Pampoentjies
|
|
Vrywaring: Die mediese inligting verskaf op Wikipedia dien slegs as 'n riglyn en dra geen waarborg van feitelike korrektheid nie. Enige vrae of klagtes oor u persoonlike gesondheid behoort na 'n dokter verwys te word. |
| Pampoentjies | ||
| Klassifikasie en eksterne bronne | ||
| ||
| Kind met pampoentjies | ||
| ICD-10 | B26 | |
| ICD-9 | 072 | |
| DiseasesDB | 8449 | |
| MedlinePlus | 001557 | |
| eMedicine | emerg/324emerg/391 ped/1503 | |
| MeSH | D009107 | |
 Mediese waarskuwing
| ||
Pampoentjies is 'n hoogs aansteeklike siekte van die parotisklier (speekselklier) voor en onder die oor. Dit kan groot komplikasies tot gevolg hê. Pampoentjies word veroorsaak deur die pampoentjies-virus.[1] Aanvanklike tekens en simptome sluit dikwels koors, spierpyn, hoofpyn, swak aptyt en algemene ongesteldheid in.[2]
Die siekte
[wysig | wysig bron]Pampoentjies is 'n siekte wat deur 'n virus veroorsaak word. Dit affekteer gewoonlik die speekselkliere aan elke kant van die gesig. Daar is drie van hulle, die parotisklier (1), die submaxilaris (2) en die sublingualis (3). Die geswelde kliere kan teer of pynlik wees.
Pampoentjies is nie algemeen in lande soos die Verenigde State nie as gevolg van die gebruik van entstowwe. Maar uitbrake gebeur wel. Mense wat nie ingeënt is nie, loop 'n hoë risiko van infeksie. Ingeënte mense wat pampoentjies kry, het gewoonlik ligter simptome en minder komplikasies. Daar is geen spesifieke medisyne vir pampoentjies nie. Behandeling rig hom op die verligting van pyn en ongemak.
Simptome van pampoentjies verskyn ongeveer 2 tot 3 weke na blootstelling aan die virus. Sommige mense het dalk geen simptome of baie ligte simptome nie. Die eerste simptome kan soortgelyk wees aan griep s'n soos:
- Koors.
- Hoofpyn.
- Spierpyn of pyn.
- Nie wil eet nie.
- Moegheid.
Swelling van die speekselkliere begin gewoonlik binne 'n paar dae.[3]
Suid-Afrikaanse uitbraak in 2023
[wysig | wysig bron]Vanaf die epidemiologiese week 01 in 2013 (eindig 05/01/2013) tot week 12 2023 (eindig 31/03/2023), is 1322 pampoentjies IgM-positiewe en 30 pampoentjies PCR-positiewe toetse geïdentifiseer. Die jaarlikse persentasie-positiwiteit vir pampoentjies IgM het voorheen 'n hoogtepunt van 39% in 2019 bereik, maar die persentasie positiefheid vir 2023, uit beskikbare data, is 69%. Volgens ouderdomskategorie is daar merkbare toenames in persentasie-positiwiteit in die 1-4-jaar ouderdomskategorie (84% in 2023) en die 5-9-jaar ouderdomskategorie (83% in 2023), gevolg volgens die ouderdomskategorie 30-34 jaar (67%) en 10-14 jaar ouderdomskategorie (54%).[4]
Later data toon onverwagte, bestendige toenames in positiewe IgM-toetse vanaf week 6 van 2023 met KwaZulu-Natal, Mpumalanga en Gauteng wat die meerderheid uitmaak. Hierdie onverwagte, skielike toename in positiewe toetse vir pampoentjies IgM en PCR, vorm, in die afwesigheid van ander data 'n uitbraak.[4]
Komplikasies
[wysig | wysig bron]Algemene komplikasies sluit in meningitis en, by seuns, inflammasie van die testikels (orgitis), wat tot onvrugbaarheid kan lei. ’n Infeksie laat 'n mens gewoonlik met lewenslange immuniteit.[3]
Die mees algemene komplikasie by kinders is meningitis (aseptiese meningitis). Die sentrale senuweestelsel word in 3 tot 15% van siektes aangetas in die vorm van sereuse (nie-etterige) meningitis met beduidende simptome. Ongeveer die helfte van diegene wat in die algemeen geraak word, het inflammatoriese veranderinge in die serebrospinale vloeistof. Pampoenvliesontsteking manifesteer in hoofpyne of nekpyn, fotofobie en pynlike nekstyfheid en kan so vroeg as 'n week voor en tot drie weke na die aanvang van parotis-ontsteking of in isolasie voorkom. Inflammasie van die brein (enkefalitis) is baie skaarser; die simptome hier sluit lomerigheid, braking, duiseligheid en neurologiese tekorte (bv. verlamming) in. Dit is selde permanent in die vorm van hemiplegie of hidrokefalie.[5]
Gehoorverlies in die binneoor kan voorkom in ongeveer een uit elke 10 000 infeksies, gewoonlik in die vorm van eensydige of bilaterale doofheid. Pampoentjies word beskou as die mees algemene oorsaak van eensydige doofheid by kinders, wat gewoonlik nie deur ouers by klein kinders opgemerk word nie. Daarom word 'n ondersoek aanbeveel namate die siekte vorder. Bilaterale doofheid verteenwoordig 'n gestremdheid met ernstige gevolge vir die res van die lewe.
Oordrag
[wysig | wysig bron]Oordrag vind deur druppelinfeksie, direkte kontak of, meer selde, deur voorwerpe wat met speeksel besmet is plaas. Moontlike virusuitskeiding in urine en borsmelk het geen praktiese betekenis vir die oordrag nie. Pasiënte is drie tot vyf 'n maksimum van sewe dae aansteeklik voor die aanvang van die siekte tot vroeë herstel, met 'n maksimum van tot die negende dag na die aanvang van die siekte. Die inkubasietydperk is 12 tot 25 dae, met 'n gemiddelde van 16 tot 18 dae.[6]
Aansteeklikheid
[wysig | wysig bron]Soos met alle klassieke kindersiektes, is die aansteeklikheid hoog; meer as 80% van lede van die gesin wat nie immuun is nie raak besmet. Die siekte laat 'n mens gewoonlik met lewenslange immuniteit. Sekondêre siektes is moontlik, maar skaars.[7]
Die aansteeklikheid is die grootste tussen 2 dae voor en 4 dae na die aanvang van die siekte. In die algemeen kan 'n besmette persoon aansteeklik wees 7 dae voor tot 9 dae nadat die parotisswelling plaasgevind het. Selfs klinies onopvallende infeksies is aansteeklik.
Die patogeen
[wysig | wysig bron]Die oorsaak van hierdie siekte is die pampoentjiesvirus (voorheen Paramyxovirus parotitidis genoem). Dit is 'n omhulde enkel-(−)-string RNA-virus [ss(−)RNA] van die familie Paramyxoviridae, genus Rubulavirus. Mense is die enigste reservoir van hierdie patogeen. Die virion lyk rond met 'n onreëlmatige kontoer en meet ongeveer 150 nm. Die kapsied, wat soos 'n bal gerangskik is, word omring deur 'n lipiedbevattende omhulsel. Daar is net een serotipe wêreldwyd met verskillende subtipes, wat egter nie verskil in die kliniese prentjie of in die serologiese reaksie nie.
Volgens 'n WGO-gesteunde nomenklatuur word pampoentjiesvirusse vanaf 2012 in genotipes A tot N verdeel. Die individuele genotipes het verskillende geografiese verspreidings : genotipes A, C, D, G en H word hoofsaaklik in die Westelike Halfrond waargeneem, genotipes B , F, I, J/K en L hoofsaaklik in Asië en rondom die Stille Oseaan.
Die siekte wat deur hierdie patogene veroorsaak word, is uiters selde dodelik. Dit beteken dat hierdie virus baie sterk aangepas is aan die mens as sy reservoirgasheer. Dit kan dus as gasheerspesifiek en gedeeltelik aangepas beskryf word.
Verwysings
[wysig | wysig bron]- ↑ Atkinson, William (Mei 2012). Mumps Epidemiology and Prevention of Vaccine-Preventable Diseases (12th uitg.). Public Health Foundation. pp. Chapter 14. ISBN 978-0-9832631-3-5. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 6 Julie 2016.
- ↑ "Mumps virus vaccines" (PDF). Weekly Epidemiological Record. 82 (7): 49–60. 16 Februarie 2007. PMID 17304707. Geargiveer (PDF) vanaf die oorspronklike op 16 Maart 2015.
- ↑ 3,0 3,1 "Mumps". Mayo Clinic.
- ↑ 4,0 4,1 Sinenhlanhla Jimoh. "Confirmation Of Mumps Outbreak, South Africa, 2023". National Institute for Communicable Diseases. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 30 Desember 2023. Besoek op 30 Desember 2023.
- ↑ Deutsche Gesellschaft für Pädiatrische Infektiologie e. V. (DGPI) (2003). Handbuch Infektionen bei Kindern und Jugendlichen. 4. Auflage. München: Futuramed,. ISBN 3-923599-90-0.
{{cite book}}: AS1-onderhoud: ekstra leestekens (link) - ↑ "Mumps". RKI-Ratgeber. Robert Koch-Institut.
- ↑ Mumps in The Pink Book: Epidemiology and Prevention of Vaccine-Preventable Diseases 12th Edition; (PDF). CDC. 2012.
| Hierdie artikel is in sy geheel of gedeeltelik vanuit die Duitse Wikipedia vertaal. |
Bron
[wysig | wysig bron]- Dokter in die huis, Dr Jan van Elfen, 1993 ISBN 0 624 03234 5
Eksterne skakels
[wysig | wysig bron]
Wikimedia Commons het meer media in die kategorie Pampoentjies.
