Wawielsterrestelsel

in Wikipedia, die vrye ensiklopedie
Wawielsterrestelsel
Die Wawielsterrestelsel, soos gesien deur die James Webb-ruimteteleskoop.[1]
Die Wawielsterrestelsel, soos gesien deur die James Webb-ruimteteleskoop.[1]
Tipe S pec (ring)[2]
Waarnemingsdata (Epog J2000)
Regte klimming 00h 37m 41.1s[2]
Deklinasie -33° 42′ 59″[2]
Skynmagnitude 15,2[2]
Besonderhede
Afstand (ligjaar) 500 miljoen
Skynbare grootte  1′,1 × 0′,9[2]
144 300 ligjare (deursnee)
Rooiverskuiwing  9 050 ± 3 km/s[2]
Ander name MCG-06-02-022a,[2] PGC 2248[2]
Portaal  Portaalicoon   Sterrekunde

Die Wawielsterrestelsel (ook bekend as ESO 350-40 of PGC 2248) is 'n ring- en lensvormige sterrestelsel sowat 500 miljoen ligjare van die Son af in die sterrebeeld Beeldhouer.[1] Dit het 'n deursnee van omtrent 144 300 ligjare en 'n massa van sowat 2,9-4,8 × 109 sonmassas. Sy buitenste ring het 'n sirkulêre snelheid van omtrent 217 km/s.[3] Die stelsel het waarskynlik uit 'n botsing ontstaan.

Die stelsel is in 1941 deur Fritz Zwicky ontdek.[4] Volgens hom is dit "een van die ingewikkeldste strukture van sterdinamika".[4][5]

Die Wawiel is effens kleiner as die Andromeda-sterrestelsel.[6] Die groot Wawiel is die oorheersende stelsel in die groep, wat uit vier fisies gebonde spiraalsterrestelsels bestaan. Die drie ander stelsels word in verskeie studies genoem G1 (die kleiner, onreëlmatige blou spiraal), G2 (die kompakte geel stelsel met 'n getystert) en G3 ('n spiraalstelsel verder weg wat dikwels op wyeveldfoto's gesien word.

'n Tipe 2-supernova in die Wawielsterrestelsel is in November 2021 ontdek.[7][8]

Strukture[wysig | wysig bron]

Die struktuur van die Wawielsterrestelsel is uiters ingewikkeld en verwronge. Dit bestaan uit twee ringe: die buitenste ring, waar groot stervorming plaasvind vanweë die samepersing van stof en gas, en die binneste kernsirkel, wat die middel van die stelsel omring. 'n Ring donker, absorberende stof is ook in die kernring teenwoordig. Verskeie optiese arms, of "speke", verbind die twee ringe en is vermoedelik spiraalarms wat weer gevorm het ná die botsing. In waarnemings is beide nietermiese en optiese speke te sien, maar die twee soorte oorvleuel nie en lyk of hulle onverbonde is.[9]

Evolusie[wysig | wysig bron]

Die sterrestelsel was eens 'n gewone spiraalstelsel voordat dit, sowat 200-300 miljoen jaar voor die stelsel soos vandag gelyk het, oënskynlik in 'n "kolskoot”-tipe botsing teen 'n kleiner stelsel betrokke was.[3][10][11] Toe die nabygeleë sterrestelsel deur die Wawiel beweeg, het die krag van die botsing 'n kragtige gravitasieskokgolf deur die stelsel veroorsaak, soos 'n klip wat in 'n sandbedding gegooi word. Die skokgolf het teen 'n hoë spoed beweeg en gas en stof saamgepers, en dit het 'n steruitbarsting om die sterrestelsel se kern gevorm. Dit verduidelik die blouerige ring in die middel.[12]

Die sterrestelsel neem nou weer die vorm van 'n normale spiraalsterrestelsel aan, met arms wat van 'n sentrale kern af uitsprei.[10] Dié arms word dikwels die Wawiel se "speke" genoem.

Hoewel drie sterrestelsels op die meeste foto's van die Wawiel gesien kan word, is 'n vierde fisies gebonde metgesel (bekend as G3)[13] op sommige foto's te sien.[11] Daar word algemeen geglo dat G3 die "koeël" is wat deur die skyf van die Wawiel getrek en sy huidige vorm veroorsaak het, eerder as G1 of G2. Dit maak sin as die stelsel se ouderdom van sowat 300 miljoen jaar in ag geneem word. As gekyk word na hoe naby G1 en G2 nog is, is dit maklik om te glo dat G3, wat sowat 287 000 ligjare van die Wawiel is, die botsende sterrestelsel was.

Verwysings[wysig | wysig bron]

  1. ↑ 1,0 1,1 Marks, Anastasia (4 Augustus 2022). "The Cartwheel Galaxy Is the Webb Telescope's Latest Cosmic Snapshot - Scientists gained new insights into the distant object, which got its distinctive shape from a collision with another galaxy". The New York Times. Besoek op 4 Augustus 2022.
  2. ↑ 2,0 2,1 2,2 2,3 2,4 2,5 2,6 2,7 "NASA/IPAC Extragalactic Database". Results for Cartwheel Galaxy. Besoek op 25 November 2006.
  3. ↑ 3,0 3,1 Amram P, Mendes de Oliveira C, Boulesteix J, Balkowski C (Februarie 1998). "The Hα kinematic of the Cartwheel galaxy". Astron. Astrophys. 330: 881–93. Bibcode:1998A&A...330..881A.
  4. ↑ 4,0 4,1 Zwicky F (1941). in Theodore van Karman Anniversary volume Contribution to Applied Mechanics and Related Subjects. Pasadena, Kalifornië: California Institute of Technology. p. 137.
  5. ↑ Griv E (Oktober 2005). "Origin of the Cartwheel Galaxy: disk instability?". Astrophys. Space Sci. 299 (4): 371–85. Bibcode:2005Ap&SS.299..371G. doi:10.1007/s10509-005-3423-5. S2CID 119586794.
  6. ↑ "Amazing Space- Fast Facts: Cartwheel Galaxy". Amazing Space. 2008. Besoek op 3 Julie 2009.
  7. ↑ David Bishop (23 November 2021). "2021afdx". rochesterastronomy.org. Besoek op 28 November 2021.
  8. ↑ "SN 2021afdx". Transient Name Server. IAU Supernova Working Group. 23 November 2021. Besoek op 28 November 2021.
  9. ↑ Mayya YD; et al. (2005). "The Discovery of Spiral Arms in the Starburst Galaxy M82". Astrophys. J. 628 (1): L33–L36. arXiv:astro-ph/0506275. Bibcode:2005ApJ...628L..33M. doi:10.1086/432644. S2CID 17576187.
  10. ↑ 10,0 10,1 "Cartwheel Galaxy". College of Southern Nevada. Besoek op 3 Julie 2009.
  11. ↑ 11,0 11,1 Higdon, James (6 Maart 1996). "Wheels of Fire. II. Neutral Hydrogen in the Cartwheel Ring Galaxy". The Astrophysical Journal. 467: 241–260. Bibcode:1996ApJ...467..241H. doi:10.1086/177599 – via Adsabs.
  12. ↑ Jane Platt (1 November 2006). "Cartwheel Galaxy Makes Waves in New NASA Image". NASA. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 14 Julie 2014. Besoek op 15 Mei 2009.
  13. ↑ Charmandaris, Vassilis (19 Oktober 1999). "Dust in the Wheel: The Cartwheel Galaxy in the Mid-IR" (PDF). Astronomy and Astrophysics Main Journal. 341: 6 pages + 1 EPS figure. arXiv:astro-ph/9810276. Bibcode:1999A&A...341...69C – via Arxiv.

Skakels[wysig | wysig bron]

Ontsluit van "https://af.wikipedia.org/w/index.php?title=Wawielsterrestelsel&oldid=2621388"