Potala-paleis
| Potala-paleis | ||
| ||
| Koördinate | 29°39′28″N 91°07′01″O / 29.65778°N 91.11694°OKoördinate: 29°39′28″N 91°07′01″O / 29.65778°N 91.11694°O | |
| Plaaslike naam | པོ་ཏ་ལ | |
| Land | Tibet | |
| Soort | Paleis | |
| Geskiedenis | ||
| Stigter | Songtsän Gampo | |
| Gestig | 637 | |
| Tydperk | 1645 tot hede (huidige paleis) | |
| Unesco-wêrelderfenisgebied | ||
| Tipe | Kultureel | |
| Kriteria | i, iv, vi | |
| Verwysing | 707 (1994, 18de sessie) | |
| Streek† | Asië | |
| Beskrywing* | Historiese Ensemble van die Potala-paleis, Lhasa | |
| † Streek soos deur Unesco geklassifiseer. * Naam soos op die Wêrelderfenislys | ||
Die Potala-paleis (Tibettaans: པོ་ཏ་ལ) in Lhasa, Tibet, was die amptelike woning en regeringsetel van die Dalai Lamas tot met die 14de Dalai Lama, wat na Indië gevlug het tydens die 1959-opstand in Tibet. Dit is nou ’n museum en wêrelderfenisgebied.
Die paleis is genoem na Berg Potalaka, die mitiese woonplek van die bodhisattva Avalokiteśvara.[1] Die 5de Dalai Lama het die bou daarvan in 1645 begin.[2] Dit lê dalk op die oorblyfsels van ’n vroeëre vesting met die naam Wit of Rooi Paleis[3] wat Songtsän Gampo, stigter van die Tibettaanse Ryk, in 637 op die terrein laat bou het.[4]
Die gebou is van oos na wes 400 meter en van noord na suid 350 m, met mure van gemiddeld 3 m dik (5 m by die basis) en koper wat in die fondament gegooi is om die gebou teen aardbewings te beskerm.[5] Daar is 13 verdiepings met meer as 1 000 kamers, 10 000 altare en 200 000 standbeelde. Dit is 117 m hoog en lê op Marpo Ri, die "Rooi Heuwel"; dit troon altesaam meer as 300 m bo die vallei uit.[6]
Volgens tradisie verteenwoordig die drie hoofheuwels van Lhasa die "Drie Beskermers van Tibet". Chokpori, net suid van die Potala, is die siel-berg of Vajrapani, Pongwari dié van Manjusri, en Marpori, die heuwel waarop die Potala staan, verteenwoordig Avalokiteśvara.[1]
Geskiedenis[wysig | wysig bron]
Die terrein waarop die Potala staan, is gebou bo-oor ’n paleis wat Songtsän Gampo op die Rooi Heuwel opgerig het.[7] Die Potala bevat twee kapelle by sy noordwestelike hoek wat dele van die oorspronklike paleis bewaar. Lozang Gyatso, die 5de Dalai Lama, het bouwerk aan die moderne Potala-paleis in 1645 begin[2] nadat een van sy spirituele raadgewers gesê het die terrein is ideaal vir ’n regeringsetel omdat dit tussen die Drepung- en die Sera-klooster en die ou stad van Lhasa lê. Die buitestruktuur is binne drie jaar gebou, terwyl werk aan die binnekant en die afwerking 45 jaar geduur het.[8] Die Dalai Lama en sy regering het in 1649 in die Potrang Karpo ("Wit Paleis") ingetrek. Bouwerk het geduur tot in 1694,[1] sowat 12 jaar ná sy dood. Van dié tyd af is die Potala as 'n winterpaleis gebruik. Die Potrang Marpo ("Rooi Paleis") is tussen 1690 en 1694 bygevoeg.[1]
Die Tibettane noem die heilige plek selde die "Potala", maar noem dit "Piek Potala" (Tse Potala), of gewoonlik net "die Piek".[9]
Die paleis is effens beskadig in die Tibettaanse opstand teen China in 1959 toe die Chinese bomme in die paleis se vensters ingeskiet is. Dit het ook skade vrygespring tydens die Kulturele Rewolusie van 1966. Feitlik al die meer as 100 000 volume geskrifte, historiese dokumente en ander kunswerke is egter óf verwyder óf beskadig óf vernietig.[10]
Unesco het die Potala-paleis in 1994 tot wêrelderfenisgebied verklaar. In 2000 en 2001 is die Jokhang-tempel en Norbulingka by die lys gevoeg as uitbreidings tot die terrein.
Die Lhasa Zhol-pilare[wysig | wysig bron]
Die dorp Lhasa Zhol het twee klippilare, een binne die beskermingsmure van die dorp en die ander daarbuite.[11] Eersgenoemde dateer van omstreeks 764, "of effens later",[12] en bevat wat moontlik die oudste bekende voorbeeld van Tibettaanse skrif is.[13]
Die pilaar besing die lof van ’n beroemde Tibettaanse generaal en vertel van sy diens aan die koning, insluitende veldtogte teen China wat gelei het tot die kort besetting van die Chinese hoofstad, Chang'an (die moderne Xian), in 763.[14]
Galery[wysig | wysig bron]
-
Die dak van die Potala. -
Op die paleis se dak. -
’n Bedelaarmonnik by Potala, 1993. -
Sneeuleeus beskerm die ingang na die paleis. -
Die mure van die Rooi Paleis.
Verwysings[wysig | wysig bron]
- ↑ 1,0 1,1 1,2 1,3 Stein, R.A. Tibetan Civilization (1962). In Engels vertaal. 1ste Eng. uitg. Faber & Faber, Londen (1972). Herdruk: Stanford University Press (1972)
- ↑ 2,0 2,1 Laird, Thomas. (2006). The Story of Tibet: Conversations with the Dalai Lama, bl. 175. Grove Press, New York. ISBN 978-0-8021-1827-1.
- ↑ W.D. Shakabpa, One hundred thousand moons, vert. deur Derek F. Maher, Vol.1, BRILL, 2010 bl. 48
- ↑ Michael Dillon, China : a cultural and historical dictionary, Routledge, 1998, bl. 184.
- ↑ Booz, Elisabeth B. (1986). Tibet, bl. 62–63. Passport Books, Hong Kong.
- ↑ Buckley, Michael and Strausss, Robert. Tibet: a travel survival kit, bl. 131. Lonely Planet. South Yarra, Vic., Australië. ISBN 0-908086-88-1.
- ↑ Derek F. Maher in W.D. Shakabpa, One hundred thousand moons, vert. Derek F. Maher, BRILL, 2010, Vol. 1, bl. 123.
- ↑ W. D. Shakabpa, One hundred thousand moons, vert. Derek F. Maher BRILL, 2010, Vol.1, bl. 48–9.
- ↑ Lowell Thomas jr. (1951). Out of this World: Across the Himalayas to Tibet. Herdruk: 1952, bl. 181. Macdonald & Co., Londen
- ↑ "Decline of Potala"
- ↑ Larsen and Sinding-Larsen (2001), bl. 78.
- ↑ Richardson (1985), bl. 2.
- ↑ Coulmas, Florian (1999). "Tibetan writing". Blackwell Reference Online. Besoek op 20 Oktober 2009.
- ↑ Snellgrove en Richardson (1995), bl. 91.
Bronne[wysig | wysig bron]
Hierdie artikel is vertaal uit die Engelse Wikipedia
Eksterne skakels[wysig | wysig bron]
Wikimedia Commons het meer media in die kategorie Potala-paleis.- Potala-paleis (Unesco)
- Potala Geargiveer 18 Mei 2008 op Wayback Machine ("Tibetan and Himalayan Digital Library")
