Aleksander Brückner

Aleksander Brückner
Aleksander Brückner in 1939
Gebore	29 Januarie 1856 Berezhany, Oostenryk-Hongarye (tans Oekraïne)
Sterf	24 Mei 1939 (op 83) Berlyn, Nazi-Duitsland
Nasionaliteit	Pole
Beroep	Skolier van Slawiese tale en letterkunde (Slawistiek), filoloog, leksikograaf en historikus van die letterkunde

Aleksander Brückner (* 29 Januarie 1856, † 24 Mei 1939) was 'n Poolse slawis, filoloog, leksikograaf en literatuurhistorikus. Hy word by die voorste slawiste van die laat 19de en vroeë 20ste eeu gereken en was die eerste geleerde wat volledige monografieë oor die Poolse taal- en kultuurgeskiedenis saamgestel het. Hy het meer as 1 500 titels gepubliseer en die 14de eeuse "Heiligkruis-preke" ontdek.

Lewe

Brückner is in Brzeżany, 'n Galisiese dorp in die Habsburgse Oostenryk, as seun van 'n Oostenryks-Pools gesin gebore. Hy het sy akademiese opleiding as student van Omelian Ohonovsky aan die Universiteit van Lemberg (L'viv), as student van Frank Miklošič aan die Universiteit van Wene en as student van Vatroslav Jagić aan die Berlynse Friedrich-Wilhelms-universiteit ontvang.

Hy het aanvanklik aan die Universiteit van Lemberg gedoseer. In 1876 het hy sy doktoraat aan die Universiteit van Wene verwerf en twee jaar later met 'n werk oor Slawiese nedersettings rondom Maagdenburg (Die slawischen Aussiedlungen in der Altmark und im Magdeburgischen) gehabiliteer. Vanaf 1881 was hy dosent in Berlyn waar hy dekades lank (1881-1924) die leerstoel vir Slawiese filologie beklee het. Hy was lid van die meeste geleerde verenigings, waaronder die Poolse Akademia Umiejętności in Krakow, die Keiserlike Akademie van Wetenskappe in Sint Petersburg, die Wetenskaplike Sjeftsjenko-Genootskap in Lemberg en die Bulgaarse Akademie van Wetenskappe, asook akademieë in Praag en Belgrado.

Brückner het 'n groot aantal werke oor die geskiedenis van die Slawiese tale en letterkunde in sowel Pools asook Duits geskryf waarby hy hom veral op die Poolse taal, volkskultuur, antieke Slawiese en Baltiese mitologie asook die geskiedenis van die Poolse en Russiese literatuur toegespits het. Sy beduidendste publikasies sluit 'n werk oor die geskiedenis van die Poolse taal (Lemberg 1906), verskeie monografieë oor die geskiedenis van die Poolse literatuur in Pools en Duits, 'n geskiedenis van die Russiese literatuur, 'n etimologiese woordeboek van die Poolse taal (Słownik etymologiczny języka polskiego, 1927), werke oor die Slawiese en Baltiese mitologie, 'n ensiklopedie van Ou Pole, en 'n werk in vier boekdele oor die geskiedenis van die Poolse kultuur (Krakow, 1930-46) in.

Brückner was 'n spesialis vir die vroeë periodes van die Poolse en Slawiese kultuur en die ontdekker, vertolker en redakteur van die oudste manuskrip in Pools, die "Heiligkruis-preke". Hy het oor 'n ongeëwenaarde kennis van Middeleeuse Poolse literatuur beskik wat hy uit die oorspronklike handskrifte ontsluit het, en was 'n deskundige vir Poolse literatuur uit die Renaissance- en vroeë moderne tydperk.

Brückner het groot moeite gedoen om die prestige van die vroeë Slawiese literatuur by Duitsers (met wie hy saamgewerk het) en Pole (met wie hy gesimpatiseer het) te verhoog. Hy het krities teenoor die Russiese outokrasie en die destydse gesentraliseerde Russiese staat gestaan, maar ook teenoor liberale kringe in Rusland soos die Konstitusionele Demokratiese Party wat voorstanders van 'n gesentraliseerde stelsel was en hulle teen sowel 'n federale bedeling asook nasionale outonomie vir nie-Russiese volke in die Russiese Ryk uitgespreek het. Gedurende die Eerste Wêreldoorlog het hy met die Sentrale Moondhede (die Duitse Keiserryk en Oostenryk-Hongarye) gesimpatiseer, maar was gekant teen die reëlings wat in die Verdrag van Brest-Litowsk getref is - volgens hom was dié verdrag teen die nuut herstelde Poolse staat gerig en het in sy geboortestreek van Oos-Galisië te veel konsessies aan die Oekraïne gemaak. Nogtans het hy steeds eerder in sy akademiese werk as in politiek belang gestel.

Wat een van die sentrale kwessies binne die Slawistiek betref, was hy daarvan oortuig dat die Slawiese en Baltiese tale in hul vroegste stadium 'n gemeenskaplike oorsprongstaal gehad het. Hy het derhalwe steeds die bande tussen Balte en Slawe beklemtoon. Die oorsprongsgebied van die Slawe is deur hom verder weswaarts geplaas as deur die meeste ander slawiste - volgens hom was dit in die gebied van die huidige Pole geleë. Hy was daarvan oortuig dat die Slawiese apostels, Cyrillus en Methodius, self die idee gehad het om hul sendingwerk deur te voer, terwyl hy die beweerde uitnodiging uit Morawië as minder belangrik in hierdie verband geag het. In 'n polemiek met die Oekraïense historikus Mychajlo Serhijovyč Hruševs'kyj het hy die teorie van 'n Nordiese afkoms van die Roes gesteun en die taalkundige en historiese bewyse vir hulle verbintenis met Skandinawië as bewys aangevoer.

Ná die Tweede Wêreldoorlog het hy in 1924 as universiteitsprofessor afgetree en hom veral aan sy skryfwerk gewy. In hierdie periode het hy beknopte historiese oorsigte oor die Poolse kultuur en taal gepubliseer, veral die Oud-Poolse periode. Sy laaste boek, 'n kort sintetiese geskiedenis van die Poolse kultuur in Duits, het ná sy afsterwe in Berlyn ongepubliseer gebly.

Werke in Duits

• Litu-Slavische Studien, Die Slavischen Fremdwörter im Litauischen Alexander Brückner, Weimar 1877
• Randglossen zur kaschubischen Frage, Archiv für slavische Philologie 1899
• Geschichte der russischen Litteratur, Leipzig 1905
• Russische Literaturgeschichte, 2 boekdele, Berlyn/Leipzig 1919
• Polnische Literaturgeschichte, Berlyn/Leipzig 1920
• Geschichte der polnischen Literatur, Leipzig 1922
• Die Slaven. Religionsgeschichtliches Lesebuch, Tübingen 1926

Verwysings

• Jan Otrębski, "Aleksander Bruckner w dziesiątą rocznicę śmierci," Slavia occidentalis, XX (1960), 1-46.
• H. Pohrt, "Beiträge zum Wirken des Slawisten Aleksander Brückner in Berlin, 1881-1939), Zeitschrift für Slawistik, XV (1970), 90-102.
• W. Kosny, "Aleksander Brückner: Ein polnischer Slavist in Berlin als 'Dolmetscher der Geister'", Zeitschrift für Slawistik, XXXVI (1991) 381-91.
• Wiktor Weintraub, "Aleksander Brückner (1856-1939)," in Nation and History: Polish Historians from the Enlightenment to the Second World War, edited by Peter Brock, John D. Stanley, and Piotr J. Wrobel (Toronto: University of Toronto Press, 2006), bl. 197-212. Artikel in Engels.