Gaan na inhoud

Walser

in Wikipedia, die vrye ensiklopedie
Walser nedersetting van Juf, 'n hooggeleë permanentbewoonde dorp in Europa

Die Walsers is 'n Duitssprekende etniese groep in die Alpe. Vanaf die jaar 1000 het die Walsers vanuit die onherbergsame Alpe-gebiede in vandag se Kanton Wallis (Switserland), na die Oostelike valleie van Switserland, die Noord-Weste van Italië, Liechtenstein en die Weste van Oostenryk, (veral Tirool), die Savoy, en Beiere getrek. Oor 'n lengte van sowat 300 km in die Alpe is daar vandag nog ongeveer 150 Walser-nedersettings.

Hulle afstammelinge praat vandag nog op baie plekke steeds 'n kenmerkende Hoogste-Alemanniese dialek, die Walserduits.

Geskiedenis

[wysig | wysig bron]

Ongeveer 1000 jaar gelede het die Alemanne op hulle migrasie vanuit die Berner Oberland, die Goms-vallei in die Wallis bereik en het so die boonste gedeeltes van die andersins Franssprekende Rhône-vallei bevolk.

In die 13de tot 14de eeu begin enkele groepe van Walliser of Walser, die Rhône-vallei en sy kantvalleie te verlaat, en het hulle na ander hooggeleë Alpevalleie getrek.

Indruk van Bosco/Gurin, Kanton Ticino

'n Rede vir die middeleeuse Walser migrasie was die groterwordende bevolking (bevolkingsdruk) en die soeke na nuwe landbougrond. Die Walser-migrasie moet hier in 'n soortgelyke konteks as die Duitse nedersettings in die Ooste van Europa in die Middeleeue gesien word. Die Walsers het tegnieke ontwikkel wat hulle in staat gestel het om die hooggeleë berggebiede vir landboudoeleindes te ontsluit. Die Duitssprekende heersers van die meestal Romaans-sprekende Alpe-gebiede het hierdie nedersettings in hulle gebiede sterk aangemoedig deur vryskelding van belasting en die toekenning van spesiale regte aan die koloniste. Die Walsers het dus die moontlikheid gekry om hulleself van die middeleeuse lyfeienaarskap te bevry deur voorheen onbewoonde en onherbergsame gebiede te gaan bevolk en landboukundig te gaan ontsluit. Die Walsers is as gevolg van hulle eiesoortige regstatus en regstelsel ook die "Vrye Walsers" genoem. In die besonder, is die Walsers uit die dorp van Gressoney sedert die 16de eeu bekend as suksesvolle smouse en rondreisende handelaars bekend. Hulle het die kliënte in die laerliggende dele van Sentraal-Europa van goedere bedien wat oor die Alpe vervoer moes word.

'n Uitbeelding van die tye van verandering van die bergboerderystreke, en van die Walsers in besonder is aan die begin van die 1980's, in die 9-deel TV-produksie "Die funfte Jahreszeit" met Dietmar Schönherr, verfilm.

Daar bestaan 'n wydverspreide mening dat daar 'n bepaalde Walser boustyl is. Dit is egter foutief, omdat die houtboustyl nou oor die hele Alpe versprei is.

Weens hulle gesonde lewenstyl en gehardheid was die jong Walsers gesogte huursoldate in die Middeleeue.

Taal

[wysig | wysig bron]

Die kultuur en taal van die Walser het gedeeltelik tot vandag nog lewend gebly; die Hoog-Alemanniese dialek verskil van die hoë Alemanniese dialekte van die Graubünden, en die middel Alemanniese dialekte van die Vorarlbergomgewing. 'n Tipiese kenmerk van die Walser Duits is die sch-klank in woorde soos schi (sie) "jy' (Enkelvoud en Meervoud), böösch (böse) "boos", ünsch/iisch (uns) "ons", Müüsch/Miisch (Maus) "muise", Hüüscher/Hiischer (Hauser) "huise". Verdere kenmerke van die Walserduits is algemene kenmerke van die suidwes-Alemanniese dialekte, maar in die Graubünden en Vorarlberg verskil hulle aansienlik van die eienskappe van die plaaslike Suidoos-Alemanniese dialekte, sodat die taal duidelik 'n eie karakter het. Dit sluit in die teenwoordige tydsvorme er geit/gäit (er geht/hy gaan), schteit/schtäit (steht) "hy staan," (ook in Bernduits en in die naburige nie-Walser dialekte, er gaat/goot, schtaat/schtoot) of die twee-lettergreep Meervoud van sterk manlike vorm, soos Taga, Tage, "dae" (in die naburige dialekte, egter apokopiert en dikwels met umlaut Taag of Tääg). Dieselfde geld vir /ch/ wat 'n skerp en klank /k/ soos in Chind wat "Kind" word, wat wel 'n algemene kenmerk van die hoë Alemanniese dialekte is maar in die naburige dialekte in die Ryn-vallei by Chur, Liechtenstein en Vorarlberg nie meer voorkom nie.

Die inwoners van die Walserdorpe in die Kanton Graubünden staan daar taalkundig uit in die besonder, waar in die omliggende omgewing andersins Rhaetormaans gepraat word. Dus, byvoorbeeld, word in die munisipaliteit van Obersaxen Duits gepraat terwyl in die hele res van die gebied van die Vorderrhein, die grootendeels die Rhaetoromanse dialekte gebruik word.

Alhoewel die Walliserduits en die Walserduits in Switserland behoue gebly het, het dit in Tirool, Piëmont en Savoye heeltemal verdwyn.

Internasionale Walser Vergadering

[wysig | wysig bron]
Walserhuis in die toerisme-omgewing van Arosa, die plek van die Internasionale Walser vergadering in 2016

Sedert 1962, hou die Internasionale Vereniging vir Walserdom (IVfW) elke drie jaar 'n internasionale Walser vergadering. Die belangrikste doel van hierdie vergaderings is die gereelde koestering van die gemeenskaplike kulturele erfenis van verskeie nedersettings met walser erfenis. Die vergaderings het plaasgevind in die volgende plekke:[1]

  1. 1962 Saas Fee
  2. 1965 Triesenberg
  3. 1968 Gressoney
  4. 1971 Klosters
  5. 1974 Brand
  6. 1977 Brig-Glis
  7. 1980 Triesenberg
  8. 1983 Alagna
  9. 1986 Mittelberg
  10. 1989 Davos
  11. 1992 Saas Fee
  12. 1995 Lech
  13. 1998 Gressoney
  14. 2001 Brig
  15. 2004 Galtür
  16. 2007 Alagna
  17. 2010 Triesenberg
  18. 2013 Großes Walsertal
  19. 2016 Arosa

Sien ook 

[wysig | wysig bron]
  • Walliserduits
  • Geskiedenis van die Kanton Wallis
  • Walserhuis
  • Walserweg Graubünden

Literatuur

[wysig | wysig bron]

Verwysings

[wysig | wysig bron]
  1. ↑ Internationales Walsertreffen Abgerufen am 28.
  2. ↑ Die Walser Walser Vereinigung, Brig 2015

Eksterne skakels

[wysig | wysig bron]
Ontsluit van "https://af.wikipedia.org/w/index.php?title=Walser&oldid=2430969"