Aden

Aden عدن
Kaart	Wapen
	Vlag
Land	Jemen
Provinsie	'Adan Governorate
Koördinate	12°48′N 45°02′O
Gestig op	1ste Eeu v.C.
Oppervlakte:
- Totaal	760 vk km
Hoogte bo seevlak	6 m
Bevolking:
- Totaal (2012)	760 923
- Bevolkingsdigtheid	1 000/vk km
Tydsone	UTC +03:00

Aden (Arabies: عدن) is die tweede grootste stad van Jemen naas die hoofstad, Sanaa, en is die belangrikste hawestad van dié land aan die Golf van Aden. Die stad het 'n bevolking van 760 923 in 2012 gehad en het 'n oppervlakte van 760 km². Vanaf 1967 tot 1990 het dit as hoofstad van die Demokratiese Volksrepubliek van Jemen gedien.

Geskiedenis

Omdat Aden 'n natuurlike hawe in 'n uitstekende posisie tussen Indië en Europa geleë is, is die stad herhaaldelik beset deur regeerders wat hierdie roete wou beheer.

Britse oorheersing

Aden-hawe (omstreeks 1910). Skepe wat langs Steamer Point by die ingang van die moderne binnestad hawe geleë is

Op 19 Januarie 1839 het die Britse Oos-Indiese Kompanjie Engelse Mariniers in Aden ontplooi om seeroweraanvalle teen die Britse handelsvloot wat na Indië geseil het, te stop. Die hawe is strategies geleë in verhouding tot die voormalige Britse besittings van die Suezkanaal-sone, Bombaai en Zanzibar. Aden is bestuur as deel van Indië tot 1937, toe dit 'n kroonkolonie van Groot-Brittanje geword het. Op 3 Desember 1947 het 'n massamoord in die stad op die Joodse bevolking, die Pogrom van Aden, plaasgevind. 82 Joodse inwoners is deur die plaaslike bevolking vermoor. Die Groot Sinagoge van die stad is vernietig. Na die verlies van die Suezkanaal-sone in 1956 het Aden die belangrikste Britse militêre basis in die streek geword. Aden het tot 1967 onder Britse bewind gebly.

Weg na onafhanklikheid

Aangemoedig deur president Gamal Abdel Nasser van Egipte wat teen die Britse koloniale bewind in die Midde-Ooste was, het die druk op die Britte om Aden te verlaat, toegeneem. Die vorming van die Verenigde Arabiese Republiek deur Nasser, en pogings deur die Egiptiese staatshoof om Jemen in te lyf, het die posisie van die Verenigde Koninkryk bedreig. Om dit te weerstaan het die Britse regering die Suid-Arabiese Federasie gestig. Aden is daarin vanaf 18 Januarie 1963 opgeneem. Hierdie gebied het later bekend gestaan as Suid-Jemen.

In 1963 het gevegte tussen die Egiptiese leër en opstandelinge versprei na die gebied bekend as die "Aden Kolonie". Dit het begin met die stigting van die National Liberation Front (NLF), wat gehoop het dat die Britte sou vertrek. Die gevegte het begin met 'n granaataanval op die Britse hoë kommisaris waar een persoon dood is en 50 mense beseer is. In antwoord daarop het die Britse regering 'n noodtoestand in Aden afgekondig.

In Januarie 1964 het Britse troepe die Radfanberge binnegegaan om die rebelle te verslaan wat aanvalle uit die Jemenitiese gebied uitgevoer het. In Oktober daardie jaar is hierdie bedreiging grootliks deur die Britse leër onderdruk. Die NLF het toe sy taktiek verander. Van toe af is bomaanvalle op soldate en polisiebeamptes oor die hele Aden Kolonie-omgewing gedoen.

In 1964 het die nuwe regering onder leiding van eerste minister Harold Wilson aangekondig dat die gebied in 1968 onder die gesag van die Suid-Arabiese Federasie geplaas is, maar dat Britse troepe in Aden gebly het. Die terroriste-aanvalle strek van 280 in 1964 tot meer as 500 in 1965. In 1966 het die Britse regering egter aangekondig dat die Britse troepe met die oordrag van onafhanklikheid sou vertrek. Die opstandelinge voorsien oorwinning en versterk die terreuraanvalle nog verder. In 1967 word 'n tweede versetgroep gestig, die Front for the Liberation of Occupied South Yemen (FLOSY), wat aanvalle teen die NLF en die Britte begin het. FLOSY was Marxisties georiënteerd.

In Januarie 1967 het geweld tussen die NLF en die FLOSY uitgebreek, ondanks die ingryping van Britse troepe. Die geweld was so ernstig dat die regering besluit het om spesiale magte-eenhede na Aden te stuur wat spesialiseer in die stryd teen terrorisme. Op 20 Junie 1967 breek 'n groot muitery uit in die nuwe leër wat deur die Britte gestig is. Dit het na die polisie oorgevloei. Meer Britse troepe is gestuur om die openbare orde te handhaaf.

Op 30 November 1967 onttrek die Britte uiteindelik waarna die regering oorgedra word aan die NLF. Die laaste Britse troepe was die eerste wat geland het: die Britse Mariniers Korps.

Onafhanklikheid

Na die Britse onttrekking in 1967, het 'n kort burgeroorlog uitgebreek waarin die sultans verdryf is. In 1969 het Marxistiese elemente aan bewind gekom in Aden, waarna Aden deel geword het van die Demokratiese Volksrepubliek Jemen.

Al-Kaïda-lede het op 12 Oktober 2000 'n aanval op die Amerikaanse skip USS Cole in die hawe van Aden uitgevoer.

Bibliografie

• Roxani Eleni Margariti (2006). "Aden". In Josef W. Meri (red.). Medieval Islamic Civilization. Routledge. p. 14+. ISBN 978-0-415-96691-7.
• Roxani Eleni Margariti (2007), Aden and the Indian Ocean Trade: 150 Years in the Life of a Medieval Arabian Port, University of North Carolina Press, ISBN 9780807830765 
• Bruce E. Stanley; Michael R.T. Dumper, eds. (2008), "Aden", Cities of the Middle East and North Africa, Santa Barbara, USA: ABC-CLIO, p. 8+, https://books.google.com/books?id=3SapTk5iGDkC&pg=PA8 
• "Yemen's Despair on Full Display in 'Ruined' City", New York Times, 10 April 2015, https://www.nytimes.com/2015/04/11/world/middleeast/aden-yemen.html 
• Scott Steven Reese. Imperial Muslims: Islam, Community and Authority in the Indian Ocean, 1839-1937. (A history of Aden) Edinburgh Edinburgh University Press, 2017. ix + 212 pp. ISBN 978-0-7486-9765-6.

Eksterne skakels

• Wikimedia Commons het meer media in die kategorie Aden.

Hierdie artikel is in sy geheel of gedeeltelik vanuit die Engelse Wikipedia vertaal.