Christoffel Coetzee de Villiers

Christoffel Coetzee de Villiers (1855-1887) was 'n Kaapse genealoog. Hy was die samesteller van die eerste omvattende geslagsregister van ou Kaapse families. Hy word as die vader van genealogie in Suid-Afrika beskou. Sy gebruik van letters om terugverwysings na ander gesinne in dieselfde stamboom te vergemaklik, is later deur dr. Cor Pama uitgebrei tot die kenmerkende De Villiers-Pama-kode wat tot vandag toe die standaard in Suid-Afrikaanse genealogiese publikasies is. Louis Scholtz de Villiers was sy kleinseun.

Persoonlike lewe

Afkoms, skoonfamilie en gesin

Christoffel Coetzee de Villiers was volgens sy eie boek die vyfde kind van die derde kind van die tweede kind van die agtste kind van die oudste kind van die oudste kind van die tweede De Villiers-stamvader, of in die De Villiers-Pama-kode geskryf, a2b1c1d8e2f3g5. Hy is as die seun van 'n wamaker in Swellendam op 10 Maart 1850 gebore, waarheen reeds sy oupagrootjie Johannes Albertus de Villiers a2b1c1d8 verhuis het. Die drukker en uitgewer Bernardus Josephus van de Sandt de Villiers (1826-1878), stigter-redakteur van Het Volksblad, a2b1c1d8e2f5 was sy oom.

Hy is in 1877 in Wellington getroud met Sara Susanna Celliers (1850-1892), dogter van Jacob Daniel Celliers (1817-1891) en Susanna Wilhelmina Marais, suster van Jean (Johannes) Francois Celliers (1839-1895), stigter-redakteur van De Volkstem, en dus tante van die bekende Afrikaanse digter Jan F.E. Celliers.

Slegs een van sy vier kinders het selfs hulle jonk-gestorwe ouers oorleef, naamlik prof. Louis Celliers de Villiers (1882-1958) na wie die atletiekstadion by die Universiteit van Pretoria vernoem is.

Loopbaan en sterfte

Min is bekend oor De Villiers se vroeë loopbaan. Sy genealogiese navorsing het aanvanklik slegs oor die De Villiers-familie en hulle aangetroudes gegaan. Dit het egter gaandeweg duidelik geword dat laasgenoemdes so talryk was dat hy maar liefs alle ou families moes insluit. In 1882, toe hy reeds twee kinders gehad het, het hy van Wellington na Kaapstad verhuis en om den brode gaan werk in die Het Volksblad-kantoor. Sy tyd, energie en geld het egter alles in sy genealogiese werk gegaan, met die volle steun van sy vrou. Pama bespiegel dat sy trek na Kaapstad hoofsaaklik ter wille van toegang tot genealogiese bronne plaasgevind het.

Hy is in sy 38ste lewensjaar in sy woonplek Leonberg Villa, Seepunt, Kaapstad aan longontsteking oorlede. Sy beroep word op sy sterfkennis as printer (Engels, "drukker") aangedui en hy het geen vaste eiendom nagelaat nie. Sy weduwee het geen ander uitweg gehad as om met haar oorblywende twee kinders by haar familie in Pretoria te gaan intrek nie, waar haar dogter en ook sy minder as vyf jaar later oorlede is.

Op sy sterfbed het hy die geskiedkundige George McCall Theal versoek om sy werk te voltooi.

Geslacht-Register der oude Kaapsche familiën

Eerste aankondigings

In Junie 1884 het dit rugbaar geword dat De Villiers besig was met die reusetaak om alle afstammelinge van die Kaapse koloniste te boekstaaf. Die Kerkbode en De Zuid-Afrikaan het albei entoesiasties hieroor berig, met uitdrukkings soos "ter bevordering van waar patriotisme" en "een uiterst nuttige werk voor de Kolonie".

De Villiers het in November 1884 daarop gereageer.

Die geslagsregisters wat ek omtrent twee-en-'n-half jaar gelede begin opstel het, het so ver gevorder dat ek verwag om die herkoms van elke afstammeling van die ou Kaapse families te kan naspeur, as hy sy ouers en grootouers kan opgee. ... Dit is natuurlik nie my doel om die kompilasie tot op datum te bring nie, wel tot so vyftig of sestig jaar gelede. ... My materiale is nog net in die ruwe, en dit sal stellig nog 'n paar jaar duur om alles in orde te bring. ... Dit is my plan om die resultate van my arbeid die lig te laat sien. Sodra ek gereed is vir die pers, sal hiervan wyd en syd kennis gegee word, en dan sal dit afhang van die ondersteuning wat ek kry of my plan uitgevoer word al dan nie.

As gevolg van De Villiers se voortydige dood is sy werk nie in sy leeftyd gepubliseer nie.

Vertraging met publikasie

Theal was nie onwillig om sy sterfbedbelofte aan De Villiers na te kom nie, maar kon nie onmiddellik daarby uitkom nie. Hy is in 1881 oor die hoof gesien toe 'n Staatsargivaris aangestel is, moes onder protes in plaas daarvan 'n voltydse administratiewe betrekking by die Departement Naturellesake aanvaar, en kon tot 1891 al sy geskiedkundige werk slegs na-uurs doen. Na vier jaar was daar ondanks pogings om nog 'n medewerker te werf en die publiek se ondersteuning te vra, nog net die letters A tot D afgehandel. Daar was net nie genoeg geld om aan te gaan nie.

Publikasie

In 1892 het die Koloniale regering ingewillig om die druk van een boekdeel te borg, wat dan teen kosprys verkoop sou word. As die opbrengs op verkope die drukkoste sou herwin, sou verdere dele heel waarskynlik ook uitgegee kon word.

Die manuskrip van hierdie eerste deel is op 1 Junie 1893 deur Theal (wat voltyds vir hierdie werk deur die Parlement aangestel is) voltooi. Dit het die letters A tot J beslaan, behalwe dat die van De Villiers (wat andersins eers onder V sou kom) heel voor geplaas is, uit agting vir die man wat die navorsing gedoen het, en ingeval daar nie verder boekdele sou volg nie. Die drukwerk is deur De Villiers se werkgewer Van de Sandt de Villiers gedoen.

Die reaksie van die publiek was klaarblyk oorweldigend, want Dele II en III is net 'n jaar later uitgee, sonder 'n eie voorwoord, asof hulle vanselfsprekende verlengstukke van die eerste is. Deel II dek die letters A tot O (dit begin weer by A, volgens Pama omdat meer gegewens aan die lig gekom het). Deel 3 dek die letters P tot Z en het, anders as Dele I en II, nie 'n bladwyser nie, maar wel 'n byvoegsel met enkele korreksies en byvoegings. Daar is dus enkele vanne, soos Van der Bijl, waarvoor al drie dele geraadpleeg moet word. Die drie dele dek 'n groottotaal van 1 142 familiename.

Genealogiese nalatenskap

Pama beskryf die werk as "uniek in die wêreld ... nêrens anders is daar 'n uitgebreide genealogiese studie van al die families in 'n land sedert sy stigting tot byna twee eeue later nie".

Etlike van De Villiers se werkwyses het vanselfsprekend geword, altans onder Suid-Afrikaanse genealoë.

Vaderlyne: Slegs die afstammelinge (insluitend dogters) in die manlike lyn word gelys. Dit bring mee dat 'n naam net een keer 'n eie inskrywing kry.

Standardisering van vanne: De Villiers groepeer alle spellingvariasies onder een hofie, en gee verder net voorname van afstammelinge. Theal verdedig hierdie praktyk (hoewel hy self daarop aangedring het dat transkripsies literatim et verbatim moet wees) met die opmerking: Onthou dat in vroeë jare daar geen onderskeid gemaak is tussen c en k, ch en g, s en z, en heel dikwels d en t, nie.

Alfabetiese geslagnommers: De Villiers gebruik nie die volle De Villiers-Pama kode nie; inteendeel, hy het nie beplan dat sy moderne lesers in terme van kodes sou dink nie. Die letter (b) staan vir die tweede geslag, (c) vir die derde, (d) vir die vierde, ensovoorts, en is slegs daar om die oog te help wanneer daar van een geslag na 'n ander geskuif word. Die uitbreiding was Pama se bydrae.

Implisiete bronne: De Villiers se inligting (behalwe persoonlike kennis in die geval van sy eie tydgenote in die familie De Villiers) kom alles uit oerbronne. As De Villiers sê "gedoopt op", het hy 'n doopregister met die inligting gesien; as hy sê "gehuwd met", 'n huweliksregister; "burger te", 'n monsterrol.