Geelhout
| Geelhout (Podocarpus latifolius) | |
|---|---|
| |
| Podocarpus latifolius in die Drakensberg | |
| Wetenskaplike klassifikasie | |
| Koninkryk: | |
| Divisie: | |
| Klas: | |
| Orde: | |
| Familie: | |
| Genus: | |
| Spesie: | P. latifolius
|
| Binomiale naam | |
| Podocarpus latifolius | |
Die breëblaar-geelhout of opregte geelhout (Podocarpus latifolius) is 'n groot immergroen boom wat tot 35 m hoog word in die familie Podocarpaceae. Die stam kan 'n middellyn van tot 3 m hê. Die boom is Suid-Afrika se nasionale boom.[1] Dit is reusagtig wanneer dit in immergroen berg- en kuswoude groei, maar kom voor as lae of dwergagtige bome op blootgestelde berghange. Dit kom voor van die Wes-Kaap tot Mpumalanga en Limpopo. Hierdie spesie is inheems aan Suid-Afrika en Eswatini en op die SANBI-rooilys is dit as 'veilig' gelys.[2]
Die bas is longitudinaal gegroef. Manlike bome produseer pienkerige, katjieagtige keëls wat ongeveer 2,5 cm lank is. Die vroulike bome produseer vlesige blombodems en aan die punt word een of twee sade gevind. Die sade is ongeveer 1 tot 1,5 cm lank, dun en vlesig en word op 'n helderrooi, vlesige kussinkie gedra. Die sade word blou of perskleurig wanneer hulle volwassenheid bereik.
Die hout word ook in die houtbedryf gebruik.
Selfs vandag is daar nog geelboutbome van hoër as 40 m en ʼn stamdeursnit van meer as 2 m. Saam met ons inheemse sipresse (die seder- en sapreebome) is die geelhoutbome die enigste Suid-Afrikaanse verteenwoordiger van die Coniferae, wat dennebome bome, sipresse, spardenne, jenewerbome en lorke insluit.
Coniferae is gewoonlik keëldraend, maar die geelboutboom het sade in ronde doppe met ʼn vleesagtige huid. Manlike en vroulike bome kom voor. Die geelhoutboom is immergroen en saadverspreiding vind hoofsaaklik deur middel van voëls plaas. Een van die voëls wat die geelhoutboom help versprei, is die helderkleurige loerie. Die Podocarpaceae, die geelhoutfamilie, bestaan volgens die jongste indeling uit net vier spesies:
Podocarpus falcatus (Outeniekwa-geelhout);
Podocarpus latifolius (“egte" geelhout);
Podocarpus henkelii (Henkel se geelhout);
Podocarpus elongatus (Breërivier-geelhout).
In die vroeë dae van die volksplanting het geelhout ʼn belangrike rol gespeel. Dit was waarskynlik die dienlikste van die inheemse houtsoorte en gevolglik is geelhoutbome in groter getalle as enige ander boomsoort omgekap.
Die goue, gloeiende, syagtige voorkoms van die verwerkte hout maak dit ʼn gesogte houtsoort vir die vervaardiging van meubels; dit vertoon veral indrukwekkend as dit saam met stinkhout gebruik word. In die tuin van die Uniegebou in Pretoria, staan etlike geelhoutbome. In die Nasionale Botaniese Tuin Kirstenbosch, in Kaapstad, kan etlike geelhoutbome gesien word, en geelhoutbome versier die Edinburgh-rylaan op pad na Constantia in die Kaapse Skiereiland.
Podacarpus falcatus – die Outeniekwa-geelhout[wysig | wysig bron]
Die pragtige Outeniekwa-geelhout kom in feitlik al ons inheemse bosse voor en is seker die grootste en skouspelagtigste van die inheemse bome. In Gauteng is die mooistes lankal afgekap om as stutte in die goudmyne gebruik te word. Seker die bekendste geelhoutboom in Suid-Afrika is die “Groot boom” in die Deepwalls-woud by Knysna.
Dit is 42 m hoog. Van al die inheemse boomsoorte is die Outeniekwa-geelhout een van die wat die vinnigste groei – tot 90 cm per jaar. Die Podocarpus falcatus kan die maklikste aan sy bas uitgeken word. Terwyl die bas van die “egte” geelhout lig kakiekleurig is, met strepe in die lengte, het die Outeniekwa-geelhout ʼn sjokolade-bruin bas wat in groterige, ronde skilfers afdop.
Die blare is kleiner en smaller as die van die “egte” geelhout en is so aangeheg dat die blaarvlak gedraai is en die sykante boontoe en ondertoe wys. Die manlike blomkatjie is kleiner en die saadmantel van die vroulike boom word nie vlesig nie. Die vrug is rond en ʼn bietjie groter as ʼn vyfsentstuk. As dit ryp word, is dit gewoonlik deurskynend geel. Word die vleesdeel verwyder, het die saad binne ʼn harde dop wat met skerp knoppies oortrek is.
Podocarpus latifolius – die “egte” geelhout[wysig | wysig bron]
Hierdie houtsoort kom hoofsaaklik op die suidelike hange van heuwels in Oos-Griekwaland en in die suide van KwaZulu-Natal voor. 'n Pragtige boom wat piramiedvormig groei met smal, lang blare. Die slap blare gee die boom 'n treurende voorkoms. Die saad is soortgelyk aan, maar effens groter as die van die Outeniekwa-geelhout, maar die groen, vlesige omhulsel dop nooit af soos by die Outeniekwa-geelhout nie. Dit het ook nie die verdikking by die vrugbasis sodat die vrug 'n dubbele voorkoms het soos by die Podocarpus falcatus nie.
Podocarpus elongatus – die Breërivier-geelhout[wysig | wysig bron]
Die egte geelhout groei in al die groot bosse van die kus tot by 'n hoogte van I 800 m. In Van der Stel se tyd is vragte geelhout van Houtbaai (die naam spreek vanself) per skip na Kaapstad aangery, en tot in die vorige eeu was dit nog baie volop. Vandaar dat die vloere en balke van ou geboue dikwels van geelhout is. In een stadium is hierdie boomsoort byna uitgeroei omdat dit vir dwarslêers van treinspore gebruik is.
Die boom groei tot 30 m hoog en die stam bereik 'n deursnit van 1,2 m. Die bas is dun en grys of kakiekleurig met lengtestrepe en die takke groei gewoonlik in 'n krans om die stam. Jong bome se blare is groter as die van die ouer bome. Die manlike boom het blomkatjies wat tot 25 mm lank is en die vroulike boom het een of twee sade met sagte doppe wat aan die einde van 'n sagte vrugbasis gedra word wat sappig en rooskleurig word as die saad wasdom bereik. Word graag deur voëls (en soms deur mense) geëet.
Podocarpus henkelii – die Henkel-geelhout[wysig | wysig bron]
Meer bosagtig as die ander geelhoute, word Podocarpus elongatus op die eilande en walle van die Breërivier naby Robertson en in ander dele van die Wes-Kaap aangetref. 'n Goeie onderskeidingskenmerk is die teenwoordigheid van verspreide stomata (huidmondjies) op die boonste blaarvlak (deur 'n vergrootglas sigbaar).
Die lengtegroewe waarin hierdie huidmondjies voorkom, is gewoonlik met die blote oog sigbaar. Die huidmondjies kan met 'n vergrootglas wat tien keer vergroot, waargeneem word. Die Podocarpus falcatus het huidmondjies op altwee die blaarvlakke.
Sien ook[wysig | wysig bron]
Verwysings[wysig | wysig bron]
- ↑ Die Suid-Afrikaanse Gids. Feite en wenke. 2009. ISBN 978-1-86919-324-9
- ↑ "SANBI-rooilys" (in Engels). Geargiveer vanaf die oorspronklike op 13 Mei 2020.
Bronne[wysig | wysig bron]
- KENNIS, 1980, ISBN 0798108231, volume 1, bl. 167
- Conifer Specialis Groep (1998). Podocarpus latifolius. 2006 IUCN Rooilys van Bedreigde spesies. IUBN 2006. Besoek op 12 Mei 2006.
- Suid-Afrikaanse Staatsimbole
- Algemene gids tot BOME. Keith, Paul & Meg Coates Palgrave. 2000. ISBN 1-86872-527-8
Eksterne skakels[wysig | wysig bron]
Wikimedia Commons het meer media in die kategorie Geelhout.
Wikispecies het meer inligting verwant aan: Geelhout
|
Amptelike simbole van Suid-Afrika | ||||
|---|---|---|---|---|
| Blom: | Boom: | Voël: | Dier: | Vis: |
|
|
|
|
|
| die koningsprotea | die geelhout | die bloukraanvoël | die springbok | die galjoen |
| Protea cynaroides | Podocarpus latifolius | Grus paradisius | Damaliscus pygarus | Distichius capensis |