Landbou in Suid-Afrika
| |
|---|---|
DIE EKONOMIE VAN SUID-AFRIKA | |
|
Suid-Afrika het 'n relatief belangrike landbousektor en is tradisioneel selfvoorsienend in die meeste landbouprodukte. In goeie seisoene is dit selfs een van min netto voedseluitvoerlande. Naas enkele tienduisend markgerigte plase en 'n groter aantal tradisionele bestaansboerderye is daar sowat duisend landboukoöperasies en ander agribesighede soos wynkelders, kommoditeitsmaatskappye, meulens, graanhandelaars, voedselprosesseerders, slagpale en verkoelingstoorfasiliteite dwarsoor die land.
Bydrae tot die nasionale ekonomie[wysig | wysig bron]
Suid-Afrika se landbou-uitvoere het teen die begin van die 21ste eeu sowat 8 persent van sy totale uitvoere beloop. Die landbousektor se bydrae tot die bruto geografiese produk beloop volgens amptelike statistieke 4,0 persent, en die bedryf bied sowat 10 persent van die formele werkgeleenthede in die land, asook 'n bron van inkomste vir seisoenwerkers. Hierdie syfers is heelwat laer as in die res van Afrika.
Anders as in die meeste nywerheidslande is die modernisering en industrialisering van Suid-Afrika nie aan 'n binnemark-gerigte produktiwiteitsverhoging of die oordrag van agariese kapitaal na die nywerheidsektor te danke nie. Dit was eerder die inkomste uit die mynbou, wat die modernisering van die landbousektor moontlik gemaak het.
Klimaat en kwaliteit van grond[wysig | wysig bron]
Suid-Afrika moet egter as 'n relatief droë land met min reënval beskou word, wat gereeld onder droogtes en daarmee gepaardgaande waterbeperkings ly, en slegs 13,5 persent van sy oppervlak is geskik vir die verbouing van graangewasse. Die klimaattoestande, wat van subtropiese en mediterreense gebiede tot halfwoestyne strek, is geskik vir alle bekende soorte graangewasse en uitgebreide veeteelt. Beeste, skape en bokke lewer melk, vleis en wol op.
Nogtans is net 'n skrale drie persent hoë potensiaal grond. Die boere se opbrengste is daarnaas ook sterk afhanklik van reënvalle, en in 1982 was reeds 900 000 hektaar landbougrond onder besproeiing.
Groei en konsentrasieproses[wysig | wysig bron]
Ondanks die moeilike klimaattoestande het die landbousektor vanaf die sestigerjare van die 19de eeu 'n groeisyfer van sowat 3 persent per jaar getoon, wat ná die Tweede Wêreldoorlog selfs tot 3,9 persent per jaar versnel het. Die landbou se totale produksie het in die tydperk tussen 1965 en 1985 verdubbel, terwyl die aantal boerderye van 105 000 tot 75 000 verminder het. In vergelyking met die jaar 1950 het die aantal boerderye tot by die jaar 1985 selfs met sowat 50 persent gedaal. Die gemiddelde landbougrond, opbrengs en inkomste per boerdery het tegelykertyd skerp gestyg. Die Suid-Afrikaanse landbousektor het in daardie dekades 'n merkwaardige konsentrasieproses ondergaan, en in 1983 het 30 persent van die blanke boere op 18 000 plase sowat 70 persent van die nasionale opbrengs geproduseer en oor 75 persent van die totale landbou-inkomste beskik. In 2005 was daar nog 46 000 kommersiële boere.
Mededinging op wêreldmark[wysig | wysig bron]
Die landbou in Suid-Afrika is in baie opsigte nie mededingend op die wêreldmark nie. Die Suid-Afrikaanse regering het egter al vroeg besluit om die verbouing van mielies en koring te subsidieer om selfversorgend te kan wees en die inkomste van boere te verseker. Sedert die twintigerjare van die 20ste eeu het subsidies, beskermmaatreëls en 'n uitvoergerigte beleid in Suid-Afrika soortgelyke probleme geskep soos in die Europese Unie. Die pryse, die binnelandse aanbod en uitvoere is deur staatsbeheerde instellings beïnvloed. Terselfdertyd het sterk mededinging op die binnelandse mark talle kleinboere verdring. Markgerigte hervormings is relatief laat ingestel.
Die belangrikste plaaslike graansoort is mielies, met 'n jaarlikse produksie van sowat 12,5 miljoen ton (2018). Hiervan is 9,6 miljoen ton vir die binnelandse mark bestem. Die land produseer ook sowat 85 persent van sy vleisverbruik, en daar is 4 300 melkprodusente.
Suid-Afrika is die agste grootste wynprodusent ter wêreld en die vierde grootste buite Europa. Die land is ook die elfde grootste produsent van sonneblomsaad. Ander belangrike landbouprodukte, wat in groot hoeveelhede uitgevoer word, is suiker, druiwe, sitrusvrugte, nektariene en ander vrugte.
Uitdagings[wysig | wysig bron]
Alhoewel die kommersiële landbousektor hoogs ontwikkel is, voer talle Swart gemeenskappe in plattelandse gebiede nog 'n bestaansboerdery. Benewens deregulering, buitelandse mededinging en landhervorming is diefstal en geweldpleging, waaronder die berugte plaasmoorde, die grootste vraagstukke in die landbousektor. Nadat sowat 3 000 mense op plase en in plattelandse gebiede vermoor is, het talle bewoners hulle boerderybedrywighede gestaak en die gebiede verlaat.
Intensiewe boerdery het in Suid-Afrika dekades lank grootskaalse ekologiese skade berokken. Gronderosie as gevolg van oorbeweiding, oorverbouing en korsvorming is in die sestigerjare van die 20ste eeu selfs as 'n "nasionale ramp" bestempel. Die jaarlikse verlies aan akkergrond het 400 miljoen ton beloop. Die gebruik van kunsmis en toediening van chemiese insekdoders het jaarliks tot honderde sterfgevalle onder landbou-arbeiders as gevolg van vergiftiging gelei. Ook die grond en drinkwater is ernstig vergiftig. Die probleem van oorbenutting van grond is vererger deur besoedeling, wat deur nywerhede, onder meer kragopwekking, veroorsaak is.
Landbougebiede, wat deur tradisionele Swart bestaansboerdery gekenmerk word, het nie beter gevaar nie. Eeue se primitiewe boerdery, oorbeweiding en oorverbouing het die gehalte van die landbougrond net soos moderne landboumetodes verminder en gronderosie bevorder.
Bedrywe[wysig | wysig bron]
Sitrusbedryf[wysig | wysig bron]
Die ontstaan van Suid-Afrika se sitrusbedryf dagteken van 1654, twee jaar nadat 'n Nederlandse nedersetting aan die Kaap deur Jan van Riebeeck gevestig is. 'n Paar lemoen- en suurlemoenboompies is in dié jaar van St. Helena, 'n eiland in die suidelike Atlantiese Oseaan, en van Indië af gebring en op twee plekke geplant – die Kompanjiestuin te Kaapstad en Van Riebeeck se plaas, Bosheuwel.[1]
Op 25 Julie 1661 het Van Riebeeck in sy Dagregister vermeld dat die eerste lemoene in die Kompanjiestuin gepluk is. Meer as 200 jaar later is daar met die uitvoer na oorsese bestemmings begin. In 1907 is 3 000 kiste Suid-Afrikaanse lemoene op die Londense mark verkoop, en in die volgende jaar het uitvoere na die Britse hoofstad gestyg tot 14 454 kiste.[2] Uitvoere het vervolgens verder toegeneem sodat mettertyd 'n behoefte ontstaan het om die bemarking van sitrusvrugte deur 'n organisasie te laat hanteer.
So het op 31 Augustus 1926 die Suid-Afrikaanse Koöperatiewe Sitrusbeurs met sy hoofkantoor in Pretoria as internasionale bemarkingsorganisasie tot stand gekom. Sy bemarkingsnaam Outspan het oor die wêreld inslag gevind as sinoniem vir Suid-Afrikaanse sitrusvrugte. Die Sitrusbeurs het sy eie navorsingsafdeling en hanteergeriewe by die hawens van Maputo, Durban en Port Elizabeth gevestig. Later is werksaamhede gediversifiseer en ingevoerde sitrusvrugte van produsente uit die Noordelike Halfrond asook nie-sitrusvrugte soos avokado's, mango's en druiwe plaaslik bemark.
In 1990 het die Suid-Afrikaanse sitrusbedryf vir die eerste keer die R1 miljard-kerf oortref, met 'n oes van 52 miljoen kartonne waarvan 30,3 miljoen uitgevoer is.[3]
Sien ook[wysig | wysig bron]
Verwysings[wysig | wysig bron]
- ↑ Sitrusbedryf se sestig jaar. In: Suid-Afrikaanse Oorsig, Week geëindig 26 September 1986, bl. 900
- ↑ Suid-Afrikaanse Oorsig (26 September 1986), bl. 900
- ↑ Die Burger, 6 Oktober 1990: Sitrus-winste moet rekenings betaal. Besoek op 5 Mei 2016
Ander bronne[wysig | wysig bron]
- Jeremy Keenan en Mike Sarakinsky: Reaping the Benefits: Working Conditions in Agriculture and the Bantustans, in: Glenn Moss en Ingrid Oberey (uitgewers): South African Review, No. 4, Braamfontein 1987, bladsye 581-599
- Francis Aylmer Hunter Wilson: Farming 1866–1966. In: Monica Wilson & Leonard Thompson (uitgewers): The Oxford History of South Africa, boekdeel 2, Oxford 1971
Eksterne skakels[wysig | wysig bron]
- Algemene inligting
- Organisasies en stigtings
- Agri SA (af) (en)
- Future Farmers Foundation
- Tydskrifte
- Farmer's Weekly (en)
- Omgewingsake