Neo-Gotiek
 | Hierdie artikel is 'n weesbladsy. Dit is nie geskakel of in ander bladsye ingesluit nie. Help Wikipedia deur na moontlike teks te soek en 'n skakel hierheen te plaas. |
Hierdie artikel behoort versmelt te word met Neogotiese styl.
Maak seker om die inhoud te skuif na die bladsy wat reeds aan Wikidata gekoppel is!
Indien altwee gekoppel is, sien hier.
Die Neo-Gotiek is 'n neo-styl wat in die 19e eeu ontstaan het en op die Gotiese vormgewing en konstruksiemetodes van die Middeleeue gegrond is. Die Neo-Gotiek het gedurende die vyftigerjare van die 19e eeu 'n hoogtepunt bereik en is veral in Noord-Europa algemeen in die kerkboukuns toegepas.
Dit het tot aan die begin van die 20e eeu die toonaangewende styl in die kerkboukuns gebly. Die Neo-Gotiek het waarskynlik in Engeland ontstaan, waar die Gotiese boukuns nooit werklik verdwyn het nie.
Die argitek Christopher Wren (1632- 1723) het soms elemente hiervan in sy kerkboukuns toegepas, byvoorbeeld in die toring van St. Dunstanin-the-East (Londen, 1702), en die St. Pauluskatedraal (Londen, 1675- 1710), wat 'n Gotiese konstruksie met steunbere en lugboë onder die Klassisistiese en Barok-voorkoms het. In die tweede helfte van die 18e eeu het die Britte tydens die sogenaamde Gotiese Herlewing bewustelik begin om die Gotiese styl toe te pas om aan te sluit by die gewildheid van die Middeleeuse en pseudo-Middeleeuse verhale en die kultus van die skilderagtige.
ʼn Gotiese ruïne in 'n tuin, soos die wat Sanderson Miller (1717-1780) onder meer vir Hagley Halla (Worcestershire, 1749-1750) ontwerp het, is ʼn goeie voorbeeld van hierdie stylrigting. Horace Walpole (1717- 1797) het sy landhuis Strawberry Hill (1753- 1776; Twickenham, Middlesex) omgeskep in 'n Gotiese "kasteel" met kantele, torings en selfs 'n kloostergang.
Die gebou het egter swak fondamente gehad en die hoë toring het reeds in 1828 ineengestort. Toe die Westminster Palace in Londen in 1834 afbrand, is 'n prysvraag uitgeskryf vir die ontwerp van 'n nuwe parlementsgebou in die "nasionale" styl. Die wenner van die wedstryd was Charles Barry (1795- 1860), maar dit was sy medewerker Augustus W.N. Pugin (1812- 1852), die belangrikste Engelse teoretikus van die Neo-Gotiek, wat vir die versiering en die Neo-Gotiese voorkoms van die huidige parlementshuis (in 1836 begin) verantwoordelik was. Talle Neo-Gotiese kerke is veral gedurende die Victoriaanse tydperk opgerig, onder meer die All Saints' (Londen, 1849), wat deur William Butterfield (1814-1900) ontwerp is.
In Duitsland het die broers Melchior Boisserée (1786- 1815) en Sulpiz Boisseree (1783-1854) in 1842 begin met die restourasie en voltooiing van die Gotiese Domkerk van Keulen (1248- 1322) (slegs die koor en die onderbou is in die Middeleeue voltooi). Die Dom is in 1880 ingewy. Die romantiese nasionalisme wat na die Franse Revolusie en die Napoleontiese oorloë dwarsoor Europa ontstaan het, asook die feit dat die Duitsers in daardie stadium geglo het dat die Gotiek in Duitsland ontstaan het, het 'n gunstige atmosfeer vir sulke aktiwiteite geskep.
Feitlik al die 19e-eeuse Duitse argitekte het, naas ander style, die Neo-Gotiek toegepas of Neo-Gotiese ontwerpe gemaak, Karl Friedrich Schinkel (1781-1841), die belangrikste en veelsydigste Duitse argitek van die begin van die 19e eeu, het die Gotiese Werderkirche (Berlyn, 1821 - 1831) ontwerp. In sy oorlogsgedenkteken, Kreuzberg (Berlyn, 1819- 1821), het hy van gietyster gebruik gemaak om te bewys dat moderne materiale wel in Neo-Gotiese konstruksies gebruik kon word.
Belangrike Neo-Gotiese kerke in die Duitssprekende gebied is die Rooms-Katolieke kerk in Leipzig (1845- 1847), wat deur Carl Alexander von Heideloff (1788-1865) ontwerp is, en die Votivkirche in Wenen (1853-1879), wat deur Heinrich Ferstel (1828-1883) ontwerp is. Net soos die Duitsers het die Franse (tereg) geglo dat die Gotiek binne hulle landsgrense ontstaan het. Die herstelwerk aan geboue wat tydens die Franse Revolusie en die Napoleontiese oorloë beskadig is, het 'n gulde geleentheid geskep vir die verkryging van nuwe kennis oor die Gotiese konstruksiemetodes. Onder die groot voorstanders van die Neo-Gotiek was die skrywers Victor Hugo (1802- 1885) met sy Guerre aux démolisseurs (1825) en Francois Rene Chateaubriand (1768-1848) met sy Génie du christianisme (5 dele, 1802). Eugène Emmanuel Viollet-Ie-Due (1814- 1879) het die belangrikheid van die Gotiese konstruksiemetodes beklemtoon in sy geskrifte, waarvan die Dictionnaire raisonné de I'architecture francaise (1854-1868) en die Entretiens sur l'architecture (1863- 1872) die bekendste was.
Die invloed van die publikasies het tot ver buite Frankryk se grense gestrek. Viollet-le-due self het uitsluitlik restourasiewerk gedoen en sommige geboue is s6 drasties gerestoureer dat dit eerder tot die 19e-eeuse boukuns gereken moet word (byvoorbeeld die kasteel Pierrefonds, 1858- 1870, by Compiègne). Die belangrikste Neo-Gotiese kerke in Frankryk is die St. Nikolaas (Nantes; 1844-1869), wat deur Jean-Baptiste Antoine Lassus (1807-1857) ontwerp is, en die St. Clotilde (Parys; 1846-t857), wat deur Frans Christian Gau (1790- 1853) begin en deur Théodore Ballu (1817- 1885) voltooi is. Jean-Baptiste Béthune (1821-1894) het die Neo-Gotiek in België bevorder deur verskillende ateljees vir kerkboukuns op te rig, onder meer in Brugge (1854) en Gent (1858).
Béthune het die kerk by Vijve-Kapelle (1861), die begynhofkerk van St. Amandsberg (1872-1875) en die abdy van Maredsous (1872- 1890) ontwerp. Béthune se volgeling Joseph Poelaert (1817- 1879) het die hoog- geregshof in Brussel (1866-1883) ontwerp, wat ook elemente van die Neo-Barok bevat. In Nederland was die Neo-Gotiek aanvanklik sterk onder die Engelse invloed. Die vroegste voorbeeld is die Engelse biskoplike kerk (Amsterdam; 1827- 1829).
Koning Willem II, wat in Engeland gebore is, het persoonlik toesig gehou oor die bou van die sogenaamde Gotiese saal (1840) in die Kneuterdijk-paleis (Den Haag). Die Hervormde kerk in Zeist (1841 - 1843) en die Rooms-Katolieke kerk (die sogenaamde Papegaai) in Amsterdam is eintlik net in die Neo-Gotiese styl versier. In die geval word dit stukadoor-Gotiek genoem. Pastoor P.J.H. Cuypers (1827- 1921) was die eerste Nederlander wat die Gotiese konstruksiemetodes toegepas het. Die eerste kerk wat hy tussen 1854 en 1855 laat bou het, is in 1944 verwoes. Die Neo-Gotiek, wat aanvanklik veral in Protestantse kerke en ongewyde geboue toegepas is, is na die herstel van die biskoplike hiërargie (1853) as die amptelike boustyl van die Rooms-Katolieke kerke in Nederland in gebruik geneem, waarvan die meeste in die Neo-Gotiese styl gebou is.
Daar het 2 skole in die Neo-Gotiek ontstaan wat albei ten gunste was van die integrasie van die versiering en die meubilering met die van die gebou self. Aan die een kant was daar Cuypers en sy volgelinge wat, soos Viollet-Ie-Due, hulle inspirasie in die Franse Gotiese styl van die 12e en 13e eeu gevind het, en aan die ander kant was daar die sogenaamde Utrechtse skool, wat die voorbeeld van die Duitse en die Nederlandse modelle gevolg het.
Die hooffiguur van die rigting was die geestelike Gerardus Wilhelmus van Heukelum (1834-1910). Hy het in 1869 die St. Bernulphusgilde gestig om kontak tussen die kunstenaars en die opdraggewers te bevorder. Die belangrikste argitek was Alfred Tepe (1840- 1920), wat kerke in onder meer Utrecht en Amsterdam gebou het. Die kerke is almal van baksteen gebou en het geen dekoratiewe elemente soos torinkies of fonteintjies bevat nie.
Bronnelys
[wysig | wysig bron]- Wêreldspektrum, 1982, ISBN 0908409613, volume 20, bl. 174