Calvinisme

Johannes Calvyn

Calvinisme is 'n stroming in die Protestantse Christendom wat gebaseer is op die teologiese leer van die hervormer Johannes Calvyn, asook die daaruit voortspruitende sosiale en politieke leer.

Calvinisme sorg vir die tweede fase van die Protestantse Hervorming, toe evangeliese kerke begin vorm het na Martin Luther verban is uit die Rooms-Katolieke Kerk. Calvinisme ontstaan dus uit die Lutherse beweging (Calvyn het self ook die Lutherse Augsburgse Geloofsbelydenis geteken in 1540). Calvyn se invloed was egter groter by die Switserse Hervorming wat nie Luthers was nie, maar eerder onder die invloed was van Ulrich Zwingli. Calvinisme het ook groot invloed gehad in Frankryk, Hongarye, Skotland (waar John Knox die Calvinistiese denke verbreed het) en ook die Nederlande.

Dit het duidelik geword dat die Gereformeerde kerke se dogma besig was om in 'n rigting te ontwikkel onafhanklik van Luther s'n, onder die invloed van vele skrywers en hervormers, waaronder Calvyn vooraanstaande was, en hierdie vorm van dogma het só bekend begin staan as Calvinisme. Calvinisme verwys dus nie net na die bewegings wat spesifiek gebaseer is op die leer van Calvyn nie, maar verwys ook oor die algemeen na Protestantse dogmas van nie-Lutherse nasionale kerke in Protestantse lande asook verskeie klein Protestantse hervormingsbewegings – Hervormde kerke wat buite die Katolieke Kerk in die sestiende eeu gevorm het.

'Vyf Punte' van Calvinisme

Die Teologiese leer van Calvinisme word gedurig opgesom in vyf artikels wat bekend staan as die 'Vyf Punte' van Calvinisme. Dit is:

• Volkome afvalligheid
• Onkondisionele verkiesing
• Beperkte versoening
• Onweerstaanbare genade
• Volharding van die heiliges

Verspreiding van Calvinisme

Sien Johannes Calvyn vir die hoofartikel oor hierdie onderwerp.

Omdat Calvyn 'n swaar stempel op Protestantisme as kerklike beweging afgedruk het, word Calvinisme en Protestantisme deesdae dikwels in lande soos Suid-Afrika en Nederland met mekaar vereenselwig. Die mate waarin latere Protestantisme afwyk van of ooreenstem met Calvyn se oorspronklike idees, is 'n studie op sigself.

Sien Protestantisme vir die hoofartikel oor hierdie onderwerp.

In die 16de eeu het Calvinisme 'die tweede golf van reformasie' voorsien, nadat aanhangers van die Lutheranisme van die groot hervormer Martin Luther die eerste vervolgings beleef het. Calvinisme het groot invloed in Frankryk gehad met die Hugenote, Skotland, waar John Knox Calvinistiese denke versprei het en die Skotse Hervorming begin het, asook in dele van Switserland en die Sewentien Provinsies. Hugenote ('n Franse korrupsie van Eidgenossen) was die naam wat verwys het na die konfederasie van Switserland wat die Protestante in die 16de, 17de en 18de eeue in Frankryk ontvang het. Die lering het ook by die Puriteine in Engeland en in die Verenigde State bygekom, waar dit steeds in die Presbiteriaanse en Congregational kerke daar gevind kan word. Aan die einde van die negentiende eeu het die Calvinisme onder leiding van Abraham Kuyper en Herman Bavinck 'n herlewing in Nederland in die vorm van neo-Calvinisme beleef.

In Nederland en Vlaandere is die Calvinisme nou in 'n breë kerklike spektrum van Protestantisme te vinde. Die Protestantse Kerk in Nederland en alle ander Protestantse denominasies baseer hulle ook op Calvyn se teologie.

Calvinisme het die hoofstroom van die Christendom geword in verskeie Europese lande en selfs ver verder, dit was ook die geval in Nederland, die Nederlandse Grondwet is selfs sterk gegrond op Calvinistiese beginsels, standpunte en vertrekpunte. Vandag het Katolisisme die meeste aanhangers in Nederland, gevolg deur Calvinisme. In Duitsland en Skandinawië is veral Lutheranisme 'n baie belangrike beweging, maar Calvinisme speel ook 'n groot rol in Duitsland.

Die oorgrote meerderheid van die Afrikaanssprekende bevolking in Suid-Afrika en Namibië is ook 'n aanhanger van Calvinisme, soos in die Nederduits Hervormde Kerk en die Nederduitse Gereformeerde Kerk. Calvinisme was vroeër baie belangrik in Pole, Oostenryk, Hongarye en Roemenië, veral Transsilvanië.

Calvinisme en kapitalisme

Verskeie skrywers, wat begin met Richard Henry Tawney en Max Weber, het die opkoms van kapitalisme in die sestiende-eeuse Wes-Europa terselfdertyd aan dié van Calvinisme verbind. Hierdie godsdienstige beweging het sekere waardes wat, volgens Weber, nodig was om 'n kapitalistiese ekonomie te bestuur.

Volgens Weber was kapitalisme nie soseer gulsig nie, maar rasioneel, ordelik en daarop gefokus om voor te kom in die wêreld. Benewens harde werk moes Calviniste ook betroubaar wees en oor ander goeie eienskappe beskik. Hierdie eienskappe het Calviniste klaarblyklik betroubare sakevennote gemaak, wat hul sukses verder verbeter het.

Danksy die asketiese lewe van Calviniste (harde, rasionele en sistematiese werk, beperkte genot van die geld wat verdien word) sou baie wins gemaak word, waarmee beleggings vir nuwe aktiwiteite gemaak kon word. Boonop, in die lig van hul godsdienstige verpligting om hard te werk, kon werkers maklik uitgebuit word. Hy het dit beweer in sy boek Die protestantische Ethik und der Geist des Kapitalismus, wat in sy tyd bekend maar ook omstrede was.

Weber is hierin deur sy kinderjare geïnspireer – sy ma was 'n askeet met 'n streng Calvinistiese geloof en sy pa 'n lewenslustige. Weber het sy lewe lank gesukkel met die skerp kontras tussen sy twee ouers.

Calvinisme en kuns

Calvinisme was die amptelike, maar nie verpligte, godsdiens in die Republiek van Nederland. Tydens die Sinode van Dordrecht (1618-1619) is ruim ruimte aan die strengste in die leer gegee. Calvinisme het dus sy stempel op die sewentiende-eeuse samelewing afgedruk. Calviniste het hoë sosiale posisies beklee, die land regeer en baie geld uit oorsese handel gemaak.

Hulle het hul rykdom en sosiale status ten toon gestel met groot huise, sjiek interieurs en pragtige kuns. Die idee dat kuns (wat met rykdom en weelde geassosieer word) en Calvinisme (wat met soberheid en spaarsaamheid geassosieer word) nie saamgaan nie, stem nie ooreen met die werklikheid nie; dit is 'n idee wat ons van die negentiende eeu af behou het.

Johannes Calvyn het nooit negatief oor kuns gepraat nie. “Om te beeldhou en te skilder,” het hy geglo, was “gawes van God”, alhoewel die beelde beperk moes word tot dinge “wat ons met ons eie oë kan sien”, sowel as “geskiedenisskilderye en voorstellings van wat in die geskiedenis gebeur het.” Laakbaar was "alle beelde, beelde en ander tekens waardeur mense in hulle bygelowe gedink het om Hom naby te bring." Calvyn het afgodery veroordeel, maar het nooit gevra vir 'n algehele verbod op beelde nie.

Gewilde waardes

In die algemene spreektaal verwys Calvinisme na 'n versameling kenmerke, insluitend beskeie gedrag, beskeidenheid om emosies uit te druk, nie met jou suksesse te wys nie, kapitaal of besittings te hê en min waarde daaraan te heg, rigiditeit in beginsel, werksetiek en waardes soos spaarsaamheid.

Alhoewel die stigter van Calvinisme, Johannes Calvyn, 'tydhou' in sy Institute voorgestaan het, het Calvyn beslis 'n oog vir vermaak en plesier gehad. Hy stel byvoorbeeld dat God nie net met klere en kos in ons lewensbehoeftes wou voorsien nie, maar ook vermaak en plesier wou verskaf. Calvyn skryf ook oor 'die wyn wat die hart bly maak' as 'n seën van God.

Literatuur

• Jozef Geldhof, Calvinisme in het Brugse Vrije, in: Biekorf, Jaargang 81 (1981)

• Marianne Eekhout, ‘’Werk, bid en bewonder. Een nieuwe kijk op kunst en calvinisme’’, Walburg Pers, Zutphen, 2018. ISBN 9789462493438