Mosambiek algemene verkiesing van 2024

'n Algemene verkiesing is op 9 Oktober 2024 in Mosambiek gehou om die president, die 250 lede van die Vergadering van die Republiek en lede van die tien provinsiale vergaderings te verkies.

Die regerende FRELIMO-party, wat toenemend gekenmerk word deur toenemende kommer oor outoritarisme en straffeloosheid te midde van die kontroversies rondom die plaaslike verkiesings van 2023 en die algemene verkiesing van 2019, is as die wenner van die verkiesing verklaar, met sy leier, Daniel Chapo, aangewys as verkose president. Dit is deur Venâncio Mondlane betwis, met sy party PODEMOS wat beweer Mondlane het 53% van die stemme gekry deur data van hul peilingswaarnemers te gebruik. Die uitslag is ook deur die Episkopale Konferensie van Mosambiek en die Europese Unie bevraagteken, terwyl dodelike betogings oor die verkiesingsuitslae uitgebreek het, met minstens 10 betogers wat deur polisiemagte gedood is.

Agtergrond

FRELIMO, wat die land regeer sedert 1975 toe hulle 'n eenparty-Marxisties-Leninistiese staat geskep het, het veelpartyverkiesings toegelaat as deel van die vredesproses wat die Mosambiekse Burgeroorlog in 1994 beëindig het; die opposisie het egter hierdie verkiesings as bedrog in FRELIMO se guns bestempel. Na die plaaslike verkiesing van 2023 het betogings uitgebreek weens beweerde bedrog aan die kant van FRELIMO met die polisie wat ten minste drie betogers vermoor het. Openbare persepsies van die verkiesing was gedemp, aangesien baie 'n FRELIMO-oorwinning as 'n uitgemaakte saak beskou.

Verkiesingstelsel

Die president word verkies deur die twee-ronde-stelsel te gebruik. Die 250 lede van die Vergadering van die Republiek word verkies deur proporsionele verteenwoordiging in elf veellid-kiesafdelings gebaseer op die land se provinsies en op 'n eerste-verby-die-wenpaal-basis uit twee enkellid-kiesafdelings wat Mosambiekse burgers in Afrika en Europa verteenwoordig. Setels in die veellid-kiesafdelings word volgens die d'Hondt-metode toegeken, met 'n verkiesingsdrempel van 5%. Amptelike uitslae word na 15 dae deur die Nasionale Verkiesingskommissie (CNE) aangekondig en moet daarna deur die Grondwetlike Raad bekragtig word.

Kommer is geopper oor verskille in die totale aantal geregistreerde kiesers, wat op meer as 17 miljoen staan. Die nie-regeringsorganisasie Centro de Integridade Pública, met verwysing na data wat deur die CNE gepubliseer is, het gesê dat daar 878 868 meer geregistreerde kiesers is as daar volwassenes met stemgeregtigde ouderdom in sommige provinsies is, wat daartoe lei dat hulle 5% van die kiesers as "spookkiesers" beskryf. Die Internasionale Instituut vir Demokrasie en Verkiesingsbystand neem ook kennis van die bestaan van "spookkiesers" in sewe van die land se tien provinsies, met tot 'n derde van die geregistreerde stemgeregtigde bevolking in die Gaza-provinsie wat glo nie bestaan nie.

Kandidate

Op 5 Mei 2024, na 'n vergadering van sy Sentrale Komitee, het FRELIMO Daniel Chapo, 'n 47-jarige regsprofessor en voormalige goewerneur van die Inhambane-provinsie, aangewys as sy kandidaat in die komende verkiesing om die uittredende president Filipe Nyusi op te volg. Chapo is die eerste presidentskandidaat van FRELIMO wat gebore is nadat Mosambiek in 1975 onafhanklikheid verkry het.

Op dieselfde datum het die Demokratiese Beweging van Mosambiek (MDM) sy leier, Lutero Simango, gekies om sy kandidaat vir die Oktober-verkiesing te wees.

Ander kandidate sluit in Ossufo Momade, die leier van die RENAMO-party sedert 2018 wat in die presidensiële verkiesing van 2019 teen Nyusi verloor het, en Venâncio Mondlane, 'n bankier en bosbou-ingenieur wat as 'n onafhanklike kandidaat deelgeneem het nadat hy van RENAMO weggebreek het ná 'n onsuksesvolle bod in die burgemeestersverkiesing in Maputo in 2023 wat deur bewerings van verkiesingsbedrog geskend is. Mondlane is ondersteun deur die nuutgestigte Optimisteparty vir die Ontwikkeling van Mosambiek (PODEMOS), sowel as die Demokratiese Alliansie, 'n koalisie van opposisiepartye wat verhinder is om die verkiesing mee te ding. Mondlane was geregistreer as die PODEMOS-party se presidentskandidaat vir hierdie verkiesing. Die president van die PODEMOS-party, Albino Forquilha, het ook gesê dat hy voorsiening maak vir die moontlikheid dat Mondlane in die toekoms die partyleier kan word.

Veldtog

Veldtogte is van Augustus tot 6 Oktober gehou. Beide Chapo en Mondlane het ook veldtogstop in die naburige Suid-Afrika gemaak en 'n beroep op oorsese kiesers daar gemaak. Al drie kandidate het die oplossing van die Insurgensie in Cabo Delgado as hul hoofprioriteit genoem Chapo is gesien as die gunsteling om die verkiesing te wen. Onafhanklike kandidaat Venâncio Mondlane is gesien as die grootste uitdaging vir Chapo.

Verloop

Die Suider-Afrikaanse Ontwikkelingsgemeenskap het 52 verkiesingswaarnemers gestuur om die verkiesing te monitor. Waarnemers is ook deur die Afrika-unie en die Europese Unie ontplooi. Meer as 200 stemlokale het egter joernaliste en waarnemers toegang tot die stemmetelproses geweier met die verkiesingswaghondgroep Sala da Paz wat verklaar het: “Daar was beduidende gevalle van .... verkiesingsonreëlmatighede wat vrae kan laat ontstaan oor die geloofwaardigheid van die proses."

Stemslokale het om 07:00 geopen en om 18:00 gesluit. Chapo se mededingers beweer gevalle van bedrog soos stembusse wat ontseël is voordat die stemming geëindig het en van hul verteenwoordigers wat akkreditasie geweier is om die stemming te monitor.