F.P. van Heerden
Floris Petrus Albertus van Heerden (noemnaam oom Pietie, distrik Steynsburg, Kaapkolonie, 23 Junie 1898 – Bethlehem, Oranje-Vrystaat, 8 Oktober 1978) was ’n Suid-Afrikaanse bouaannemer en later ook ontwerper van veral NG kerke. Hy het reeds in Mei 1954 die eerste sooi van sy 50ste kerkgebou omgekeer, tot in daardie stadium almal in die destydse Transvaal, Kaapland en Oranje-Vrystaat, hoewel ’n kerksaal op Vryheid deur hom indertyd ook in aanbou was. Toe reeds het hy ses ander kerksale en sewe pastorieë agter sy naam gehad het. Sy personeel het destyds drie kantoorwerkers en 60 buite-werkers getel. Tot en met sy dood het hy 74 nuwe kerke gebou, 10 herstel, en 11 kerksale en nege pastorieë opgerig. Van die 74 kerke het hy 49 self ontwerp, hoewel hy nooit opleiding as argitek gehad het nie. Buiten jare lange kerkraadslid van die NG gemeente Germiston-Suid, het hy ook baie jare in die Kommissie vir Kerkbou in Transvaal gedien.
Herkoms en vroeë jare[wysig | wysig bron]
Van Heerden is op 'n plaas in die distrik Steynsburg gebore. Tot 1922 het hy geboer, maar swaar jare en die genadelose Karoo het hom, soos menige ander in dié moeilike jare, enduit laat boer tot hy nie meer verder kon nie. Hy het later vertel: “In 1922 was ek genoodsaak om iets anders te gaan soek—en ek moes maar vat wat ek kon kry.” Hy het vir die groot elektrisiteitsvoorsieningsmaatskappy (waarskynlik Evkom) aan die Rand as messelaar gaan werk. Mettertyd het hy 'n vakman geword. Op verskeie plekke moes hy ketels vir die kragsentrales bou. Stoomketels was sy eintlik spesialiteit tot hy in 1929 besluit het om sy eie onderneming te begin.
Eerste kerk[wysig | wysig bron]
As boumeester het hy huise en elke ander soort gebou aangepak, behalwe kerke. Deur die toeval het hy kerke begin bou. Dit was aan die begin van die oorlogsjare, toe hy in Germiston-Suid gewoon het. Germiston-Suid was 'n nuwe NG gemeente sonder 'n eie kerk. Daar is toe besluit om 'n kerk te bou. Van Heerden was kerkraadslid en toe dit by die bou van die kerk kom, sit die ongelukkige predikant, ds. J.J. Fick, in die interneringskamp. Die gemeente het swaargekry. Die kerkman in Van Heerden het na vore gekom en hy het aangebied om die gemeente se kerk teen kosprys te bou, sonder 'n pennie wins. So pak hy sy eerste kerk aan. Dit is gebou teen sowat £6 000. Reeds in 1954 sou so ’n kerk minstens vier keer meer gekos het om op te rig. Vir dieselfde gemeente het Van Heerden later ook 'n saal en pastorie gebou.
Aktiewe kerkbouer[wysig | wysig bron]
Algaande, nadat hy nog kerke gebou het, het hy sy hele onderneming so ingerig om net kerke te bou. Teen die 1950’s het hy ook self die kerke ontwerp. Toe het hy 'n vaste tekenaar gehad wat voltyds op kantoor gewerk het.
Van Heerden, wat diep gelowig was, het sy werkers so ver moontlik probeer keur. Hulle moes van 'n godsdienstige en goeie karakter wees. Die bou van 'n kerk was iets wonderliks, het hy op ’n keer aan Die Burger gesê. “Wanneer die mense onder begin, sien jy hoe hulle grappies maak, rook, en ander gewone dingetjies doen. Maar sodra die kerk begin vorm aanneem, merk jy hoe hulle hul sigaretstompies weggooi voor hulle binnekant gaan. Nog later, wanneer die kerk byna voltooi is, haal die manne die hoede eerbiedig buitekant af voor hulle in die gewyde gebou gaan werk.”
Hoewel hy later nie selfs aan die bouery deelgeneem het nie, het Van Heerden elke stuk werk van hom omtrent 20 keer besoek en dit self geïnspekteer. Dikwels het sy tekenaar saamgegaan. Dit het meegebring dat hy baie moes reis, want hy het soms in drie provinsies tegelyk gewerk. Ook het hy veel van sy tyd op kantoor deurgebring, want hy is dikwels regstreeks deur 'n gemeente genader om 'n kerk te bou. Elke hoeksteenlegging en elke inwyding het hy bygewoon. Tot in 1954 het reeds meer as £600 uitgegee aan silwer troffels en silwer sleutels vir dié plegtighede.
Gesinslewe en afsterwe[wysig | wysig bron]
Van Heerden was eers getroud met Hendrina Catharina Schoombie (geb. 1 Januarie 1884 op Steynsburg en oorlede op 22 Oktober 1931). Dié huwelik was kinderloos. Sy tweede huwelik was met Christina Antoinette Marguerite (Christa) Smit, van Malmesbury. Van Heerden se enigste kind was Anna Catherina, gebore op 26 Julie 1941. Sy is later met ’n boer, Fouche, getroud en is in Junie 2014 oorlede. Sy was 'n musiekonderwyseres aan 'n skool op Bethlehem.
Die Van Heerden-egpaar het in hul latere jare op Bethlehem in die Vrystaat gewoon sodat hy nader aan sy dogter en kleinkinders kon wees. In die NG gemeente Bethlehem-Panorama het hy ook 'n krag geword, 'n vriend van die pastorie wat graag die leraar op huisbesoek vergesel het. Hy is onverwags in die ouderdom van 80 jaar oorlede. Ds. Burger van Bethlehem-Panorama (gestig in 1970) het die begrafnisdiens waargeneem. Christa van Heerden is ook op Bethlehem begrawe. Sy het 'n volledige kerkorrel in hul huis by Barry de Kocklaan 18 laat installeer, kompleet met pype wat in 'n klein vertrekkie aangebring is. Dié orrel is later verkoop aan 'n kerk op Warden.
Waardering[wysig | wysig bron]
Ds. Neels Lamprecht het in Van Heerden se lewensberig in Die Kerkbode geskryf: "Wanneer 'n mens terugkyk oor die lewe van Oom Pietie, dan besef jy dat hy nie net kerke gebou het nie, maar ook 'n bouer op geestelike gebied was." Hy beskryf Van Heerden as "'n ouderling na die hart van elke predikant. Getrou in sy huisbesoek, siekebesoek en belangstellende besoeke, het hy sy wyk omskep in 'n liefdesgemeenskap." Ds. Lamprecht skryf van Christa van Heerden (noemnaam tant Pop): "Sy was 'n begaafde orreliste, wat in verskeie gemeentes gewerk het. Mev. Van Heerden is 'n persoon wat die amp van die gelowige ten volle uitlewe. Sy is 'n besieling vir enige mens."
Enkele van sy kerke[wysig | wysig bron]
- NG gemeente Belgravia (volgens hoeksteen boumeester; argitek nie vermeld)
- NG gemeente Bloemheuwel
- NG gemeente Brakpan-Wes (hoeksteen vermeld geen argitek nie)
- NG gemeente Bultfontein-Oos
- NG gemeente Edenburg
- NG gemeente Elsburg (volgens hoeksteen bouaannemer; argitek nie vermeld)
- NG gemeente Fraserburg (bouaannemer; argitek Hendrik Vermooten)
- NG gemeente Germiston-Suid (kerk, saal en pastorie)
- NG gemeente Grahamstad (bouaannemer; argitekte Wynand Louw se firma)
- NG gemeente Kirkwood
- NG gemeente Malvern (nou NG gemeente Kensington se tuiste; bouaannemer; argitekte Geers & Geers)
- NG gemeente Morgenzon (deeglike herstelwerk)
- NG gemeente Oberholzer
- NG gemeente Parys-Wes[2]
- NG gemeente Paul Roux (bouaannemer vir die toring; argitek Hendrik Vermooten)
- NG gemeente Pierneef
- NG gemeente Smithfield
- NG gemeente Soutpan
- NG gemeente Wakkerstroom (bouaannemer; argitekte Geers & Geers)
- NG gemeente Wakkerstroom (herbouing)
Enkele ander kerklike geboue[wysig | wysig bron]
- NG gemeente Dwaalboom se pastorie
- NG gemeente Tarkastad se kerksaal, Ons Moedersaal
Bronne[wysig | wysig bron]
- (af) Setter, H. in Die Burger, 29 Mei 1954: "Sy kerke staan die Unie vol".
- (af) Lamprecht, ds. Neels in Kerkbode, 20 Desember 1978: "Kerkbouer oorlede. Wyle mnr. F.P. van Heerden".
- (en) Besonderhede van enkele van sy geboue op Artefacts.co.za. URL besoek op 25 Junie 2016.
Verwysings[wysig | wysig bron]
- ↑ (en) Besonderhede van die saal op die argitektuurwebtuiste Artefacts.co.za. URL besoek op 25 Junie 2016.
- ↑ (af) Die geskiedenis van die gemeente en sy kerkgebou. URL besoek op 25 Junie 2-16.