Unionisteparty

in Wikipedia, die vrye ensiklopedie
Sir Leander Starr Jameson.
Sir Thomas Smartt, tweede en laaste leier van die Unionisteparty van 1912 tot November 1920.

Die Unionisteparty (1910 tot 1921) was 'n pro-Britse party en die Amptelike Opposisie na afloop van die eerste (15 September 1910) en tweede (20 Oktober 1915) Volksraadsverkiesings ná Uniewording in Suid-Afrika. In die laaste verkiesing waaraan die party deelgeneem het, op 20 Maart 1920, het die party die derde meeste setels naas die Suid-Afrikaanse Party en die Nasionale Party verower.

Ontstaan[wysig | wysig bron]

Die party is op 31 Mei 1910 gestig met sir Leander Starr Jameson van die Kaapkolonie as eerste leier. Hy is in April 1912 opgevolg deur sir Thomas Smartt, ook van die Kaapkolonie. Die ander vooraanstaande figure in die stigting, was onder andere sir James Percy Fitzpatrick, sir George Ferrar en sir Lionel Phillips (aldrie Transvaalse leiers). Dit was die opvolger van die Progressive Party in sowel die Transvaal as in die Kaapkolonie.

Beleid[wysig | wysig bron]

Die doel van die stigting was om die beweging ten gunste van die unifikasie van die Suid-Afrikaanse kolonies te bevorder. As sulks was die party anti-republikeins en pro-imperialisties en 'n voorstander van Britse Ryksbelange. Die party was ook gekant teen Indiër-immigrasie na die Unie en het die verbetering van die werksomstandighede van die blouboortjie-werkers voorgestaan.

Ontbinding[wysig | wysig bron]

In die verkiesing op 20 Maart 1920 het sowel die Unioniste as die Suid-Afrikaanse Party groot verliese ten gunste van die Nasionale Party en die Arbeidersparty gely. Die Unioniste het 15 kiesafdelings afgestaan en net 25 verower, terwyl die S.A.P. 13 afgestaan het en net 41 uit die totaal van 134 verower het. Die N.P. en Arbeiders het onderskeidelik 44 en 21 kiesafdelings gewen.

Gedurende die Parlementsitting van 1920 bly die eerste minister, genl. Jan Christian Smuts slegs met behulp van die Unioniste en die wisselvallige steun van onafhanklikes en die Arbeiders staande. Smuts het geen keuse gehad nie, buiten as om met die Unioniste saam te werk. Die partye het altyd min of meer dieselfde standpunte gehuldig, hoewel die Unioniste meer klem op pro-Britse beginsels en die belange die van handelsektor geplaas het.

In November 1920 smelt die Unionisteparty met die S.A.P. saam onder die naam van laasgenoemde. Smartt en twee ander Unioniste kry poste in die Smuts-kabinet. Die eerste minister het toe die selfvertroue gehad om 'n nuwe verkiesing af te kondig waarin die S.A.P. 79 kiesafdelings wen teenoor die 45 van die N.P.. Nege Arbeiders en een onafhanklike het ook die paal gehaal.

Bronne[wysig | wysig bron]

  • Scannell, J.P. 1965. Afrikaanse Kernensiklopedie. Kaapstad: Nasionale Boekhandel Beperk.
  • Rosenthal, Eric. 1978. Encyclopaedia of Southern Africa. Cape Town and Johannesburg: Juta and Company Limited.
  • Potgieter, D.J. (ed.) 1974. Standard Encyclopaedia of Southern Africa. Cape Town: Nasionale Opvoedkundige Uitgewery (Nasou).
  • Mostert, J.P.C. 1986. Politieke Partye in Suid-Afrika. Bloemfontein Instituut vir Eietydse Geskiedenis, U.O.V.S.
  • Van der Spuy, D.C. (hoofred.) 1975. Amptelike Jaarboek van die Republiek van Suid-Afrika. Pretoria: Departement van Inligting.