Gebruiker:Cesar Jared/Chili
| |||||
| Nasionale leuse: Por la razón o la fuerza (Spaans: "Deur reg of mag")) | |||||
| Volkslied: Himno Nacional | |||||
| |||||
| Hoofstad | Santiago de Chile1 | ||||
| Grootste stad | Santiago de Chile | ||||
| Amptelike tale | Spaans | ||||
| Regering | Demokratiese Republiek Sebastián Piñera | ||||
| Onafhanklikheid Onafhanklikheid
• Begin • Verklaar |
Van Spanje 18 September 1810 12 Februarie 1818 | ||||
| Oppervlakte - Totaal - Water (%) |
1 E11 756 9502 km2 (38ste) | ||||
| Bevolking - 2011-skatting - Digtheid |
17 248 450 (43ste) 21 / km2 (153ste) | ||||
| BBP (KKP) - Totaal - Per capita |
2011-skatting | ||||
| Geldeenheid | Peso Chileno (CLP)
| ||||
| Tydsone - Somertyd |
— (UTC-4) — (UTC-3) | ||||
| Internet-TLD | .cl | ||||
| Skakelkode | +56 | ||||
| 1 Die wetgewendetak is in Valparaíso gesetel. 2 Sluit Maagde-eilande en Isla Sala y Gómez in; sluit nie 1 250 000 km² gebied in Antarktika waarop aanspraak gemaak word in nie. | |||||
Chili (Spaans Chile, amptelik República de Chile) is 'n land aan die suidweskus van Suid-Amerika wat in noord-suidelike rigting oor 'n afstand van sowat 4 300 kilometer strek, terwyl dit op sy breedste in oos-westelike rigting maksimaal 400 kilometer van die weskus tot by die grens met Argentinië strek. Die land behels verskillende klimaatsones wat van tropiese woestyne in die noorde tot by die koel gematigde en subpolêre woudsones van Suid-Chili strek.
Chili word in die weste deur die Stille Oseaan, in die noorde deur Peru en in die noordooste deur Bolivia begrens. Naas sy vastelandse gebiede maak ook die Paaseiland (of Rapa Nui) in die Stille Oseaan, die eiland Salas y Goméz, die Juan-Fernández-eilandgroep met Robinson-Crusoe-eiland, die Desventuradas-eilande en die eilandgroepe van Ildefonso en Diego-Ramirez in die suide deel uit van die Chileense staatsgebied. Die land maak daarnaas ook aanspraak op 'n gebied in Antarktika met 'n oppervlakte van sowat 1,25 miljoen vierkante kilometer.
Danksy die tydelike steun van die Christelik-Demokratiese Party was Chili in 1970 die eerste land in Latyn-Amerika waar 'n marxistiese politikus, Salvador Allende, as staatshoof verkies is. Allende het voortgegaan met die politieke, ekonomiese en sosiale hervormings van sy Christelik-Demokratiese voorganger Eduardo Frei, wat die kopermynbou genasionaliseer en landhervorming begin het, maar uiteindelik het sy pogings om sosialistiese hervormings op 'n vreedsame manier deur te voer tot ekonomiese en politieke chaos gelei. Ná drie jaar is Allende se bewind in 'n bloedige staatsgreep omvergewerp. Chili was tot in 1989, toe die eerste vrye verkiesings gehou is, onder die militêre bewind van generaal Augusto Pinochet.
Danksy die ekonomiese beleid en vryemarkhervormings van Pinochet se demokratiese opvolgers het Chili tot een van die welvarendste lande in Latyn-Amerika ontwikkel. Volgens die Verenigde Nasies se Menslike Ontwikkelingsindeks (MOI) is Chili tans die land met die hoogste lewensgehalte in Latyn-Amerika. Chili is een van die belangrikste koperprodusente ter wêreld, 'n beduidende uitvoerder van wyn en ook een van Suid-Afrika se grootste mededingers op die internasionale vrugtemark.
Etimologie
[wysig | wysig bron]Die herkoms van die woord Chili is nog steeds onduidelik. Dit is moontlik afgelei van 'n woord uit die plaaslike Aymara-taal, chilli, en beteken "land waar die wêreld eindig". Hierdie verklaring word gesteun deur die feit dat die eerste Spaanse veroweraars, wat in Chili geland het, vanuit die Aymara se stamgebiede na ander gebiede in Suid-Amerika vertrek het. Die Spanjaarde het dan ook vanaf die begin van die kolonisasie van Suid-Amerika na die land suid van die Atacamawoestyn as Chile verwys.
Volgens 'n minder bekende teorie het die landsnaam sy oorsprong in die Inkataal Quechua. Die oorspronklike Inkaryk het tot by die huidige Santiago gestrek, en die Inka het na die land suid van die Río Aconcagua vanweë sy relatief koel klimaat en die sneeubedekte Andesgebergte as tchili ("sneeu") verwys.
Demografie
[wysig | wysig bron]Teen die jaar 2011, het die land geneig om oor 17.248.450 inwoners. 'N 86,59% van die bevolking woon in stedelike gebiede, terwyl 13,41% in landelike gebiede woon.
Oor 857.781 Chilene woon in die buiteland, veral in Argentinië, die VSA, Swede, Kanada en Australië.
Chili is 'n mengsel van verskillende etniese groepe, veral die afstammelinge van Europese setlaars, wat ongeveer 52,7% en 90% van die bevolking van hulle is afstammelinge. Die golwe van immigrante uit Europese lande het in Chili in die laat 19de en vroeë 20ste, die groot groepe setlaars was Duitsers, Engelse, Kroaties, Ierland, Pole, Italianers, Frans, Spaans, Russies, Nederlands, Serwies en ander, en 'n kleiner aantal van die Midde-Ooste immigrante, meestal Palestyne.