Eksotermies (biologie)
Eksotermies of eksoterm (van die Griekse ἐκτός ektós, "buite", en θέρμη thermē, "hitte") in biologie dui op ’n organisme wat min interne hitte gebruik om hulle biologiese temperatuur te reguleer.[1]
Sulke diere, soos paddas, is afhanklik van hitte uit die omgewing,[2] wat hulle toelaat om metabolies baie ekonomies te funksioneer.[3] Sommige van hulle woon in omgewings waar temperature konstant bly, soos tipies is van die diepsee, en kan dus beskou word as ekso-/homeotermies.
In teenstelling hiermee soek baie diere eksterne hittebronne op of skuil teen die hitte op plekke waar die temperatuurverskille so groot is dat dit fisiologiese aktiwiteite beperk. Reptiele reguleer byvoorbeeld dikwels hulle liggaamstemperatuur deur in die son te bak of skadu op te soek indien nodig. Daar is ook baie ander hitteregulerende meganismes.
In algemene taalgebruik word die term "koudbloedig" dikwels gebruik. Die teenoorgestelde van eksotermies is endotermies ("warmbloedig"), hoewel daar oor die algemeen geen volstrekte of duidelike skeiding is tussen die aard van ekso- en endotermiese diere nie.
Aanpassings
[wysig | wysig bron]Verskeie gedragpatrone stel sekere eksotermiese diere in staat om hulle liggaamstemperatuur te reguleer. Reptiele en baie insekte bak in die son om warm te word en neem posisies in wat die grootste deel van hul lyf aan die hitte blootstel. As dit uiters warm is, soek hulle die skadu of koeler water op. In die koue bondel heuningbye saam om hitte te behou. Skoenlappers en motte kan hulle vlerke draai om sonstrale op te vang voordat hulle vlieg.[1] Ruspes wat in groepe voorkom, bak in groot groepe in die son.[4][5][6] Baie vlieënde insekte, soos bye, verhoog ook hulle liggaamstemperatuur endotermies voordat hulle vlieg deur hulle vliegspiere te vibreer.
Benewens gedragspatrone help fisiologiese aanpassings om temperatuur te reguleer. Duikende reptiele bewaar hitte deur hittegeleidende meganismes, waar koue bloed wat van die vel af kom hitte kry van bloed wat van binne na buite beweeg, en so word van die hitte wat andersins verlore sou gegaan het, hergebruik. Die vel van brulpaddas skei meer slym af wanneer dit warm is en sorg vir afkoeling deur verdamping.
Gedurende koue tydperke gaan sekere eksotermiese diere ’n toestand van slaap binne waartydens hulle metabolisme afneem of selfs tot stilstand kom, soos by die bospadda. Die slaaptoestand kan oornag, vir ’n seisoen of selfs jare duur, na gelang van die spesie en omstandighede.
Verwysings
[wysig | wysig bron]- ↑ 1,0 1,1 Davenport, John. Animal Life at Low Temperature. Publisher: Springer 1991. ISBN 978-0412403507
- ↑ Jay M. Savage; met foto's deur Michael Fogden en Patricia Fogden. (2002). The Amphibians and Reptiles of Costa Rica: a Herpetofauna Between Two Continents, Between Two Seas. Chicago, Ill.: University of Chicago Press. p. 409. ISBN 978-0-226-73538-2.
{{cite book}}: AS1-onderhoud: meer as een naam (link) - ↑ Milton Hildebrand; G.E. Goslow jr. Principal ill. Viola Hildebrand. (2001). Analysis of vertebrate structure. New York: Wiley. p. 429. ISBN 978-0-471-29505-1.
{{cite book}}: AS1-onderhoud: meer as een naam (link) - ↑ McClure, Melanie; Cannel, Elizabeth; Despland, Emma (Junie 2011). "Thermal ecology and behaviour of the nomadic social forager Malacosoma disstria". Physiological Entomology. 36 (2): 120–127. doi:10.1111/j.1365-3032.2010.00770.x.
- ↑ Schowalter, T. D.; Ring, D. R. (1 Januarie 2017). "Biology and Management of the Fall Webworm, Hyphantria cunea (Lepidoptera: Erebidae)". Journal of Integrated Pest Management. 8 (1). doi:10.1093/jipm/pmw019. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 15 November 2017.
{{cite journal}}: Onbekende parameter|deadurl=geïgnoreer (hulp) - ↑ Rehnberg, Bradley (2002). "Heat Retention by webs of the fall webworm Hyphantria cunea (Lepidoptera: Arctiidae): infrared warming and forced convective cooling". Journal of Thermal Biology: 525–530.
Hierdie artikel is vertaal uit die Engelse Wikipedia
