Simfonie nr. 45 in F
| Symphonie no. 45 | |
|---|---|
| deur Joseph Haydn | |
 Portret van Joseph Haydn, ongeveer 1770 | |
| Ander titels | Vaarwelsimfonie |
| Periode | Klassieke periode |
| Gekomponeer | 1772 |
| Duur | Ongeveer 25 minute |
| Bewegings | Vier |
| Partituur | Orkes |
Joseph Haydn se Simfonie no. 45 in F#-mineur, bekend as die Vaarwelsimfonie (Duits: Abschieds-Symphonie), is 'n simfonie wat hy in 1772 gekomponeer het (volgens die handtekening op die oerpartituur). 'n Tipiese uitvoering van dié simfonie duur ongeveer 25 minute lank.
Die handtekeningmanuskrip van die simfonie word in die Nasionale Széchényi-biblioteek in Boedapest bewaar, en is in die Verlag der Ungarischen Akademie der Wissenschaften (1959) en in die Laaber-Verlag (2010) in faksimilee-uitgawes gepubliseer.
Geskiedenis[wysig | wysig bron]
Haydn het in sy oudag die verhaal van hoe die simfonie gekomponeer is aan sy biograwe Albert Christoph Dies en Georg August Griesinger vertel.[1] Toe die simfonie gekomponeer is, het Haydn se beskermheer, Nikolaus I, Prins Esterházy, tesame met die hele orkes en gevolg, tuisgegaan by dié se gunstelingsomerspaleis te Esterháza in Hongarye se platteland. Die verblyf het veel langer geduur as wat verwag is, en die meeste musici het geen ander keuse gehad as om hul vroue en kinders in Eisenstadt agter te laat nie – ongeveer 'n dagreis ver. Vol verlange het die musici hul kapelmeester (Haydn) genader om tussenbeide te tree. Die taktvolle Haydn het, pleks daarvan om die prins direk te konfronteer, sy versoek eerder in die simfonie self gerig. Deur die loop van die finale Adagio het een of meer musici opgehou met speel, hul kerse op die musiekstaanders gesnuit en die verhoog verlaat. UIteindelik het daar slegs twee gedempte viole oorgebly (wat deur Haydn en sy konsertmeester Luigi Tomasini bespeel is). Esterházy het die boodskap blykbaar verstaan, want die hele hofhouding het die volgende dag na Eisenstadt teruggekeer.[2]
Die musiek[wysig | wysig bron]
Die werk is in F#-mineur. Volgens James Webster was hierdie keuse ongewoon; die Afskeidsimfonie is stellig die enigste bekende 18de-eeuse simfonie wat in hierdie toonsoort geskryf is.[3]
Die simfonie kon nie uitgevoer word sonder die aankoop van spesiale toerusting nie: op 22 Oktober 1772 onderteken Haydn 'n bevel (sorgvuldig in die noukeurig onderhoude Esterházy-argiewe bewaar) vir twee spesiale halftoonkormboë vir die Franse horings. Dié boë het die horings se buis effens verleng, sodat die instrumente gebruik kon word om in sleutels 'n halftoon laer as gewoonlik te speel. Die horing van destyds was die kleplose natuurhoring, wat met ingevoegde boë aangepas moes word om in verskillende toonsoorte te speel. Haydn se aankoopbetselling is deel van die bewyse dat die simfonie in die herfs van 1772 voltooi is.[4]
Bewegings[wysig | wysig bron]
Die werk is geskryf vir twee hobo's, fagot, twee Franse horings (in A en E), en strykers (viole in twee seksies, maar vier in die finale Adagio), altviole, tjello's en basviole). Die bewegings is:
- Allegro assai, in F#-mineur en in 3/4-tyd
- Adagio, in A-majeur en in 3/8-tyd
- Meneut en trio: Allegretto, in F#-majeur en in 3/4-tyd
- Finale: Presto, in F#-mineur en in 2/2-tyd – Adagio, in A-majeur/F#-majeur en in 3/8-tyd
Die stormagtige eerste beweging begin op 'n wyse wat tipies is van Haydn se storm-en-drang-periode: dalende mineur-arpeggio's deur die eerste viole teen gesinkopeerde note deur die tweede viole, en volgehoue akkoorde deur die blasers. Die beweging kan struktureel in terme van sonatevorm uitgelê word, maar dit wyk op 'n aantal wyses van die standaardmodel af – byvoorbeeld net voor die rekapitulasie word nuwe materiaal bekendgestel, wat in 'n meer konvensionele werk moontlik as die tweede tema in die eksposisie gebruik kon word; ook verskuif die eksposisie na C#-mineur (die dominante mineur), eerder as die meer gewone relatiewe majeur. Grim merk op dat, buiten hierdie afwykings van die norm, is die eerste beweging "hardly able to be perceived as revolutionary" and "is not at all that adventurous, containing a development that ventures only to the levels of IV, ♭II, and VI in addition to the mediant and tonic."[5]
Die tweede (stadige) beweging in A-majeur en in 3/8-tyd is ook in sonatevorm. Dit begin met 'n ontspanne melodie deur gedempte viole, met 'n herhalende "hik"-motief. Die stemming word geleidelik meer somber en peinsend, met 'n afwisseling tussen majeur en mineur, wat lyk soos baie soortgelyke gedeeltes in die latere werk van Schubert. Daar volg 'n reeks dissonante terughoudings wat oor die staaflyn gedra word, wat Haydn tot buitengewone lengtes uitbrei wanneer dieselfde materiaal in die rekapitulasie voorkom. James Webster[6] beskou hierdie musiek as programmaties, wat uiting gee aan die verlange huis toe.
Die daaropvolgende menuet is in F#-majeur; die belangrikste eienaardigheid is dat die finale kadens van elke gedeelte baie swak klink omdat dit op die derde maatslag val. Dit skep 'n gevoel van onvolledigheid.
Die laaste beweging begin as 'n kenmerkend Haydn-finale in vinnige tempo en 2/2-tyd, geskryf in sonatevorm in die tuistoonsoort van F#-mineur. Die ritmiese intensiteit word in 'n stadium verhoog deur die gebruik van eenstemmige bariolage in die eerste vioolparty. Die musiek bereik uiteindelik die einde van die rekapitulasie in 'n gedeelte wat baie klink asof dit die einde van die simfonie inlui, maar skielik in 'n dominante kadens afbreek.
Wat daarna volg, is 'n lang koda-agtige gedeelte, in wese 'n tweede stadige beweging, wat hoogs ongewoon is in Klassieke simfonieë en wat die prins waarskynlik verras het. Dit is geskryf in 3/8-tyd en moduleer van A-majeur na F#-majeur (die twee toonaarde draai om C#-mineur/majeur). Dit is dié gedeelte wat die bietjie verhoogdrama insluit wat moontlik nie duidelik is vir 'n luisteraar wat 'n opgeneemde uitvoering hoor nie: Verskeie van die musici word kort solo's gegee om te speel, waarna hulle die kers op hul musiekstaander uitdoof en die verhoog verlaat; ander musici verlaat die verhoog solo's. Die volgorde van afstap is:
- Eerste hobo en tweede horing (met solo's)
- Fagot (geen solo)
- Tweede hobo en eerste horing (met solo's)
- Basviool (met solo)
- Tjello (geen solo)
- Orkesviole (solo's; eerstestoelspelers is stil)
- Altviool (geen solo).
Soos die aantal instrumente verminder, word die orkesklank geleidelik dunner. Die eerstestoelvioliste bly oor om die werk te voltooi. Die einde is 'n soort doelbewuste antiklimaks en word gewoonlik as 'n baie sagte pianissimo uitgevoer.
Die Rotterdam Sinfonia onder leiding van Conrad van Alphen het op 9 Februarie 2008 in die Nieuwe Kerk in Den Haag 'n periodegeïnspireerde uitvoering van dié werk gegee, waarin die musici opstaan en uitstap net soos wat Haydn dit aangedui het. Kyk die video hier.
Ontvangs[wysig | wysig bron]
Die werk is waarskynlik een van die bekender en gereeld uitgevoerde simfonie uit Haydn se vroeër tydperk. Haydn het selfs die opening van die eerste beweging in sy Simfonie no. 85 in B-mol-majeur aangehaal, wat daarop dui dat hy geweet het dat sy gehoor dit sou herken.[7] Vir die musikoloog James Webster verdien die werk sy roem, nie soseer vir sy geaffilieerde anekdote nie, maar eerder in eie reg as uitstekende musiek, en hy het 'n aansienlike boek daaraan gewy (sien Webster 1991 hier onder) wat dit uitgebreid ontleed en dit in 'n musikologiese konteks plaas.
Verwysings[wysig | wysig bron]
Bronne[wysig | wysig bron]
- Gotwals, V. 1961. Haydn: Two contemporary portraits. Milwaukee: University of Wisconsin Press. Dit bevat die vertaalde teks van sowel Dies as Griesinger se vroeë biografieë.
- Grim, W.E. 1990. Haydn's Sturm und Drang symphonies: Form and meaning. Lewiston: Edwin Mellen Press, bl. 109.
- Harrison, B. 1998. Haydn: The 'Paris' symphonies. Cambridge: Cambridge University Press, bl. 88.
- Webster, J. 1991. Haydn's "Farewell" symphony and the idea of Classical style. Cambridge: Cambridge University Press.
- Rice, J. 2013. The Farewell Symphony between Paris and Russia. In Online Journal of the Haydn Society of North America 3(2):1–11. Geraadpleeg op 7 Maart 2024.
Eksterne skakels[wysig | wysig bron]
- Symphony No. 45 (Haydn): Partituur op die International Music Score Library Project
