die hoë salarisse wat masjienopsigters en administrateurs ontvang het, het die maatskappye baie lae lone aan gewone arbeiders aangebied, wat gelei het tot dalende lewenstandaarde in die stedelike gebiede.

Verstedeliking

Die behoefte om ’n vaste arbeidsmag te skep het daartoe gelei dat die koloniale regering en die mynmaatskappye ’n verskeidenheid planne beraam het om werkers vir lang tydperke op die terreine te hou. Korporatiewe agente het na Afrikalande gereis en vaste kontrakte met voorafbepaalde lone aangebied om jong Afrikamans na die myne te lok.

Die mynmaatskappye het probeer om die werkers so lank as moontlik op die terrein te hou, in Kimberley gedeeltelik weens die maatskappy se vrees dat werkers diamante sou steel en op die swartmark verkoop. Om dié veronderstelde bedreiging die hoof te bied, het De Beers kaal visentering bekend gestel, waar werkers wat die myne aan die einde van ’n skof verlaat het, uitgetrek en deursoek is vir diamante. De Beers het in die vroeë 1880’s ’n erger maatreël ingestel, toe die maatskappy korporatiewe kampongs bekend gestel het. Hierdie omheinde kampongs is in die styl van opelugtronke gebou, waar volgens die voorwaardes van hul kontrakte van werkers verwag is om te woon, in ruil vir kos, verblyf en goedkoop bier wat deur die maatskappy verskaf is. In werklikheid moes die werkers uit hul armsalige lone vir dinge betaal, en die kampongs was berug vir siektes, ondervoeding en dood. In 1886 het wit werkers by ’n De Beers-kampong in Kimberley ’n plaaslike lid van die parlement verkies wat ’n suksesvolle veldtog gevoer het dat wit werknemers in die dorp kan woon, terwyl swart werkers, wat nie kon stem nie, gedwing is om in die kampongs te bly.

Die boerderybedryf

Die groei van dorpe en stede oor Suid-Afrika heen het gelei tot veranderinge in landelike gebiede, namate plase arbeiders aan die myne afgestaan het en die vraag na kos en landbouprodukte toegeneem het. Teen die 1870’s het “landboukapitalisme” te voorskyn gekom, met groot kommersiële plase wat klein plasies opgekoop en kommersiële goedere geproduseer het wat in die dorpe verkoop is. Dit het daartoe gelei dat tienduisende swart en wit boere hul werk verloor het, en gedwing is om vir ’n loon op die kommersiële plase te werk, of na die stede te migreer op soek na werk. Hierdie veranderinge het Suid-Afrika se landbou-uitset aansienlik verhoog aangesien kommersiële plase meer doeltreffend was en meer toegang tot boerderymasjinerie as kleiner plase gehad het, wat gelei het tot sosiale veranderinge in landelike gebiede. Die kleinboerestand het basies verdwyn, en ’n nuwe klas, die landelike burgery het te voorskyn gekom. Hierdie middelklasboere, halfpad tussen die groot kommersiële plase en die eienaars van kleinhoewes, was in staat om hul verdienste aansienlik te verhoog deur kontantgewasse te produseer soos koffie, tabak, suiker en druiwe, wat nie arbeidintensief was nie en wat hoë pryse op stedelike markte behaal het. Veeteelt het ook toegeneem, met al hoe groter stukke grond wat aan skaap- en beesboerdery toegewys is.

Infrastruktuur

Die massamigrasie na dorpe, stedelike groei en die groeiende vraag uit die stede na plattelandse produkte het gelei tot die ontwikkeling van Suid-Afrika se vervoer- en kommunikasie-infrastruktuur. Spoorverbindings is heelwat uitgebrei om dorpe aan mekaar en aan die platteland te verbind, en hawens soos Durban en Kaapstad is uitgebrei om te kon byhou by die toenemende immigrasie en kommersiële bedrywighede, wat die ontwikkeling van Suid-Afrika heelwat gestimuleer het.

Politiek

Die Witwatersrand is geleë in die eertydse Boererepubliek van Transvaal (die Zuid-Afrikaanse Republiek)

Die Mineraalrewolusie het ’n groot uitwerking gehad op die politieke ontwikkelings in Suid-Afrika. Die Kaapkolonie het ’n leërskare van werkers nodig gehad vir die myne en ondersteunende bedrywe. Om ’n reëlmatige vloei van werkers na die myne te verseker, het die koloniale regering begin om omliggende Afrikastate, soos Lesotho, Betsjoeanaland en Pediland te annekseer. In die pas geannekseerde gebiede het die koloniale regering nuwe wette bekend gestel, soos Hutbelasting, wat bepaal het dat die inwoners jaarlikse belasting op hul woonplekke moet betaal, in Britse kontant. Aangesien die enigste manier om Britse valuta te verdien deur werk op die myne was, het dit ’n standvastige vloei van werkers geskep met jong mans wat na die myne gereis het om geld te verdien, wat hulle aan hul families teruggestuur het om die belasting te betaal.

Die Anglo-Zoeloeoorlog van 1879 het ook sy ontstaan in die Minerale-revolusie gehad, veral aangesien die Kaapkolonie enige potensiële bedreigings vir die myne wou uitskakel. In die nasleep van die oorlog het duisende Zoeloemans na die myne migreer op soek na werk, wat lone laat daal het en die beknopte toestande in die kampongs vererger het.

Die Tweede Anglo-Boereoorlog van 1899–1902 kan teruggevoer word na die Minerale-revolusie. Brittanje se begeerte om die hele Rand-gebied (wat met die naburige Transvaal oorvleuel het) te beheer, potensiële bedreigings vir die myne te verwyder en industriële uitbreiding aan te moedig deur die stadige en onervare Afrikaner-burokrasie te vervang met Britse wette en regulasies, het tot toenemende spanning tussen die Britse kolonies en die Afrikanerstaat aanleiding gegee, wat gelei het tot die uitbreek van die oorlog in 1899. Die Tweede Anglo-Boereoorlog het Suid-Afrika verenig as ’n enkele staat (aanvanklik Brits, maar met onafhanklikheid wat in 1910 toegestaan is) en was die begin van die Britse Ryk se verval.

Impak op die omgewing

Mynboubedrywighede aan die Rand en by Kimberley het geweldige omgewingskade veroorsaak. Oopgroefmynbou was nie net gevaarlik vir die werkers nie, maar het diep gate geskep wat al hoe wyer geword het tydens reën. Stedelike groei het toenemende druk op die watervoorraad geplaas en het gelei tot die toenemende besoedeling van riviere. In landelike gebiede het kommersiële boerdery gelei tot die stelselmatige verswakking van die grondgehalte, terwyl al hoe meer veeteelt op baie plekke tot geweldige gronderosie aanleiding gegee, aangesien die vee die skaars watervoorraad gedrink het en die gras uitgetrek het wat die grond vashou. Gemeganiseerde boerdery en oorbeweiding het teen 1910 gelei tot enorme dongas op die platteland, en het bygedra tot stofwinde regoor Suid-Afrika in die vroeë dekades van die 20ste eeu.

Bronne

• The Making of Modern South Africa, Neil Worden
• Capitalism and Labour on the Kimberley Takudzwa and me
• The Afrikaners, Hermann Giliomee
• Economy and society in pre-industrial South Africa, S Marks & A Atmore
• Industrialisation and social change in South Africa, S Marks & R Rathbone