Wysheid: Verskil tussen weergawes

in Wikipedia, die vrye ensiklopedie
Blaai deur geskiedenis
← Ouer wysigingNuwer wysiging →
Content deleted Content added
VisueelWikiteks
Sobaka (besprekings | bydraes)
33 748 edits
Lyn 20: Lyn 20:


Die [[Antieke Rome|antieke Romeine]] het ook wysheid waardeer wat in [[Minerva]] of [[Pallas]] verpersoonlik is. Sy verteenwoordig ook vaardige kennis en die deugde, veral kuisheid. Haar [[simbool]] was die [[uil]] wat steeds 'n gewilde voorstelling van wysheid is, omdat dit in duisternis kan sien. Daar word gesê dat sy uit [[Jupiter (mitologie)| Jupiter]] se voorkop gebore is.<ref>{{cite web|title=Myths about Roman goddess minerva. (n.d.)|url=http://www.roman-colosseum.info/roman-gods/myths-about-the-roman-goddess-minerva.htm|publisher=Roman-colosseum.info}}</ref>
Die [[Antieke Rome|antieke Romeine]] het ook wysheid waardeer wat in [[Minerva]] of [[Pallas]] verpersoonlik is. Sy verteenwoordig ook vaardige kennis en die deugde, veral kuisheid. Haar [[simbool]] was die [[uil]] wat steeds 'n gewilde voorstelling van wysheid is, omdat dit in duisternis kan sien. Daar word gesê dat sy uit [[Jupiter (mitologie)| Jupiter]] se voorkop gebore is.<ref>{{cite web|title=Myths about Roman goddess minerva. (n.d.)|url=http://www.roman-colosseum.info/roman-gods/myths-about-the-roman-goddess-minerva.htm|publisher=Roman-colosseum.info}}</ref>

In [[Boeddhisme|Boeddhistiese tradisies]] speel die ontwikkeling van wysheid 'n sentrale rol waar omvattende leiding gegee word oor hoe om wysheid te ontwikkel.<ref name="Karunamuni2017">{{cite journal|author=Karunamuni N, Weerasekera R.|title=Theoretical Foundations to Guide Mindfulness Meditation: A Path to Wisdom|journal=Current Psychology|volume=38|issue=3|pages=627–646|doi=10.1007/s12144-017-9631-7|url=http://mindrxiv.org/mfs63/|year=2019|s2cid=149024504}}</ref><ref name="Bhikkhu Bodhi">{{cite web|url=http://www.accesstoinsight.org/lib/authors/bodhi/waytoend.html|title= The Noble Eightfold Path|access-date=2009-03-16|publisher=Access to Insight|last=Bhikkhu Bodhi}}</ref> In die [[Inuïete|Inuit]]-tradisie was die ontwikkeling van wysheid een van die doelwitte van onderrig. 'n Inuit-ouderling het gesê dat 'n persoon wys geword het wanneer hulle kon sien wat gedoen moet word en dit suksesvol gedoen het sonder om gesê te word wat om te doen.

In baie kulture is die naam vir derde kies[[tand]]e, wat die laaste tande is wat groei, etimologies gekoppel aan wysheid, bv. soos in die Afrikaans die verstandtand. Dit het sy bynaam ontvang uit die klassieke tradisie, wat in die Hippokratiese geskrifte reeds ''sóphronistér'' genoem is (in [[Grieks]], verwant aan die betekenis van moderering of onderrig van 'n les), en in [[Latyn]] ''dens sapientiae'' (wysheidstand), aangesien hulle verskyn by die ouderdom van volwassenheid in laat adolessensie en vroeë volwassenheid.<ref>{{Cite journal|last=Šimon|first=František|title=The history of Latin teeth names|date=2015-12-15|url=https://hrcak.srce.hr/index.php?show=clanak&id_clanak_jezik=223786|journal=Acta Medico-Historica Adriatica|volume=13|issue=2|pages=365–384|issn=1334-4366|pmid=27604204}}</ref>


== Verwysings ==
== Verwysings ==

Wysiging soos op 14:36, 7 Februarie 2023

Wisdom Defending Youth against Love deur  Meynier, c. 1810.

Wysheid, of verstandigheid is die vermoë om te dink en produktief op te tree deur kennis, ervaring, begrip, gesonde verstand en insig te gebruik.[1] Wysheid word geassosieer met eienskappe soos onbevooroordeelde oordeel, deernis, ervarings-selfkennis, selftransendensie en nie-gehegtheid,[2] en deugde soos etiek en welwillendheid.[3][4]

Wysheid is op baie verskillende maniere gedefinieer,[2][5][3] insluitend verskeie afsonderlike benaderings om die eienskappe wat aan wysheid toegeskryf word, te assesseer.[6][7]

Definisies

Vroeë melding van wysheid in Beowulf.

Die Oxford English Dictionary definieer wysheid as "Kapasiteit om reg te oordeel in sake wat verband hou met lewe en gedrag; gesonde oordeel in die keuse van middele en doelwitte; soms, minder streng, gesonde sin, veral in praktiese sake: teen dwaasheid; " ook "Kennis (veral van 'n hoë of abstrueerde soort); verligting, geleerdheid, erudisie."[8] Charles Haddon Spurgeon het wysheid gedefinieer as "die regte gebruik van kennis".[9] Robert I. Sutton en Andrew Hargadon het die "houding van wysheid" gedefinieer as "optree met kennis terwyl jy twyfel oor wat 'n mens weet". In sosiale en psigologiese wetenskappe bestaan verskeie verskillende benaderings tot wysheid,[3] met groot vordering gemaak in die laaste twee dekades met betrekking tot operasionalisering[2] en meting[7] van wysheid as 'n sielkundige konstruk. Wysheid is die vermoë om voorafkennis van iets te hê, om die gevolge (beide positief en negatief) van al die beskikbare verloop van aksies te ken, en om die opsies met die meeste voordeel vir huidige of toekomstige implikasie te gee of te neem.[10]

Mitologiese perspektiewe

Die antieke Grieke het wysheid as 'n belangrike deug beskou, verpersoonlik as die godinne Metis en Athena. Metis was die eerste vrou van Zeus, wat volgens Hesiodos se Teogonie haar swanger verslind het; Zeus het daarna die titel Mêtieta ("Die Wyse Raadgewer") verdien, aangesien Metis die beliggaming van wysheid was, en hy het geboorte geskenk aan Athena, wat na bewering uit sy kop opgespring het.[11][12] Athena is uitgebeeld as sterk, regverdig, barmhartig en kuis.[13] Apollo is ook beskou as 'n god van wysheid, aangewys as die dirigent van die Muses (Musagetes),[14] wat personifikasies van die wetenskappe en van die geïnspireerde en poëtiese kunste was; Volgens Plato in sy Cratylus kan die naam van Apollo ook "Ballon" (boogskutter) en "Omopoulon" (verenigaar van pole [goddelike en aardse] beteken), aangesien hierdie god verantwoordelik was vir goddelike en ware inspirasies, dus as 'n boogskutter beskou, wat altyd reg was in genesing en orakels: "hy is 'n boogskutter".[15] Apollo is beskou as die god wat deur die priesteresse (Pitia) in die Tempel van Apollo (Delphi) geprofeteer het, waar die aforisme "ken jouself" (gnōthi seauton) ingeskryf is (deel van die wysheid van die Delphiese maxims).[16] Hy is gekontrasteer met Hermes, wat verwant was aan die wetenskappe en tegniese wysheid, en, in die eerste eeue na Christus, was hy geassosieer met Thoth in 'n Egiptiese sinkretisme, onder die naam Hermes Trimegistus.[17] Griekse tradisie het die vroegste inleiers van wysheid in die Sewe Wyses van Griekeland opgeteken.[18]

Vir Sokrates en Plato was filosofie letterlik die liefde vir wysheid (philo-sophia). Dit deurdring Plato se dialoog; in Die Republiek is die leiers van sy voorgestelde utopie filosoofkonings wat die "Vorm van die Goeie" verstaan en die moed besit om daarvolgens op te tree. Aristoteles, in Metafisika, het wysheid gedefinieer as om te verstaan waarom dinge 'n sekere manier is (oorsaaklikheid), wat dieper is as om bloot te weet dat dinge 'n sekere manier is.[19] Hy was die eerste wat die onderskeid tussen phronesis en sophia gemaak het.[5]

Volgens Plato en Xenophon het die Pitia van die Orakel van Delphi die vraag beantwoord "wie is die wysste man in Griekeland?" deur te sê Sokrates was die wysste.[20][21] Volgens Plato se Apologie het Sokrates besluit om die mense te ondersoek wat as wyser as hy beskou kan word, en tot die gevolgtrekking gekom dat hulle nie ware kennis het nie: 

[…] οὗτος μὲν οἴεταί τι εἰδέναι οὐκ εἰδώς, ἐγὼ δέ, ὥσπερ οὖν οὐκ οἶδα, οὐδὲ οἴομαι [Ek is wyser as hierdie man; want nie een van ons weet regtig iets fyns en goeds nie, maar hierdie man dink dat hy iets weet wanneer hy dit nie weet nie, terwyl ek, aangesien ek niks weet nie, ook nie dink dat ek dit weet nie.] — Apologie aan Sokrates 21d

So het dit in die volksmond verewig geraak in die frase "Ek weet dat ek niks weet nie" dat dit wys is om jou eie onkunde te erken[22] en om epistemiese nederigheid te waardeer.[23]

Die antieke Romeine het ook wysheid waardeer wat in Minerva of Pallas verpersoonlik is. Sy verteenwoordig ook vaardige kennis en die deugde, veral kuisheid. Haar simbool was die uil wat steeds 'n gewilde voorstelling van wysheid is, omdat dit in duisternis kan sien. Daar word gesê dat sy uit Jupiter se voorkop gebore is.[24]

In Boeddhistiese tradisies speel die ontwikkeling van wysheid 'n sentrale rol waar omvattende leiding gegee word oor hoe om wysheid te ontwikkel.[25][26] In die Inuit-tradisie was die ontwikkeling van wysheid een van die doelwitte van onderrig. 'n Inuit-ouderling het gesê dat 'n persoon wys geword het wanneer hulle kon sien wat gedoen moet word en dit suksesvol gedoen het sonder om gesê te word wat om te doen.

In baie kulture is die naam vir derde kiestande, wat die laaste tande is wat groei, etimologies gekoppel aan wysheid, bv. soos in die Afrikaans die verstandtand. Dit het sy bynaam ontvang uit die klassieke tradisie, wat in die Hippokratiese geskrifte reeds sóphronistér genoem is (in Grieks, verwant aan die betekenis van moderering of onderrig van 'n les), en in Latyn dens sapientiae (wysheidstand), aangesien hulle verskyn by die ouderdom van volwassenheid in laat adolessensie en vroeë volwassenheid.[27]

Verwysings

  1. ↑ "Wisdom".. 
  2. ↑ 2,0 2,1 2,2 Grossmann, I. (2017). "Wisdom in context". Perspectives on Psychological Science. 21 (12): 1254–1266. doi:10.1177/1745691616672066. PMID 28346113. S2CID 26818408.
  3. ↑ 3,0 3,1 3,2 Staudinger, U.M.; Glück, J. (2011). "Psychological wisdom research: Commonalities and differences in a growing field". Annual Review of Psychology. 62: 215–241. doi:10.1146/annurev.psych.121208.131659. PMID 20822439.
  4. ↑ Walsh R. (Junie 2015). "What Is wisdom? Cross-cultural and cross-Disciplinary Syntheses". Review of General Psychology. 19 (3): 178–293. doi:10.1037/gpr0000045. S2CID 146383832.
  5. ↑ 5,0 5,1 Trowbridge R (Mei 2011). "Waiting for Sophia: 30 years of Conceptualizing Wisdom in Empirical Psychology". Research in Human Development. 8 (2): 111–117. doi:10.1080/15427609.2011.568872. S2CID 145371442.
  6. ↑ Glück J (Oktober 2018). "Measuring Wisdom: Existing Approaches, Continuing Challenges, and New Developments". The Journals of Gerontology. Series B, Psychological Sciences and Social Sciences. 73 (8): 1393–1403. doi:10.1093/geronb/gbx140. PMC 6178965. PMID 29281060.
  7. ↑ 7,0 7,1 Brienza, J.P.; Kung, F.Y.H.; Santos, H.; Bobocel, D.R.; Grossmann, I. (2017). "Wisdom, Bias, and Balance: Toward a Process-Sensitive Measurement of Wisdom-Related Cognition". Journal of Personality and Social Psychology. 115 (6): 1093–1126. doi:10.1037/pspp0000171. PMID 28933874. S2CID 29052539.
  8. ↑ "wisdom, n". Oxford English Dictionary. Oxford University Press. Besoek op 14 Julie 2015.
  9. ↑ Wikiquote:Charles Spurgeon#Quotes
  10. ↑ Meacham, J. A. (1990). The loss of wisdom. In R. J. Sternberg (Ed.), Wisdom: Its nature, origins, and development. Cambridge: Cambridge University Press. bl. 181 211
  11. ↑ "METIS - Greek Titan Goddess of Wise Counsel". www.theoi.com. Besoek op 17 Augustus 2019.
  12. ↑ Hesiodos. Theogony.
  13. ↑ Turnbill, S (12 Augustus 2011). "Athena, Greek goddess of wisdom and craftsmanship". Goddessgift.com.
  14. ↑ "MUSES (Mousai) - Greek Goddesses of Music, Poetry & the Arts". www.theoi.com. Besoek op 17 Augustus 2019.
  15. ↑ Plato. Cratylus, 405e-406a
  16. ↑ Scott, Michael. Delphi: A History of the Center of the Ancient World. Princeton University Press.
  17. ↑ Preus, Anthony (30 Maart 1998). "Thoth and Apollo. Greek Myths of the Origin of Philosophy". Méthexis. 11 (1): 113–125. doi:10.1163/24680974-90000303. ISSN 0327-0289.
  18. ↑ A. Griffiths, "Seven Sages", in Oxford Classical Dictionary (3rd ed.)
  19. ↑ Let daarop dat tweeduisend jaar na Aristoteles, Isaac Newton gedwing is om in Newton se wet van universele gravitasie te erken dat "Ek kon nog nie die oorsaak van hierdie eienskappe van swaartekrag ontdek nie."
  20. ↑ Plato. Symposium.
  21. ↑ Xenophon. Memorabilia.
  22. ↑ Gail Fine, "Does Socrates Claim to Know that He Knows Nothing?", Oxford Studies in Ancient Philosophy vol. 35 (2008), bl. 49–88.
  23. ↑ Ryan, Sharon (2018), Zalta, Edward N., ed., Wisdom (Fall 2018 ed.), Metaphysics Research Lab, Stanford University, https://plato.stanford.edu/archives/fall2018/entries/wisdom/, besoek op 2019-08-17 
  24. ↑ "Myths about Roman goddess minerva. (n.d.)". Roman-colosseum.info.
  25. ↑ Karunamuni N, Weerasekera R. (2019). "Theoretical Foundations to Guide Mindfulness Meditation: A Path to Wisdom". Current Psychology. 38 (3): 627–646. doi:10.1007/s12144-017-9631-7. S2CID 149024504.
  26. ↑ Bhikkhu Bodhi. "The Noble Eightfold Path". Access to Insight. Besoek op 16 Maart 2009.
  27. ↑ Šimon, František (15 Desember 2015). "The history of Latin teeth names". Acta Medico-Historica Adriatica. 13 (2): 365–384. ISSN 1334-4366. PMID 27604204.
Ontsluit van "https://af.wikipedia.org/w/index.php?title=Wysheid&oldid=2557600"