Planetêre bewoonbaarheid: Verskil tussen weergawes

in Wikipedia, die vrye ensiklopedie
Blaai deur geskiedenis
← Ouer wysigingNuwer wysiging →
Content deleted Content added
VisueelWikiteks
k Interne skakel
Besig
Lyn 12: Lyn 12:


Die ontdekking van [[eksoplanete]], wat in die vroeë 1990's begin het<ref>{{cite journal |last1=Wolszczan |first1=A. |last2=Frail |first2=D. A. |title=A planetary system around the millisecond pulsar PSR1257 + 12 |journal=Nature |volume=355 |issue=6356 |pages=145–147 |date=9 January 1992 |doi=10.1038/355145a0 |bibcode=1992Natur.355..145W |s2cid=4260368 }}</ref><ref>{{cite journal |last=Wolszczan |first=A |title=Confirmation of Earth Mass Planets Orbiting the Millisecond Pulsar PSR:B1257+12 |journal=Science |volume=264 |issue=5158 |pages=538–42 |date= 1994 |bibcode=1994Sci...264..538W |doi=10.1126/science.264.5158.538 |jstor=2883699 |pmid=17732735 |s2cid=19621191 }}</ref> en daarna uitgebrei is, het verdere inligting verskaf vir die studie van moontlike [[buiteaardse lewe]]. Dié bevindings het bevestig dat die Son nie uniek onder [[ster]]re is in die huisvesting van planete nie en het navorsing oor bewoonbaarheid na buite die Sonnestelsel uitgebrei.
Die ontdekking van [[eksoplanete]], wat in die vroeë 1990's begin het<ref>{{cite journal |last1=Wolszczan |first1=A. |last2=Frail |first2=D. A. |title=A planetary system around the millisecond pulsar PSR1257 + 12 |journal=Nature |volume=355 |issue=6356 |pages=145–147 |date=9 January 1992 |doi=10.1038/355145a0 |bibcode=1992Natur.355..145W |s2cid=4260368 }}</ref><ref>{{cite journal |last=Wolszczan |first=A |title=Confirmation of Earth Mass Planets Orbiting the Millisecond Pulsar PSR:B1257+12 |journal=Science |volume=264 |issue=5158 |pages=538–42 |date= 1994 |bibcode=1994Sci...264..538W |doi=10.1126/science.264.5158.538 |jstor=2883699 |pmid=17732735 |s2cid=19621191 }}</ref> en daarna uitgebrei is, het verdere inligting verskaf vir die studie van moontlike [[buiteaardse lewe]]. Dié bevindings het bevestig dat die Son nie uniek onder [[ster]]re is in die huisvesting van planete nie en het navorsing oor bewoonbaarheid na buite die Sonnestelsel uitgebrei.

==Geskiedenis==
Hoewel die Aarde die enigste plek in die [[heelal]] is wat sover bekend lewe huisves,<ref name="NASA-1990">{{Cite journal |last=Graham |first=Robert W. |title=NASA Technical Memorandum 102363 – Extraterrestrial Life in the Universe |url= https://ntrs.nasa.gov/archive/nasa/casi.ntrs.nasa.gov/19900013148_1990013148.pdf |journal=Nasa |place=Lewis Research Center, Ohio |date=February 1990 |access-date=7 July 2014 }}</ref><ref name="Astrobiology-2008">{{cite book |last=Altermann |first=Wladyslaw |editor=Seckbach, Joseph |editor2=Walsh, Maud |title=From Fossils to Astrobiology: Records of Life on Earth and the Search for Extraterrestrial Biosignatures |chapter=From Fossils to Astrobiology – A Roadmap to Fata Morgana? |date=2008 |volume=12 |isbn=978-1-4020-8836-0 |page=xvii |publisher=Springer }}</ref> dui die [[bewoonbare sone]]s om ander sterre,<ref>{{cite book|last=Horneck|first=Gerda|author2=Petra Rettberg|date=2007|title=Complete Course in Astrobiology|publisher=Wiley-VCH|isbn=978-3-527-40660-9}}</ref><ref name="NYT-20131118">{{cite news |last=Davies |first=Paul |title=Are We Alone in the Universe? |url=https://www.nytimes.com/2013/11/19/opinion/are-we-alone-in-the-universe.html |date=18 November 2013 |work=[[The New York Times]] |access-date=20 November 2013 }}</ref> die ontdekking van duisende [[eksoplanete]] en nuwe insigte in die ekstreme habitats op Aarde waar organismes bekend as [[ekstremofiel]]e aangetref word, dat daar baie meer bewoonbare plekke in die heelal kan wees as wat voorheen geglo is.<ref name="NYT-20150106-DB">{{cite news |last=Overbye |first=Dennis |title=As Ranks of Goldilocks Planets Grow, Astronomers Consider What's Next |url=https://www.nytimes.com/2015/01/07/science/space/as-ranks-of-goldilocks-planets-grow-astronomers-consider-whats-next.html |date=6 January 2015 |work=The New York Times |access-date=6 January 2015 }}</ref>

Op 4 November 2013 het sterrekundiges na aanleiding van data van die [[Kepler-ruimteteleskoop]] bekend gemaak daar kan in die [[Melkweg]] tot 40&nbsp;miljard aardgrootte-eksoplanete in die bewoonbare sones van sonagtige sterre en [[rooidwerg]]e wees.<ref name="NYT-20131104">{{cite news |last=Overbye |first=Dennis|title=Far-Off Planets Like the Earth Dot the Galaxy|url=https://www.nytimes.com/2013/11/05/science/cosmic-census-finds-billions-of-planets-that-could-be-like-earth.html |date=4 November 2013 |work=The New York Times |access-date=5 November 2013 }}</ref><ref name="PNAS-20131031">{{cite journal |last1=Petigura |first1=Eric A.|last2=Howard |first2=Andrew W. |last3=Marcy |first3=Geoffrey W. |title=Prevalence of Earth-size planets orbiting Sun-like stars|date=31 October 2013 |journal=Proceedings of the National Academy of Sciences of the United States of America|doi=10.1073/pnas.1319909110 |arxiv = 1311.6806 |bibcode = 2013PNAS..11019273P |pmc=3845182 |pmid=24191033 |volume=110 |issue=48|pages=19273–19278|doi-access=free}}</ref> Sowat 11 miljard van hulle kan om sonagtige sterre voorkom.<ref name="LATimes-20131104">{{cite news |last=Khan |first=Amina |title=Milky Way may host billions of Earth-size planets |url=http://www.latimes.com/science/la-sci-earth-like-planets-20131105,0,2673237.story |date=4 November 2013 |work=[[Los Angeles Times]] |access-date=5 November 2013 }}</ref> Die naaste sodanige planeet kan volgens wetenskaplikes 12 [[ligjare]] van die Son af wees.<ref name="NYT-20131104" /><ref name="PNAS-20131031"/> Teen Junie 2021 is altesaam 59 moontlik bewoonbare eksoplanete ontdek.<ref name="phl.upr.edu">{{Cite web|url=http://phl.upr.edu/projects/habitable-exoplanets-catalog|title=The Habitable Exoplanets Catalog – Planetary Habitability Laboratory @ UPR Arecibo|website=phl.upr.edu|access-date=2021-08-19}}</ref>

In Augustus 2021 is 'n nuwe soort bewoonbare planeet, [[oseaanplanete]], ontdek: "warm planete wat met [[Oseaan|oseane]] bedek is en [[waterstof]]ryke atmosfere het".<ref name=<"PHY-20210825">{{cite web |author=University of Cambridge|title=New class of habitable exoplanets represent a big step forward in the search for life |url=https://phys.org/news/2021-08-class-habitable-exoplanets-big-life.html |date=25 August 2021 |work=Phys.org |access-date=25 August 2021 }}</ref> Sulke planete kan dalk binnekort deur aardgebaseerde en ruimteteleskope soos die [[James Webb-ruimteteleskoop]] bestudeer word vir biosignature.<ref name="BBC-20210827">{{cite news |author=Staff |title=Alien life could be living on big 'Hycean' exoplanets |url=https://www.bbc.co.uk/newsround/58308604 |date=27 August 2021 |publisher=BBC News |access-date=27 August 2021 }}</ref>


==Verwysings==
==Verwysings==

Wysiging soos op 08:57, 26 Januarie 2024

Om planetêre bewoonbaarheid te verstaan is deels 'n ekstrapolasie van die toestande op Aarde, want dit is die enigste planeet wat sover bekend lewe onderhou.

Planetêre bewoonbaarheid is die mate waarin 'n planeet of natuurlike satelliet 'n omgewing kan ontwikkel en handhaaf vir die bestaan van lewe.[1] Lewe kan regstreeks op 'n planeet of maan ontstaan of van 'n ander planeet daarheen verplaas word deur 'n hipotetiese proses bekend as panspermie.[2] Omgewings hoef nie lewe te bevat om beskou te word as bewoonbaar nie en aanvaarde bewoonbare sones is nie die enigste gebiede waarin lewe kan ontstaan nie.[3]

Omdat die bestaan van lewe buite die Aarde onbekend is, is planetêre bewoonbaarheid grootliks 'n ekstrapolasie van toestande op Aarde en die eienskappe van die Son en Sonnestelsel wat gunstig lyk vir lewe om te floreer.[4] Van besondere belang is dié faktore wat komplekse, veelsellige organismes op Aarde onderhou en nie net eensellige organismes nie. Navorsing en teorieë in dié verband is 'n komponent van verskeie natuurwetenskappe, soos sterrekunde, planetêre wetenskap en die opkomende dissipline astrobiologie.

'n Absolute vereiste vir lewe is 'n energiebron, en die idee van planetêre bewoonbaarheid sluit in dat baie ander kriteria nagekom moet word, soos geofisiese, geochemiese en astrofisiese kriteria, voordat 'n hemelliggaam lewe kan onderhou. Nasa het die belangrikste bewoonbaarheidskriteria bepaal as "uitgebreide streke van vloeibare water,[1] toestande wat gunstig is vir die versameling van organiese molekules en energiebronne wat metabolisme handhaaf".[5] In Augustus 2018 het navorsers berig waterwêrelde kan lewe onderhou.[6][7]

Aanduiders van bewoonbaarheid en biosignature moet vertolk word binne 'n planetêre en omgewingsverband.[2] In die bepaling van die bewoonbaarheidspotensiaal van 'n liggaam fokus studies op sy samestelling, wenteleienskappe, atmosfeer en moontlike chemiese wisselwerkings. Belangrike stereienskappe sluit in massa en ligsterkte, stabiele veranderlikheid en hoë metaalinhoud. Rotsagtige, nat aardplanete en mane met die potensiaal van aardagtige chemie is 'n primêre fokus van astrobiologiese navorsing, hoewel alternatiewe biochemie en ander soorte hemelligame in meer spekulatiewe bewoonbaarheidsteorieë ondersoek word.

Die idee dat ander planete benewens die Aarde dalk lewe kan onderhou, is antiek. Dit is egter histories 'n filosofiese idee, eerder as een wat op wetenskap gegrond is. In die laat 20ste eeu is twee deurbrake in die veld gedoen. Die waarneming en robotverkenning van ander planete en mane in die Sonnestelsel het kritieke inligting verskaf oor die definiëring van kriteria vir bewoonbaarheid en gelei tot aansienlike geofisiese vergelykings tussen die Aarde en ander liggame.

Die ontdekking van eksoplanete, wat in die vroeë 1990's begin het[8][9] en daarna uitgebrei is, het verdere inligting verskaf vir die studie van moontlike buiteaardse lewe. Dié bevindings het bevestig dat die Son nie uniek onder sterre is in die huisvesting van planete nie en het navorsing oor bewoonbaarheid na buite die Sonnestelsel uitgebrei.

Geskiedenis

Hoewel die Aarde die enigste plek in die heelal is wat sover bekend lewe huisves,[10][11] dui die bewoonbare sones om ander sterre,[12][13] die ontdekking van duisende eksoplanete en nuwe insigte in die ekstreme habitats op Aarde waar organismes bekend as ekstremofiele aangetref word, dat daar baie meer bewoonbare plekke in die heelal kan wees as wat voorheen geglo is.[14]

Op 4 November 2013 het sterrekundiges na aanleiding van data van die Kepler-ruimteteleskoop bekend gemaak daar kan in die Melkweg tot 40 miljard aardgrootte-eksoplanete in die bewoonbare sones van sonagtige sterre en rooidwerge wees.[15][16] Sowat 11 miljard van hulle kan om sonagtige sterre voorkom.[17] Die naaste sodanige planeet kan volgens wetenskaplikes 12 ligjare van die Son af wees.[15][16] Teen Junie 2021 is altesaam 59 moontlik bewoonbare eksoplanete ontdek.[18]

In Augustus 2021 is 'n nuwe soort bewoonbare planeet, oseaanplanete, ontdek: "warm planete wat met oseane bedek is en waterstofryke atmosfere het".[19] Sulke planete kan dalk binnekort deur aardgebaseerde en ruimteteleskope soos die James Webb-ruimteteleskoop bestudeer word vir biosignature.[20]

Verwysings

  1. ↑ 1,0 1,1 Dyches, Preston; Chou, Felcia (7 April 2015). "The Solar System and Beyond is Awash in Water". Nasa. Besoek op 8 April 2015.
  2. ↑ 2,0 2,1 Nasa (October 2015), NASA Astrobiology Strategy, https://nai.nasa.gov/media/medialibrary/2016/04/NASA_Astrobiology_Strategy_2015_FINAL_041216.pdf 
  3. ↑ Seager, Sara (2013). "Exoplanet Habitability". Science. 340 (577): 577–581. Bibcode:2013Sci...340..577S. doi:10.1126/science.1232226. PMID 23641111. S2CID 206546351.
  4. ↑ Costanza, Robert; Bernard, C. Patten (Desember 1995). "Defining and predicting sustainability". Ecological Economics. 15 (3): 193–196. doi:10.1016/0921-8009(95)00048-8.
  5. ↑ "Goal 1: Understand the nature and distribution of habitable environments in the Universe". Astrobiology: Roadmap. NASA. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 17 Januarie 2011. Besoek op 11 Augustus 2007.
  6. ↑ Staff (1 September 2018). "Water worlds could support life, study says – Analysis by UChicago, Penn State scientists challenges idea that life requires 'Earth clone'". EurekAlert. Besoek op 1 September 2018.
  7. ↑ Kite, Edwin S.; Ford, Eric B. (31 Augustus 2018). "Habitability of Exoplanet Waterworlds". The Astrophysical Journal. 864 (1): 75. arXiv:1801.00748. Bibcode:2018ApJ...864...75K. doi:10.3847/1538-4357/aad6e0. S2CID 46991835.
  8. ↑ Wolszczan, A.; Frail, D. A. (9 Januarie 1992). "A planetary system around the millisecond pulsar PSR1257 + 12". Nature. 355 (6356): 145–147. Bibcode:1992Natur.355..145W. doi:10.1038/355145a0. S2CID 4260368.
  9. ↑ Wolszczan, A (1994). "Confirmation of Earth Mass Planets Orbiting the Millisecond Pulsar PSR:B1257+12". Science. 264 (5158): 538–42. Bibcode:1994Sci...264..538W. doi:10.1126/science.264.5158.538. JSTOR 2883699. PMID 17732735. S2CID 19621191.
  10. ↑ Graham, Robert W. (Februarie 1990). "NASA Technical Memorandum 102363 – Extraterrestrial Life in the Universe" (PDF). Nasa. Lewis Research Center, Ohio. Besoek op 7 Julie 2014.
  11. ↑ Altermann, Wladyslaw (2008). "From Fossils to Astrobiology – A Roadmap to Fata Morgana?". In Seckbach, Joseph; Walsh, Maud (reds.). From Fossils to Astrobiology: Records of Life on Earth and the Search for Extraterrestrial Biosignatures. Vol. 12. Springer. p. xvii. ISBN 978-1-4020-8836-0.
  12. ↑ Horneck, Gerda; Petra Rettberg (2007). Complete Course in Astrobiology. Wiley-VCH. ISBN 978-3-527-40660-9.
  13. ↑ Davies, Paul (18 November 2013). "Are We Alone in the Universe?". The New York Times. Besoek op 20 November 2013.
  14. ↑ Overbye, Dennis (6 Januarie 2015). "As Ranks of Goldilocks Planets Grow, Astronomers Consider What's Next". The New York Times. Besoek op 6 Januarie 2015.
  15. ↑ 15,0 15,1 Overbye, Dennis (4 November 2013). "Far-Off Planets Like the Earth Dot the Galaxy". The New York Times. Besoek op 5 November 2013.
  16. ↑ 16,0 16,1 Petigura, Eric A.; Howard, Andrew W.; Marcy, Geoffrey W. (31 Oktober 2013). "Prevalence of Earth-size planets orbiting Sun-like stars". Proceedings of the National Academy of Sciences of the United States of America. 110 (48): 19273–19278. arXiv:1311.6806. Bibcode:2013PNAS..11019273P. doi:10.1073/pnas.1319909110. PMC 3845182. PMID 24191033.
  17. ↑ Khan, Amina (4 November 2013). "Milky Way may host billions of Earth-size planets". Los Angeles Times. Besoek op 5 November 2013.
  18. ↑ "The Habitable Exoplanets Catalog – Planetary Habitability Laboratory @ UPR Arecibo". phl.upr.edu. Besoek op 19 Augustus 2021.
  19. ↑ University of Cambridge (25 Augustus 2021). "New class of habitable exoplanets represent a big step forward in the search for life". Phys.org. Besoek op 25 Augustus 2021.
  20. ↑ Staff (27 Augustus 2021). "Alien life could be living on big 'Hycean' exoplanets". BBC News. Besoek op 27 Augustus 2021.

Skakels

Ontsluit van "https://af.wikipedia.org/w/index.php?title=Planetêre_bewoonbaarheid&oldid=2647700"