Hendrik Adriaan van Reede tot Drakestein

in Wikipedia, die vrye ensiklopedie
Hendrik Adriaan van Rheede
Kasteel Drakestein in 1959
Titelbladsy Hortus Malabaricus.

Hendrik Adriaan van Reede tot Drakestein (Amsterdam, 13 April 1636 [1] – 15 Desember 1691), sedert 1680 heer van Mijdrecht, was 'n krygsman en administratiewe beampte van die VOC. As kommandant van die Malabar het hy hom ook met plantkunde besig gehou. Hy het 'n boek uitgegee, waarin 740 plante beskryf word en hiervoor het hy talle mense in diens geneem. Dié werk het in vier tale verskyn: Latyn, Arabies, Sanskrit en Malayalam en is daarná in Nederlands vertaal. In 1684 kry hy die opdrag om die korrupsie en die morshandel in VOC-faktorye in Indië aan te pak. Hy besoek die Kaapkolonie, die Koromandelkus en Bengale. In 1691 is hy op pad van Kochi na Suratte dood en word hy daar met groot vertoon begrawe.

Biografie[wysig | wysig bron]

Van Rheede stam uit die adellike geslag Van Reede van Utrecht. Hy was die seun van Ernst van Reede (1588–1640), wat sedert 1633 raad van die Admiraliteit van Amsterdam was en in 1634 naby Lage Vuursche 'n hofstede (plaas) gekoop het.[2] Sy ma, Elisabeth van Utenhove, afkomstig uit Oostende, is reeds in 1637 dood. Ná sy pa se dood in 1640 word hy deur sy oom Godard van Reede (1588–1648), heer van Nederhorst, opgevoed. Sy broer Gerard laat in 1640 die plaashuis verbou, wat nou Kasteel Drakestein is, en wat lank die tuiste van koningin Beatrix is. In 1657 kom hy, saam met Isaac de l'Ostal de Saint-Martin en Johan Bax van Herenthals, as adelborst in diens van die VOC.

Indië[wysig | wysig bron]

In 1662 probeer Rijcklof van Goens opnuut om Kochi, die sentrum van die handel in speserye te verower: Hendrik van Rheede word daarby gevangegeneem,[3] maar hy onderhou goeie betrekkinge met Cochin se vorstehuis.

In 1665 kry hy 'n aanstelling in Jaffna. Hy sluit daar Johan Nieuhof op as hy hom betrap met die smokkel van pêrels. In 1670 word hy kommandant van Malabar op die Indiese weskus. In Kochi hou hy hom met die bou van 'n vesting besig, maar hy kweek ook tropiese gewasse. Daar is egter hewige kritiek op die hoë koste van sy bouprojekte.

Java en terugkeer[wysig | wysig bron]

In Maart 1677 word hy in Batavia op Java tot buitegewoon raad van Indië benoem, maar hy baklei opnuut met Rijklof van Goens wat glo die opvolger van Joan Maetsuycker sal word. In 1678 keer hy nes Constantin Ranst en Joan van Oosterwijck na Nederland terug. Hy woon 'n paar jaar in Utrecht en werk daar aan die uitgawe van sy flora van Malabar.

Nuwe opdrag[wysig | wysig bron]

In 1684 benoem die Here XVII hom egter tot kommissaris-generaal, met die opdrag om 'n einde te maak aan die 'morshandel', die korrupsie van die VOC-dienare, en: [4]

de kantoren in Bengalen, op de kust van Choromandel, op Ceylon, Malabar, Soeratte en aan de Kaap te visiteeren, alle frauden, mesusen, malversatiën te ontdekken, zoodanige redressen te beramen en in te voeren als noodig zouden zijn, niet alleen de schuldigen, maar de verdachte ambtenaren te ontslaan en met hunne stukken en informatiën naar Nederland op te zenden.

Opnuut aan die Kaap[wysig | wysig bron]

Hy reis met sy sekretaris Hendrick Zwaardecroon en Isaac Soolmans na 'die Oos' en besoek opnuut die Kaap. Groot Constantia is amptelik deur VOC-kommissaris Van Rheede aan Simon van der Stel toegeken ter bevordering van die plantkunde, die wynbou en die tuinbou in die Kaapkolonie. Daar ontmoet hy ook Rijcklof van Goens se seun, wat hom as 'n vors gedra. Hy het selfs die VOC-tuine met jong kaneelbome wat vir de Hortus Botanicus Amsterdam bestem was, vernietig.[5] Van Rheede stuur Van Goens na Batavia terug.

Sy dood[wysig | wysig bron]

Op Ceylon, in Bengale, op die Koromandelkus en die Malabar het hy hard opgetree, maar dit het die probleme nie regtig opgelos nie. Hy het wel sy plantkundige werk voortgesit. In Maart 1691 gee hy opdrag om sade, bolle, wortels, plante, kruide en blomme te versamel wat mediese, ekonomiese of wetenskaplike waarde het. Die kiste moet na Pieter van Dam (1621–1706) gestuur word. Die inhoud sal tussen Willem III -nou koning van Engeland- en Jan Commelin verdeel word. Commelin is by die Hortus Botanicus betrokke. [6] Op pad van Kochi na Suratte is hy skielik dood. Hy is dalk vergiftig deur VOC-dienare wat hom gevrees het, maar hy was reeds 'n paar maande siek.

Werk[wysig | wysig bron]

As plantkundige is hy bekend vir sy standaardwerk oor die flora van Indië, die Hortus Indicus Malabaricus, wat tussen 1678 en 1703 in twaalf dele verskyn. Die Nederlandse vertaling deur Abraham Poot heet die Malabaarse Kruydhof. Die werk bevat gravures van hoë kwaliteit en gedetailleerde beskrywings van 740 plante uit die Malabar, rofweg 'n gebied van 30 x 900 km.

Die volledige titel is: Hortus Indicus Malabaricus, Continens Regni Malabarici apud Indos celeberrimi omnis generis Plantas rariores, Latinis, Malabaricis, Arabicis, & Bramanum Characteribus nominibusque expressas, unà cum Floribus, Fructibus & seminibus, naturali magnitudine à peritissimis pictoribus delineatas, & ad vivum exhibitas. Addita insuper accurata earundem descriptione, qua colores, odores, sapores, facultates, & praecipue in Medicina vires exactissimè demonstrantur.

Die rankplant Entada rheedei is na hom genoem.

Verwysings[wysig | wysig bron]

  1. ↑ Doopbewys Stadsargief [1]
  2. ↑ http://www.inghist.nl/retroboeken/nnbw/#source=3&page=512
  3. ↑ Pol, B. van der (2008) Mallabaarse Brieven. Die briewe van die Friese predikant Jacobus Canter Visscher (1717–1723), p. 34-35.
  4. ↑ http://www.vocsite.nl/geschiedenis/commissarisgeneraal.html
  5. ↑ Heniger, J. (1986) Hendrik Adriaan van Reede tot Drakenstein (1636--1691) and Hortus Malabaricus -- A contribution to the history of Dutch colonial botany, p. 71-72
  6. ↑ Zaden en bollen uit de Westerkwartieren. In: Vibeke Roeper & Roelof van Gelder. In dienst van de Compagnie. Leven bij de VOC in honderd getuigenissen [1602-1799], p. 174-176.

Eksterne skakels[wysig | wysig bron]

Hierdie artikel is (gedeeltelik) vertaal uit die Nederlandse Wikipedia. Sien bron.

Ontsluit van "https://af.wikipedia.org/w/index.php?title=Hendrik_Adriaan_van_Reede_tot_Drakestein&oldid=2607017"