Veroudering: Verskil tussen weergawes

in Wikipedia, die vrye ensiklopedie
Blaai deur geskiedenis
← Ouer wysigingNuwer wysiging →
Content deleted Content added
VisueelWikiteks
Uitgebrei, besig
Besig
Lyn 6: Lyn 6:


Huidige verouderingsteorieë word toegeskryf aan die skadekonsep, waar die ophoping van skade (soos [[DNS]]-[[oksidasie]]) kan veroorsaak dat biologiese stelsels ingee, of aan die geprogrammeerde verouderingskonsep, waar die interne prosesse (epigenetiese onderhoud soos DNS-[[metielgroep|metilering]])<ref>{{Cite journal |vauthors=Ghosh S, Sinha JK, Raghunath M |date=September 2016 |title=Epigenomic maintenance through dietary intervention can facilitate DNA repair process to slow down the progress of premature aging |journal=IUBMB Life |volume=68 |issue=9 |pages=717–21 |doi=10.1002/iub.1532 |pmid=27364681 |doi-access=free}}</ref><ref>{{Cite journal |last1=Miller |first1=Freda D. |last2=Kaplan |first2=David R. |date=February 2007 |title=To Die or Not to Die: Neurons and p63 |journal=Cell Cycle |volume=6 |issue=3 |pages=312–317 |doi=10.4161/cc.6.3.3795 |pmid=17264677 |s2cid=24939720}}</ref> inherent veroudering kan veroorsaak.
Huidige verouderingsteorieë word toegeskryf aan die skadekonsep, waar die ophoping van skade (soos [[DNS]]-[[oksidasie]]) kan veroorsaak dat biologiese stelsels ingee, of aan die geprogrammeerde verouderingskonsep, waar die interne prosesse (epigenetiese onderhoud soos DNS-[[metielgroep|metilering]])<ref>{{Cite journal |vauthors=Ghosh S, Sinha JK, Raghunath M |date=September 2016 |title=Epigenomic maintenance through dietary intervention can facilitate DNA repair process to slow down the progress of premature aging |journal=IUBMB Life |volume=68 |issue=9 |pages=717–21 |doi=10.1002/iub.1532 |pmid=27364681 |doi-access=free}}</ref><ref>{{Cite journal |last1=Miller |first1=Freda D. |last2=Kaplan |first2=David R. |date=February 2007 |title=To Die or Not to Die: Neurons and p63 |journal=Cell Cycle |volume=6 |issue=3 |pages=312–317 |doi=10.4161/cc.6.3.3795 |pmid=17264677 |s2cid=24939720}}</ref> inherent veroudering kan veroorsaak.

==Veroudering teenoor onsterflikheid==
[[Beeld:Hydras (8).JPG|thumb|180px|Die onsterflike ''Hydra'', 'n verwant van die [[Kwalle|jellievis]].]]

Mense en lede van ander spesies, veral diere, verouder en gaan dood. Swamme kan ook verouder.<ref name="Mortimer 1959">{{Cite journal |vauthors=Mortimer RK, Johnston JR |date=June 1959 |title=Life span of individual yeast cells |url=http://www.escholarship.org/uc/item/9j53s5wd |journal=Nature |volume=183 |issue=4677 |pages=1751–2 |bibcode=1959Natur.183.1751M |doi=10.1038/1831751a0 |pmid=13666896 |hdl-access=free |s2cid=4149521 |hdl=2027/mdp.39015078535278}}</ref> In teenstelling daarmee kan baie spesies as moontlik onsterflik beskou word: Bakterieë verdeel byvoorbeeld om dogterselle te produseer, [[aarbei]]plante groei lopers om klone van hulleself te skep en diere in die genus ''Hydra'' het 'n herlewingsvermoë wat voorkom dat hulle van ouderdom doodgaan.

Vroeë lewe op [[Aarde]], wat minstens 3,7&nbsp;miljard jaar gelede begin het,<ref name="Nutman 2016">{{Cite journal |vauthors=Nutman AP, Bennett VC, Friend CR, Van Kranendonk MJ, Chivas AR |date=September 2016 |title=Rapid emergence of life shown by discovery of 3,700-million-year-old microbial structures |url=http://ro.uow.edu.au/smhpapers/4157 |journal=Nature |type=Submitted manuscript |volume=537 |issue=7621 |pages=535–538 |bibcode=2016Natur.537..535N |doi=10.1038/nature19355 |pmid=27580034 |s2cid=205250494}}</ref> was enkelsellige organismes (organismes wat net uit een sel bestaan, in teenstelling met meersellige organismes, wat uit talle selle bestaan). Sulke organismes ([[Prokarioot|prokariote]], [[alg]]e, ensovoorts) vermeerder deur die verdeling in dogterselle. Hulle verouder nie en is dus potensiaal onsterflik onder gunstige toestande.<ref name="Rose1991">{{Cite book |title=Evolutionary Biology of Aging |vauthors=Rose MR |publisher=Oxford University Press |year=1991 |location=New York}}</ref><ref name="Partridge1993">{{Cite journal |vauthors=Partridge L, Barton NH |date=March 1993 |title=Optimality, mutation and the evolution of aging |journal=Nature |volume=362 |issue=6418 |pages=305–11 |bibcode=1993Natur.362..305P |doi=10.1038/362305a0 |pmid=8455716 |s2cid=4330925}}</ref>

Veroudering en sterflikheid van die individuele organisme het moontlik geraak met die [[evolusie]] van [[Voortplanting|seksuele voortplanting]],<ref name="Williams1957">{{Cite journal |vauthors=Williams GC |year=1957 |title=Pleiotropy, Natural Selection, and the Evolution of Senescence |journal=Evolution |volume=11 |issue=4 |pages=398–411 |doi=10.2307/2406060 |jstor=2406060}}</ref> wat begin het met die opkoms van die [[Koninkryk (biologie)|koninkryke]] [[Swam|Fungi]]/[[Animalia]] sowat 'n miljard jaar gelede en die ontwikkeling van [[Saadplante|Spermatophyta]] (saadplante) 320&nbsp;miljoen jaar gelede.

Die seksuele organisme kon hierna van sy [[Genetika|genetiese]] materiaal oordra om nuwe individue te produseer en self misbaar word met betrekking tot die oorlewing van die spesie.<ref name="Williams1957" /> Dié klassieke biologiese idee is egter onlangs op sy kop gekeer met die ontdekking dat die bakterie ''[[E. coli]]'' in onderskeidbare dogterselle kan verdeel. Dit het die teoretiese moontlikheid daargestel dat "ouderdomsklasse" onder baterieë kan bestaan.<ref name="Stewart2005">{{Cite journal |vauthors=Stewart EJ, Madden R, Paul G, Taddei F |date=February 2005 |title=Aging and death in an organism that reproduces by morphologically symmetric division |journal=PLOS Biology |volume=3 |issue=2 |pages=e45 |doi=10.1371/journal.pbio.0030045 |pmc=546039 |pmid=15685293}}</ref>

Selfs in mense en ander sterflike spesies is daar selle met die moontlikheid van onsterflikheid: spesifieke kankerselle<ref name="PereiraSmith1992">{{Cite journal |vauthors=Pereira-Smith OM, Ning Y |year=1992 |title=Molecular genetic studies of cellular senescence |journal=Experimental Gerontology |volume=27 |issue=5–6 |pages=519–22 |doi=10.1016/0531-5565(92)90006-L |pmid=1426085 |s2cid=27839420}}</ref> en [[stamsel]]le soos kiemselle (wat [[Eiersel|eier-]] en [[spermsel]]le vervaardig).<ref name="Forster 2015">{{Cite journal |vauthors=Forster P, Hohoff C, Dunkelmann B, Schürenkamp M, Pfeiffer H, Neuhuber F, Brinkmann B |date=March 2015 |title=Elevated germline mutation rate in teenage fathers |journal=Proceedings. Biological Sciences |volume=282 |issue=1803 |pages=20142898 |doi=10.1098/rspb.2014.2898 |pmc=4345458 |pmid=25694621}}</ref> In kunsmatige [[kloning]] kan moederselle tot [[embrio]]status verjong word en dan gebruik word om 'n nuwe weefsel of dier te skep sonder dat hulle ouer word.<ref name="Wakayama 2013">{{Cite journal |display-authors=6 |vauthors=Wakayama S, Kohda T, Obokata H, Tokoro M, Li C, Terashita Y, Mizutani E, Nguyen VT, Kishigami S, Ishino F, Wakayama T |date=March 2013 |title=Successful serial recloning in the mouse over multiple generations |journal=Cell Stem Cell |volume=12 |issue=3 |pages=293–7 |doi=10.1016/j.stem.2013.01.005 |pmid=23472871 |doi-access=free}}</ref>


==Uitwerking==
==Uitwerking==

Wysiging soos op 17:10, 19 Maart 2023

'n Ouma en haar kleinkind.
Deel van ’n reeks oor
Menslike groei
en ontwikkeling
Beeld van ’n fetus in die baarmoeder
Stadiums
Sigoot  • Embrio  • Fetus
 • Baba  • Peuter
 • Kind  • Adolessent  • Volwassene
Biologiese mylpale
Bevrugting  • Swangerskap  • Geboorte  • Taalverwerwing  • Puberteit  • Menopouse  • Veroudering  • Dood
Ontwikkeling en menslike sielkunde
Kind  • Volwassenheid  • Moraal
s • b • w

Veroudering is die proses van ouer word. Die term verwys hoofsaaklik na mense, baie ander diere en swamme, terwyl bakterieë, meerjarige plante en sommige eenvoudige diere potensieel onsterflik is.[1]

By die mens verteenwoordig dit die stelselmatige ophoping van veranderings,[2] wat fisiek, sielkundig en sosiaal kan wees.[3][4] Reaksietyd kan byvoorbeeld met veroudering stadiger raak, terwyl herinneringe en algemene kennis kan toeneem. Veroudering is die grootste bekende risikofaktor vir die meeste menslike siektes: kanker, Alzheimersiekte, diabetes, hartbloedvatsiektes, beroerte en talle ander.[5][6] Van die rofweg 150 000 sterftes wat elke dag wêreldwyd voorkom, is sowat twee derdes verwant aan ouderdom.

Huidige verouderingsteorieë word toegeskryf aan die skadekonsep, waar die ophoping van skade (soos DNS-oksidasie) kan veroorsaak dat biologiese stelsels ingee, of aan die geprogrammeerde verouderingskonsep, waar die interne prosesse (epigenetiese onderhoud soos DNS-metilering)[7][8] inherent veroudering kan veroorsaak.

Veroudering teenoor onsterflikheid

Die onsterflike Hydra, 'n verwant van die jellievis.

Mense en lede van ander spesies, veral diere, verouder en gaan dood. Swamme kan ook verouder.[9] In teenstelling daarmee kan baie spesies as moontlik onsterflik beskou word: Bakterieë verdeel byvoorbeeld om dogterselle te produseer, aarbeiplante groei lopers om klone van hulleself te skep en diere in die genus Hydra het 'n herlewingsvermoë wat voorkom dat hulle van ouderdom doodgaan.

Vroeë lewe op Aarde, wat minstens 3,7 miljard jaar gelede begin het,[10] was enkelsellige organismes (organismes wat net uit een sel bestaan, in teenstelling met meersellige organismes, wat uit talle selle bestaan). Sulke organismes (prokariote, alge, ensovoorts) vermeerder deur die verdeling in dogterselle. Hulle verouder nie en is dus potensiaal onsterflik onder gunstige toestande.[11][12]

Veroudering en sterflikheid van die individuele organisme het moontlik geraak met die evolusie van seksuele voortplanting,[13] wat begin het met die opkoms van die koninkryke Fungi/Animalia sowat 'n miljard jaar gelede en die ontwikkeling van Spermatophyta (saadplante) 320 miljoen jaar gelede.

Die seksuele organisme kon hierna van sy genetiese materiaal oordra om nuwe individue te produseer en self misbaar word met betrekking tot die oorlewing van die spesie.[13] Dié klassieke biologiese idee is egter onlangs op sy kop gekeer met die ontdekking dat die bakterie E. coli in onderskeidbare dogterselle kan verdeel. Dit het die teoretiese moontlikheid daargestel dat "ouderdomsklasse" onder baterieë kan bestaan.[14]

Selfs in mense en ander sterflike spesies is daar selle met die moontlikheid van onsterflikheid: spesifieke kankerselle[15] en stamselle soos kiemselle (wat eier- en spermselle vervaardig).[16] In kunsmatige kloning kan moederselle tot embriostatus verjong word en dan gebruik word om 'n nuwe weefsel of dier te skep sonder dat hulle ouer word.[17]

Uitwerking

Ouer mense se groter neuse en ore word soms toegskryf aan die voortgesette groei van kraakbeen, maar die oorsaak is waarskynliker swaartekrag.[18]
’n Vergelyking tussen ’n brein wat normaalweg verouder het (links) en ’n brein wat deur Alzheimer se siekte aangetas is (regs).

Verskeie kenmerkende verouderingsimptome kom gedurende hulle leeftyd by die meeste of baie mense voor.

  • Tieners verloor ’n jong kind se vermoë om hoëfrekwensieklanke bo 20 kHz te hoor.[19]
  • Plooie ontwikkel, veral op dele wat aan die son blootgestel word (soos die gesig).[20]
  • Nadat vroulike vrugbaarheid in die middel 20's ’n hoogtepunt bereik het, neem dit af.[21]
  • Ná 30 jaar neem die menslike liggaamsmassa af.[22]
  • Spiere reageer minder op oefening of besering, en verlies aan spiermassa en -krag is algemeen.[23]
  • ’n Groter risiko kom by mense bo 35 voor dat die krag in die siliêre spier (die kringspier van die straalvormige liggaam in die oog) afneem, wat kan lei tot probleme om op nabye voorwerpe te fokus (versiendheid).[24][25] Die meeste mense ondervind versiendheid teen 45 tot 50 jaar.[26]
  • Om en by 50 jaar begin hare grys word.[27] Omtrent 30% tot 50% van mans[28] en ’n kwart van vroue[29] begin hare op dele van die kop verloor.
  • Menopouse kom tussen gemiddeld 44 en 58 jaar voor.[30]
  • In die ouderdomsgroep 60 tot 64 styg die voorkoms van osteoartritis tot 53%. Net 20% rapporteer egter op dié ouderdom stremmende osteoartritis.[31]
  • Amper die helfte van mense bo 75 jaar ervaar gehoorverlies, wat gesproke kommunikasie kan belemmer.[32]
  • Teen 80-jarige ouderdom het meer as die helfte van Amerikaners ’n katarak.[33]
  • Tingerigheid, ’n gevolg van ’n afname in krag, fisieke aktiwiteit en energie, raak 25% van mense ouer as 85.[34][35]
  • Arteriosklerose word as ’n ouderdomsiekte geklassifiseer.[36] Dit lei tot hartbloedvatsiektes (soos beroerte en hartaanvalle),[37] wat wêreldwyd die algemeenste oorsaak van die dood is.[38] Die veroudering van are veroorsaak ’n verlies aan elastisiteit en veroosaak ’n styfheid van die liggaam se bloedvatnetwerk.[36]

Demensie kom algemeen by ouer mense voor.[39] Sowat 3% van mense tussen 65 en 74, 19% tussen 75 en 84, en byna die helfte van mense ouer as 85 jaar het demensie.[40] Die spektrum wissel van ligte kognitiewe belemmering tot die neurodegeneratiewe siektes Alzheimer se siekte, serebrovaskulêre siekte, Parkinson se siekte en motorneuronsiekte. Baie soorte geheue neem ook af met die ouderdom, maar nie semantiese geheue (algemene kennis soos woorddefinisies) nie; dié neem toe of bly dieselfde tot laat in ’n mens se lewe.[41] Intelligensie neem ook af, maar die tempo hang af van die soort en kan selfs dieselfde bly en net aan die einde van die leeftyd skielik afneem.

Ouderdom kan sigprobleme meebring en dit bemoeilik nieverbale kommunikasie,[42] wat weer kan lei tot afsondering en moontlik depressie. Dit lyk egter of ouer mense minder aan depressie ly as jonger volwassenes; oor die algemeen verbeter die gemoedstoestand, ondanks ’n afname in fisieke gesondheid.[43] Sigprobleme kan ook deur ander faktore veroosaak word, soos spieragteruitgang[44] en groeisels om die retina.[45]

Veroudering is die grootste risikofaktor vir siektes.[46] Van die rofweg 150 000 mense wat jaarliks wêreldwyd sterf, sterf omtrent twee derdes (100 000 mense per dag) aan ouderdomsverwante siektes. In nywerheidslande is die persentasie hoër, tot 90%.[47][48][49]

Gemeenskap en kultuur

’n Bejaarde vrou.
’n Bejaarde man

Verskillende kulture druk ouderdom op verskillende maniere uit. Die ouderdom van ’n mens word gewoonlik getel in volle jare vanaf die geboorte. Ander soorte verdelings is lewenstydperke: kinderjare (ook preadolessensie, adolessensie), vroeë, middel- en laat volwassenheid. Minder formele terme sluit in "voortieners", "tieners", "twintigerjare", "dertigerjare", ensovoorts.

Die meeste regstelsels bepaal spesifieke ouderdomme waarop dit wettig of verpligtend is om sekere goed te doen. Dit sluit in stemouderdom, drinkouderdom, instemmingsouderdom, meerderjarigheid, ouderdom van misdaadverantwoordelikheid, troubare ouderdom en verpligte aftreeouderdom. Toegang tot ’n rolprentteater kan byvoorbeeld beperk word tot ’n sekere ouderdom vir ’n spesifieke rolprent. Kinders of bejaardes van ’n sekere ouderdom kan afslag kry op bustariewe. Elke nasie, regerings- en nieregeringsorganisasie het verskillende maniere om ouderdom te klassifiseer. Chronologiese veroudering kan dus verskil van "sosiale veroudering" (kulturele verwagtings van hoe iemand behoort op te tree as hulle ouer word) en biologiese veroudering (mense se fisieke toestand terwyl hulle ouer word).[50]

Ekonomie

Bevolkingsveroudering is die toename in die aantal of die proporsie van ouer mense in die gemeenskap. Dit het drie moontlike oorsake: migrasie, ’n langer lewensverwagting (’n afname in sterfgevalle) en ’n afname in geboortes. Veroudering het ’n aansienlike impak op die gemeenskap. Jong mense het gewoonlik minder wetlike voorregte (as hulle minderjarig is), hulle is meer geneig om op politieke en sosiale veranderings aan te dring, om nuwe tegnologie te ontwikkel en gebruik, en om opvoeding nodig te hê. Ouer mense het ander vereistes van die gemeenskap en regering, soos eiendom en pensioen.[51]

In die 21ste eeu is veroudering een van die grootste bevolkingsneigings.[52] Meer as 11% van die wêreld se huidige bevolking is 60 jaar of ouer en die Verenigde Nasies (VN) se Bevolkingsfonds raam dat dit teen 2050 tot sowat 22% sal styg.[53]

’n Kaart wat mediaanouderdomme vir 2017 aandui.

Veroudering kom voor vanweë ontwikkeling, wat beter voeding, sanitasie, gesondheidsorg, opvoeding en ekonomiese welsyn tot gevolg gehad het. Gevolglik neem vrugbaarheid af en lewensverwagting toe. Die lewensverwagting is in 33 lande hoër as 80 jaar. Veroudering is ’n "wêreldwye verskynsel" wat die vinnigste in ontwikkelende lande toeneem, insluitende dié met groot jong bevolkings, en stel sosiale en ekonomiese uitdagings wat oorkom kan word met "die regte stel beleidsrigtings om individue, families en gemeenskappe toe te rus om hierdie uitdagings te bowe te kom en voordeel daaruit te trek".[54]

Terwyl lewensverwagting styg en geboortes afneem in ontwikkelde lande, styg die mediaanouderdom ook. Volgens die VN vind hierdie proses plaas in feitlik elke land ter wêreld.[55] ’n Stygende mediaanouderdom kan aansienlike sosiale en ekonomiese implikasies inhou, aangesien die werkplek progressief ouer word en die aantal ou werkers en pensioentrekkers toeneem in vergelyking met die jong werkers. Ouer mense het gewoonlik meer geld vir gesondheidsorg nodig as jonger mense en maak aanspraak op pensioen.[56]

Sommige mense het al gesê bevolkingsveroudering het ekonomiese ontwikkeling gestrem.[57] Bewyse dui daarop dat pensioene nie net vir ouer mense voordelig is nie, maar soms vir hele gesinne of families, veral in krisistye wanneer daar ’n werktekort of -verlies in huishoudings kan wees. In ’n studie in 2003 deur die Australiese regering is geraam "vroue tussen 65 en 74 jaar dra A$16 miljard per jaar by tot versorging sonder betaling en welsynwerk. Mans in dieselfde ouderdomsgroep dra nog A$10 miljard per jaar by."[53]

Vanweë die toename van ouer mense in die bevolking sal uitgawes vir gesondheidsorg in die komende dekades bly toeneem relatief tot die ekonomie. Dit is al as ’n negatiewe verskynsel beskou en doeltreffende strategieë soos die verbetering van arbeidsproduktiwiteit moet oorweeg word om die negatiewe gevolge van veroudering teen te werk.[58]

Eie indruk van ouderdom

Skoonheidstandaarde verander deur die dekades voortdurend vanweë ’n groter persepsie van estetika.[59] Daarom brei die kosmeseutiese bedryf uit en word dit geleidelik deel van baie mense se persoonlike sorgroetine. Kosmeseutika is tans die vinnigs groeiende skoonheidsbedryf, met meer as $42 miljard wat in 2018 daarin gestort is.[60] Korea is aan die voorpunt van die navorsing oor en ontwikkeling van kosmeseutiese produkte met middels teen veroudering, insluitende bestanddele soos slakafskeidings, botaniese ekstrakte, groentee en rooiginseng.

Daar is bevind die afskeiding van die gewone tuinslak het antioksidantiese eienskappe, vermenigvuldig velselle en laat ekstrasellulêre proteïene soos kollagaan en fibronektien (belangrike proteïene vir selvermeerdering) toeneem.[61]

Positiewe selfindrukke van veroudering word verbind met beter geestelike en fisieke gesondheid en welsyn.[62] Positiewe selfindrukke van gesondheid is al verbind met beter welsyn en ’n afname in sterftes onder bejaardes.[63][64] Dié gevoel is gewoonlik sterker by mans as by vroue,[64] maar dit is nie in alle studies bevind nie en is dalk net in sekere omstandighede waar.[65]

Wanneer mense ouer word, bly hulle subjektiewe gesondheid relatief stabiel, al verswak hulle objektiewe gesondheid.[66] Dit kan ’n gevolg wees van vergelyking,[67] soos wanneer ouer mense hulle eie gesondheid met dié van ander in hulle ouderdomsgroep vergelyk.[68]

Suksesvolle veroudering

Die begrip "suksesvolle veroudering" kan na die 1950's teruggespoor word en is in die 1980's gewild gemaak. Tradisionele definisies daarvan lê klem op die gebrek aan fisieke en kognitiewe gestremdhede.[69] In 1987 het Rowe en Kahn in ’n artikel suksesvolle veroudering beskryf as die betrokkenheid van drie elemente: a) gebrek aan siektes en gestremdhede, b) goeie kognitiewe en fisieke toestand, en c) sosiale en produktiewe betrokkenheid.[70]

Verwysings

  1. ↑ Smadent.com (2021). "Age Calculator". Smadent. 2 (1). Besoek op 12 Februarie 2021.
  2. ↑ Bowen RL, Atwood CS (2004). "Living and dying for sex. A theory of aging based on the modulation of cell cycle signaling by reproductive hormones". Gerontology. 50 (5): 265–90. doi:10.1159/000079125. PMID 15331856. S2CID 18109386.
  3. ↑ "Understanding the Dynamics of the Aging Process". National Institute on Aging (in Engels). Besoek op 19 Mei 2021.
  4. ↑ Prakash IJ (Oktober 1997). "Women & ageing". The Indian Journal of Medical Research. 106: 396–408. PMID 9361474.
  5. ↑ Ahmed AS, Sheng MH, Wasnik S, Baylink DJ, Lau KW (Februarie 2017). "Effect of aging on stem cells". World Journal of Experimental Medicine. 7 (1): 1–10. doi:10.5493/wjem.v7.i1.1. PMC 5316899. PMID 28261550.
  6. ↑ Renstrom, Joelle (2 Maart 2020). "Is Aging a Disease?". Slate Magazine (in Engels). Besoek op 16 Januarie 2022.
  7. ↑ Ghosh S, Sinha JK, Raghunath M (September 2016). "Epigenomic maintenance through dietary intervention can facilitate DNA repair process to slow down the progress of premature aging". IUBMB Life. 68 (9): 717–21. doi:10.1002/iub.1532. PMID 27364681.
  8. ↑ Miller, Freda D.; Kaplan, David R. (Februarie 2007). "To Die or Not to Die: Neurons and p63". Cell Cycle. 6 (3): 312–317. doi:10.4161/cc.6.3.3795. PMID 17264677. S2CID 24939720.
  9. ↑ Mortimer RK, Johnston JR (Junie 1959). "Life span of individual yeast cells". Nature. 183 (4677): 1751–2. Bibcode:1959Natur.183.1751M. doi:10.1038/1831751a0. hdl:2027/mdp.39015078535278. PMID 13666896. S2CID 4149521.
  10. ↑ Nutman AP, Bennett VC, Friend CR, Van Kranendonk MJ, Chivas AR (September 2016). "Rapid emergence of life shown by discovery of 3,700-million-year-old microbial structures". Nature (Submitted manuscript). 537 (7621): 535–538. Bibcode:2016Natur.537..535N. doi:10.1038/nature19355. PMID 27580034. S2CID 205250494.
  11. ↑ Rose MR (1991). Evolutionary Biology of Aging. New York: Oxford University Press.
  12. ↑ Partridge L, Barton NH (Maart 1993). "Optimality, mutation and the evolution of aging". Nature. 362 (6418): 305–11. Bibcode:1993Natur.362..305P. doi:10.1038/362305a0. PMID 8455716. S2CID 4330925.
  13. ↑ 13,0 13,1 Williams GC (1957). "Pleiotropy, Natural Selection, and the Evolution of Senescence". Evolution. 11 (4): 398–411. doi:10.2307/2406060. JSTOR 2406060.
  14. ↑ Stewart EJ, Madden R, Paul G, Taddei F (Februarie 2005). "Aging and death in an organism that reproduces by morphologically symmetric division". PLOS Biology. 3 (2): e45. doi:10.1371/journal.pbio.0030045. PMC 546039. PMID 15685293.
  15. ↑ Pereira-Smith OM, Ning Y (1992). "Molecular genetic studies of cellular senescence". Experimental Gerontology. 27 (5–6): 519–22. doi:10.1016/0531-5565(92)90006-L. PMID 1426085. S2CID 27839420.
  16. ↑ Forster P, Hohoff C, Dunkelmann B, Schürenkamp M, Pfeiffer H, Neuhuber F, Brinkmann B (Maart 2015). "Elevated germline mutation rate in teenage fathers". Proceedings. Biological Sciences. 282 (1803): 20142898. doi:10.1098/rspb.2014.2898. PMC 4345458. PMID 25694621.
  17. ↑ Wakayama S, Kohda T, Obokata H, Tokoro M, Li C, Terashita Y, et al. (Maart 2013). "Successful serial recloning in the mouse over multiple generations". Cell Stem Cell. 12 (3): 293–7. doi:10.1016/j.stem.2013.01.005. PMID 23472871.
  18. ↑ Moss S (Julie 2013). "Big ears: they really do grow as we age". The Guardian. MeshID:D000375; OMIM:502000. Besoek op 9 September 2016.{{cite news}}: AS1-onderhoud: gebruik authors-parameter (link)
  19. ↑ Rodríguez Valiente A, Trinidad A, García Berrocal JR, Górriz C, Ramírez Camacho R (Augustus 2014). "Extended high-frequency (9-20 kHz) audiometry reference thresholds in 645 healthy subjects". International Journal of Audiology. 53 (8): 531–45. doi:10.3109/14992027.2014.893375. PMID 24749665. S2CID 30960789.
  20. ↑ Thurstan SA, Gibbs NK, Langton AK, Griffiths CE, Watson RE, Sherratt MJ (April 2012). "Chemical consequences of cutaneous photoageing". Chemistry Central Journal. 6 (1): 34. doi:10.1186/1752-153X-6-34. PMC 3410765. PMID 22534143.
  21. ↑ pmhdev (25 Maart 2015). "Infertility: Overview". Institute for Quality and Efficiency in Health Care (IQWiG) – via www.ncbi.nlm.nih.gov. {{cite journal}}: Cite journal requires |journal= (hulp)
  22. ↑ Gerasimov IG, Ignatov DY (2004). "Age Dynamics of Body Mass and Human Lifespan". Journal of Evolutionary Biochemistry and Physiology. 40 (3): 343–349. doi:10.1023/B:JOEY.0000042639.72529.e1. S2CID 9070790.
  23. ↑ Ryall JG, Schertzer JD, Lynch GS (Augustus 2008). "Cellular and molecular mechanisms underlying age-related skeletal muscle wasting and weakness". Biogerontology. 9 (4): 213–28. doi:10.1007/s10522-008-9131-0. PMID 18299960. S2CID 8576449.
  24. ↑ "Facts About Presbyopia". Besoek in Oktober 2010: National Eye Institute. Besoek op 11 September 2016.{{cite web}}: AS1-onderhoud: plek (link)
  25. ↑ Weale RA (2003). "Epidemiology of refractive errors and presbyopia". Survey of Ophthalmology. 48 (5): 515–43. doi:10.1016/S0039-6257(03)00086-9. PMID 14499819.
  26. ↑ Truscott RJ (Februarie 2009). "Presbyopia. Emerging from a blur towards an understanding of the molecular basis for this most common eye condition". Experimental Eye Research. 88 (2): 241–7. doi:10.1016/j.exer.2008.07.003. PMID 18675268.
  27. ↑ Pandhi D, Khanna D (2013). "Premature graying of hair". Indian Journal of Dermatology, Venereology and Leprology. 79 (5): 641–53. doi:10.4103/0378-6323.116733. PMID 23974581.
  28. ↑ Hamilton JB (Maart 1951). "Patterned loss of hair in man; types and incidence". Annals of the New York Academy of Sciences. 53 (3): 708–28. Bibcode:1951NYASA..53..708H. doi:10.1111/j.1749-6632.1951.tb31971.x. PMID 14819896.
  29. ↑ Vary JC (November 2015). "Selected Disorders of Skin Appendages--Acne, Alopecia, Hyperhidrosis". The Medical Clinics of North America. 99 (6): 1195–211. doi:10.1016/j.mcna.2015.07.003. PMID 26476248.
  30. ↑ Morabia A, Costanza MC (Desember 1998). "International variability in ages at menarche, first livebirth, and menopause. World Health Organization Collaborative Study of Neoplasia and Steroid Contraceptives". American Journal of Epidemiology. 148 (12): 1195–205. doi:10.1093/oxfordjournals.aje.a009609. PMID 9867266.
  31. ↑ Thomas E, Peat G, Croft P (Februarie 2014). "Defining and mapping the person with osteoarthritis for population studies and public health". Rheumatology. 53 (2): 338–45. doi:10.1093/rheumatology/ket346. PMC 3894672. PMID 24173433.
  32. ↑ "Hearing Loss and Older Adults" (Laas bygewerk op 3 Junie 2016). National Institute on Deafness and Other Communication Disorders. 26 Januarie 2016. Besoek op 11 September 2016.
  33. ↑ "Facts About Cataract". September 2015. Besoek op 14 Augustus 2016.
  34. ↑ Fried LP, Tangen CM, Walston J, Newman AB, Hirsch C, Gottdiener J, Seeman T, Tracy R, Kop WJ, Burke G, McBurnie MA (Maart 2001). "Frailty in older adults: evidence for a phenotype". The Journals of Gerontology. Series A, Biological Sciences and Medical Sciences. 56 (3): M146-56. CiteSeerX 10.1.1.456.139. doi:10.1093/gerona/56.3.m146. PMID 11253156.
  35. ↑ Persentasie verkry uit Tabel 2 in Fried et al. 2001
  36. ↑ 36,0 36,1 Wang JC, Bennett M (Julie 2012). "Aging and atherosclerosis: mechanisms, functional consequences, and potential therapeutics for cellular senescence". Circulation Research. 111 (2): 245–59. doi:10.1161/CIRCRESAHA.111.261388. PMID 22773427.
  37. ↑ Herrington W, Lacey B, Sherliker P, Armitage J, Lewington S (Februarie 2016). "Epidemiology of Atherosclerosis and the Potential to Reduce the Global Burden of Atherothrombotic Disease". Circulation Research. 118 (4): 535–46. doi:10.1161/CIRCRESAHA.115.307611. PMID 26892956.
  38. ↑ {https://laysamagazine.com/pdf/heart-disease-stroke-statistics/}[dooie skakel]
  39. ↑ Larson EB, Yaffe K, Langa KM (Desember 2013). "New insights into the dementia epidemic". The New England Journal of Medicine. 369 (24): 2275–7. doi:10.1056/nejmp1311405. PMC 4130738. PMID 24283198.
  40. ↑ Umphred, Darcy (2012). Neurological rehabilitation (6th uitg.). St. Louis, MO: Elsevier Mosby. p. 838. ISBN 978-0-323-07586-2. {{cite book}}: Onbekende parameter |name-list-format= geïgnoreer (hulp)
  41. ↑ Schaie, K. Warner v (2005). Developmental Influences on Adult Intelligence. doi:10.1093/acprof:oso/9780195156737.001.0001. ISBN 978-0-19-515673-7.
  42. ↑ Worrall L, Hickson LM (2003). "Theoretical foundations of communication disability in aging". In Worrall L, Hickson LM (reds.). Communication disability in aging: from prevention to intervention. Clifton Park, NY: Delmar Learning. pp. 32–33.
  43. ↑ Lys R, Belanger E, Phillips SP (April 2019). "Improved mood despite worsening physical health in older adults: Findings from the International Mobility in Aging Study (IMIAS)". PLOS One. 14 (4): e0214988. Bibcode:2019PLoSO..1414988L. doi:10.1371/journal.pone.0214988. PMC 6453471. PMID 30958861.
  44. ↑ Mehta S (September 2015). "Age-Related Macular Degeneration". Primary Care. 42 (3): 377–91. doi:10.1016/j.pop.2015.05.009. PMID 26319344.
  45. ↑ Nussbaum JF, Thompson TL, Robinson JD (1989). "Barriers to conversation". In Nussbaum JF, Thompson TL, Robinson JD (reds.). Communication and aging. New York: Harper & Row. pp. 234–53.
  46. ↑ Belikov AV (Januarie 2019). "Age-related diseases as vicious cycles". Ageing Research Reviews. 49: 11–26. doi:10.1016/j.arr.2018.11.002. PMID 30458244. S2CID 53567141.
  47. ↑ De Grey, Aubrey D.N.J (2007). "Life Span Extension Research and Public Debate: Societal Considerations". Studies in Ethics, Law, and Technology. 1. CiteSeerX 10.1.1.395.745. doi:10.2202/1941-6008.1011.
  48. ↑ Lopez AD, Mathers CD, Ezzati M, Jamison DT, Murray CJ (Mei 2006). "Global and regional burden of disease and risk factors, 2001: systematic analysis of population health data". Lancet. 367 (9524): 1747–57. doi:10.1016/S0140-6736(06)68770-9. PMID 16731270. S2CID 22609505.
  49. ↑ Brunet Lab: Molecular Mechanisms of Longevity and Age Related Diseases. Stanford.edu. Besoek op 11 April 2012.
  50. ↑ Phillips, Judith, Kristine Ajrouch, and Sarah Hillcoat-Nallétamby (2010) Key Concepts in Social Gerontology. SAGE Publications. ISBN 978-1-4462-0428-3. pp. 12–13.
  51. ↑ Vincent JA (Desember 2005). "Understanding generations: political economy and culture in an ageing society". The British Journal of Sociology. 56 (4): 579–99. doi:10.1111/j.1468-4446.2005.00084.x. PMID 16309437. S2CID 1775770.
  52. ↑ "Population Ageing and Development". UNFPA. 2002.
  53. ↑ 53,0 53,1 "Ageing in the Twenty-First Century". UNFPA. 2012.
  54. ↑ "Ageing". unfpa.org. UNFPA – United Nations Population Fund.
  55. ↑ "UN Human Development Report 2005" (PDF). United Nations Development Programme. Geargiveer vanaf die oorspronklike (PDF) op 27 Mei 2008. Besoek op 7 Oktober 2010.
  56. ↑ Chosewood, L. Casey. "Safer and Healthier at Any Age: Strategies for an Aging Workforce". NIOSH Science Blog. National Institute for Occupational Safety and Health. Besoek op 6 Augustus 2012.
  57. ↑ Basakha M, Yavari K, Sadeghi H, Naseri A (2015). "Population Aging And Iran's Non-Oil Economic Growth". Payavard Salamat. 9 (2): 131–46.
  58. ↑ Basakha M, Yavari K, Sadeghi H, Naseri A (2014). "Health care cost disease as a threat to Iranian aging society". Journal of Research in Health Sciences. 14 (2): 152–6. PMID 24728752.
  59. ↑ Kattimani V, Tiwari RV, Gufran K, Wasan B, Shilpa PH, Khader AA (Maart 2019). "Botulinum Toxin Application in Facial Esthetics and Recent Treatment Indications (2013-2018)". Journal of International Society of Preventive & Community Dentistry. 9 (2): 99–105. doi:10.4103/jispcd.JISPCD_430_18. PMC 6489509. PMID 31058058.
  60. ↑ Juhász ML, Levin MK, Marmur ES (Junie 2018). "The use of natural ingredients in innovative Korean cosmeceuticals". Journal of Cosmetic Dermatology. 17 (3): 305–312. doi:10.1111/jocd.12492. PMID 29363245. S2CID 25982162.
  61. ↑ Juhász ML, Levin MK, Marmur ES (Junie 2018). "The use of natural ingredients in innovative Korean cosmeceuticals". Journal of Cosmetic Dermatology. 17 (3): 305–312. doi:10.1111/jocd.12492. PMID 29363245. S2CID 25982162.
  62. ↑ Sabatini S, Silarova B, Martyr A, Collins R, Ballard C, Anstey KJ, et al. (Augustus 2020). "Associations of Awareness of Age-Related Change With Emotional and Physical Well-being: A Systematic Review and Meta-analysis". The Gerontologist. 60 (6): e477–e490. doi:10.1093/geront/gnz101. PMC 7427487. PMID 31350849.
  63. ↑ Idler EL (2003). "Discussion: Gender Differences in Self-Rated Health, in Mortality, and in the Relationship Between the Two". The Gerontologist. 43 (3): 372–75. doi:10.1093/geront/43.3.372.
  64. ↑ 64,0 64,1 Deeg DJ, Bath PA (Junie 2003). "Self-rated health, gender, and mortality in older persons: introduction to a special section". The Gerontologist. 43 (3): 369–71. doi:10.1093/geront/43.3.369. PMID 12810900.
  65. ↑ Benyamini Y, Blumstein T, Lusky A, Modan B (Junie 2003). "Gender differences in the self-rated health-mortality association: is it poor self-rated health that predicts mortality or excellent self-rated health that predicts survival?". The Gerontologist. 43 (3): 396–405, discussion 372–5. doi:10.1093/geront/43.3.396. PMID 12810904.
  66. ↑ Kunzmann U, Little TD, Smith J (September 2000). "Is age-related stability of subjective well-being a paradox? Cross-sectional and longitudinal evidence from the Berlin Aging Study". Psychology and Aging. 15 (3): 511–26. doi:10.1037/0882-7974.15.3.511. PMID 11014714.
  67. ↑ Heckhausen, Jutta (1999). Developmental Regulation in Adulthood: Age-Normative and Sociostructural Constraints as Adaptive Challenges. Cambridge University Press. ISBN 978-0-521-02713-7. {{cite book}}: Onbekende parameter |name-list-format= geïgnoreer (hulp)
  68. ↑ Sargent-Cox KA, Anstey KJ, Luszcz MA (September 2008). "Determinants of self-rated health items with different points of reference: implications for health measurement of older adults". Journal of Aging and Health. 20 (6): 739–61. doi:10.1177/0898264308321035. PMID 18625760. S2CID 34866893.
  69. ↑ Baltes PB, Baltes MM (1990). "Psychological perspectives on successful aging: The model of selective optimization with compensation". In Baltes PB, Baltes MM (reds.). Successful Aging. pp. 1–34. doi:10.1017/CBO9780511665684.003. ISBN 978-0-511-66568-4.
  70. ↑ Rowe JW, Kahn RL (Julie 1987). "Human aging: usual and successful". Science. 237 (4811): 143–9. Bibcode:1987Sci...237..143R. doi:10.1126/science.3299702. PMID 3299702.

Skakels

Ontsluit van "https://af.wikipedia.org/w/index.php?title=Veroudering&oldid=2565568"