Erkenning van Afrikaans

Inskripsie op die voetstuk van die Eerste Taalmonument te Burgersdorp in Suid-Afrika.

Die erkenning van Afrikaans en die geskiedenis van Afrikaans loop hand aan hand met die taalgeskiedenis en erkenning van Nederlands in Suid-Afrika.

Erkenning van Afrikaans-Nederlands

Op 6 April 1652 het die eerste Nederlandse koloniste voet aan wal gesit aan die Kaap. Tot en met 1795 toe Engeland die Kaap beset het, was Nederlands die bestuurstaal. In 1813 het goewerneur sir John Cradock verklaar dat die burgers Engels moes leer. Cradock wou die Kaap eentalig Engels maak en die Engelse taal onmisbaar maak in die land. Met die koms van goewerneur lord Charles Somerset in 1820 sou die verengelsingsproses versnel. Somerset het Skotse predikante en onderwysers ingevoer om die burgers Engels te leer. In 1820 sou ook duisende Britse setlaars aankom om die verengelsing 'n hupstoot te gee. In 1822 het Somerset begin om Nederlands as bestuurstaal en regstaal te vervang deur Engels. Op handelsgebied word die geldstelsel gedurende 1826 gewysig toe die riksdaler, skelling en stuiwer (of oulap) vervang is met ponde, sjielings en pennies. Gedurende 1828 verloor Nederlands sy amptelike posisie toe Engels onder Somerset die enigste amptelike taal van die Kaapkolonie geword het. Toe die Kaapkolonie in 1853 'n verteenwoordigende regering gekry het, is bepaal in artikel 89 dat slegs Engels toegelaat sou word in die Parlement.

Oranje Vrystaat

In die Oranje Vrystaat is in 1854 'n ordonnansie aanvaar waarin bepaal was dat "de Nederduitsche of Hollandsche taal als de wettige hoofdtaal van den Oranjevrijstaat" sou geld. Die aanhef van hierdie wet het as volg gelui:

"Nademaal het gemak en de geregeldheid der publieke bezigheid vereischen; dat in alle Geregtshoven en Kantoren en dezen Staat eene officieele taal bepaald – en vastgesteld worde; en aangezien de groote meerderheid der bewoners van dit land van Hollandsche afkomst en weinig met andere talen bekend is, en dat het dus ongelegen zou zijn dat eenige andere dan de Hollandsche taal in regterlijke verrigtingen, zoowel als in de civiele dienst gebezigd zou worden".

Nademaal dit alles, sou Hollands vanaf 1 Junie 1854 "de hoofdtaal" in alle geregshowe, en staatskantore van die staat wees, en alle dagvaardings, vonnisse, uitsprake, orders, lasskrifte, instruksies, ordonnansies, proklamasies, ensovoorts sou in die Hollandse taal uitgevaardig en gepubliseer moes word, en sou alle briewe, notules of ander skriftelike kommunikasie, van 'n Hollandse vertaling vergesel moes wees, indien dit in 'n ander taal opgestel was. Die Nederlandstalige "Volkslied van den Oranjevrijstaat" was vanaf 1854 tot en met 1902 amptelik in gebruik.

Zuid-Afrikaansche Republiek

In die Zuid-Afrikaansche Republiek (Transvaal) het wet 10 van 1888 die volgende bepaal:

"De Hollandsche taal is de officieele taal des lands. Alle andere talen zijn vreemde talen".

Die wet het verder ook bepaal dat alle amptelike dokumente, kennisgewings, diensbriewe "en andere schrifturen van ambtenaren" in Nederlands geskryf en opgestel sou moes wees. Verder is bepaal dat Nederlands in alle howe gebruik sou moes word. Ook moes alle markmeesters alle veilings in Nederlands hou, alhoewel hulle die reg sou hê om dit wat gesê is, daarna ook in 'n ander taal te herhaal. Die Nederlandstalige "Volkslied van Transvaal" was vanaf 1875 tot en met 1902 amptelik in gebruik.

Kaapkolonie

In 1882 is Nederlands ook as amptelike taal erken in die Kaapse parlement, naas Engels. Om hierdie gebeurtenis te herdenk is die Eerste Taalmonument te Burgersdorp opgerig in 1893.

Unie van Suid-Afrika

In 1909 is die "Zuid Afrika-wet" deur al vier die provinsies aangeneem, waardeur die Unie van Suid-Afrika met Uniewording op 31 Mei 1910 tot stand sou kom. Art. 137 van die Unie-grondwet het as volg gelui:

"De engelse alsmede de hollandse talen zijn officiële talen van de Unie. Zij worden op een voet van gelijkheid behandeld en bezitten en genieten gelijke vrijheid, rechten en voorrechten. Alle akten, verslagen en verrichtingen van 't Parlement worden in beide talen gehouden, en wetsontwerpen, wetten en kennisgevingen van algemeen publiek gewicht of belang door de Regering van de Unie uitgegeven, zijn en geschieden in beide talen."

Erkenning van Afrikaans

'n Hoogtepunt vir die voorstanders van Afrikaans was die erkenning van Afrikaans as amptelike taal van Suid-Afrika. Op 8 Mei 1925 is in 'n gesamentlike sitting van die Unie-Volksraad en die Senaat, die wet op "de Officiële Talen van de Unie" eenparig aangeneem. Wet nommer 9 van 1925 het as volg gelui:

"Nademaal er twijfel ontstaan is aangaande de betekenis van het woord "hollandse" in de Zuid-Afrika Wet, 1909; en nademaal het dienstig is die twijfel weg te nemen; zij het bepaald door Zijn Majesteit de Koning, de Senaat en de Volksraad van de Unie van Zuid Afrika als volgt:

1. het woord "hollandse" in artikel honderd zeven en dertig van de Zuid-Afrika Wet, 1909, en elders in de Wet waar dat woord voorkomt, word hierbij verklaard het Afrikaans in te sluiten.

2. Deze Wet kan voor alle doeleinden worden aangehaald als de Wet op de Officiële Talen van de Unie, 1925, en word geacht van kracht geweest te zijn vanaf de een en dertigste dag van Mei 1910."

Hierdie wet het terugwerkende krag gehad, wat beteken dat Afrikaans sedert Uniewording, naas Engels die amptelike taal van Suid-Afrika was. Nederlands en Afrikaans is hier grondwetlik as sinonieme beskou en nie as twee afsonderlike tale nie. Die strekking van die wet dui duidelik daarop dat Nederlands aan Afrikaans gelykgestel word en nie dat Afrikaans Nederlands vervang nie. As dit die bedoeling van die wetsontwerp was dat Afrikaans Nederlands moes vervang, sou die wet dit ook bepaal het. Wet 9 van 1925 is presies so geformuleer om die Afrikaners wat voorstanders was van Nederlands as kultuurtaal, nie teen die bors te stuit nie. Hierdie Afrikaners was nog in die meerderheid en hulle sou wet 9 van 1925 afgekeur het met sodanige bepaling. In die praktyk het die voorstanders van Afrikaans as kultuurtaal, onder leiding van D.F. Malan, wet 9 van 1925 anders gelees.

Republiek van Suid-Afrika

In die grondwet van 1961 van die Republiek van Suid-Afrika, het wet nommer 32 van 1961 vermeld dat Afrikaans en Engels die amptelike tale van die land is, maar in 'n definisie-omskrywing is vermeld dat Afrikaans ook Nederlands is. Die twee artikels (108 en 119) uit wet no. 32 van 1961 het as volg gelui:

"108. (1) Afrikaans en Engels is die amptelike tale van die Republiek en word op gelyke voet behandel en besit gelyke regte, vryheid en voorregte."

"119. In hierdie Wet, tensy uit die samehang anders blyk, beteken - "Afrikaans" ook "Hollands".

Die grondwet van 1961 was in werking tot die einde van 1983. In die grondwet van 1983 word geen woord meer van Nederlands gerep nie. Afrikaans en Nederlands was sedert 1910 tot en met 1983 amptelik sinonieme.

Nuwe Suid-Afrika

In 1994 kry Suid-Afrika 'n nuwe grondwet. Artikel 6 van hierdie grondwet het bepaal dat 11 tale, as amptelike tale erken word. Daar is verder bepaal dat die taalregte (van Afrikaans en Engels) wat voor 1994 bestaan het, nie aangetas sou word nie. By die aanpassing in 1996 van die grondwet, is laasgenoemde bepaling geskrap.

Die elf-tale-beleid is ingevoer om die taaleis van die De Klerk-regering (om Afrikaans as amptelike taal te handhaaf) te neutraliseer. Die ANC was van meet af aan ’n voorstander van slegs een taal vir Suid-Afrika, soos die geval met die Namibiese grondwet.