Gaan na inhoud

Lapitakultuur: Verskil tussen weergawes

in Wikipedia, die vrye ensiklopedie
Blaai deur geskiedenis
← Ouer wysigingNuwer wysiging →
Content deleted Content added
VisueelWikiteks
Besig
Besig
Lyn 15: Lyn 15:
==Nedersettings==
==Nedersettings==
Die Lapitakultuur se dorpe is gewoonlik nie in die binneland gebou nie, maar op die strand of op klein eilandjies. Dié liggings is dalk gekies omdat die binnelandse gebiede, byvoorbeeld in Nieu-Guinee, reeds deur ander volke bewoon is. Dit kon ook gewees het om gebiede te vermy waar [[muskiet]]e wat [[malaria]] veroorsaak, voorgekom het. Die Lapita het waarskynlik geen weerstand teen die siekte gehad nie. Sommige huise is op [[stelt]]e oor groot [[lagune]]s gebou. In [[Nieu-Brittanje]] was daar egter binnelandse nedersettings naby bronne van obsidiaan. Op die eilande aan die oostelike punt van die argipel is alle nedersettings in die binneland gebou, soms ver die binneland in.
Die Lapitakultuur se dorpe is gewoonlik nie in die binneland gebou nie, maar op die strand of op klein eilandjies. Dié liggings is dalk gekies omdat die binnelandse gebiede, byvoorbeeld in Nieu-Guinee, reeds deur ander volke bewoon is. Dit kon ook gewees het om gebiede te vermy waar [[muskiet]]e wat [[malaria]] veroorsaak, voorgekom het. Die Lapita het waarskynlik geen weerstand teen die siekte gehad nie. Sommige huise is op [[stelt]]e oor groot [[lagune]]s gebou. In [[Nieu-Brittanje]] was daar egter binnelandse nedersettings naby bronne van obsidiaan. Op die eilande aan die oostelike punt van die argipel is alle nedersettings in die binneland gebou, soms ver die binneland in.

==Oorsprong==
[[Beeld:PortVilaLapita.jpg|thumb|220px|Lapita-erdewerk van [[Vanuatu]], Port Vila-museum.]]

Die Lapitakompleks is deel van die oostelike migrasie van die Austronesiese uitbreiding, wat tussen 5&nbsp;000 en 6&nbsp;000 jaar gelede in [[Taiwan]] begin het.<ref>{{Cite web|last=Jakobsen|first=Rasmus Kragh|date=2017-04-17|title=Fossil DNA identifies the first seafarers in the Pacific Ocean|url=https://sciencenordic.com/a/1444486|access-date=2021-10-24|website=sciencenordic.com|language=nb-no}}</ref> Sommige van die emigrante het Melanesië bereik. Daar is verskillende teorieë oor die roete wat hulle gevolg het. Hulle kon deur die [[Mariana-eilande]] of deur die [[Filippyne]], of albei, gegaan het.<ref name="Blust1999">{{cite book|last=Blust|first=R.|year=1999|chapter=Subgrouping, circularity and extinction: some issues in Austronesian comparative linguistics|title=Selected Papers from the Eighth International Conference on Austronesian Linguistics|editor= E. Zeitoun and P. J.-K. Li. |location=Taipei|publisher=Symposium Series of the Institute of Linguistics, Academia Sinica}}.</ref> Die sterkste bewyse vir die teorie dat die oorspronklike Lapitavolk Austronesies was, is [[Linguistiek|linguisties]] van aard. Daar is 'n kontinuïteit te bespeur wat taal betref tussen Proto-[[Maleis-Polinesiese tale|Maleis-Polinesies]] (wat vermoedelik in die Filippyne gepraat is) en Proto-[[Oseaniese tale|Oseanies]] (wat vermoedelik deur die Lapitavolk gepraat is). Dit sluit aan by ooreenstemmende patrone van die materiële kultuur.<ref name="Science" /><ref name="Pawley">{{cite book |last1=Pawley |first1=Andrew |title=Oceanic Explorations: Lapita and Western Pacific Settlement |date=2007 |publisher=ANU E Press |chapter=The origins of Early Lapita culture: the testimony of historical linguistics|series=Terra Australis |pages=17–49 |url=http://press-files.anu.edu.au/downloads/press/p61051/pdf/ch0227.pdf}}</ref>

In 2011 het Peter Bellwood voorgestel die aanvanklike beweging van sprekers van Maleis-Polinesies na Oseanië was van die noordelike Filippyne ooswaarts tot by die Mariana-eilande, en toe suidwaarts na die [[Bismarck-argipel]]. 'n Ouer voorstel was dat die Lapitasetlaars eerste in Melanesië aangeland het via Oos-Indonesië. Bellwood se voorstel sluit die moontlikheid in dat albei migrasiepatrone voorgekom het, met verskillende migrasies wat verskillende roetes gevolg het.<ref name="Bellwood2011">{{cite journal|last=Bellwood|first=Peter|year=2011|title=The Checkered Prehistory of Rice Movement Southwards as a Domesticated Cereal—from the Yangzi to the Equator|journal=Rice|volume=4|issue=3|pages=93–103|doi=10.1007/s12284-011-9068-9|doi-access=free}}</ref> Sy voorstel word bevestig deur erdewerkbewyse: Lapita-erdewerk stem meer ooreen met dié van die Filippyne (by die argeologiese terrein Nagsabaran op Luzoneiland) as met erdewerk wat elders ontdek is. Ander bewyse dui daarop dat die Luzongebied die oorspronklike tuisland was van die gestempelde-erdewerk-tradisie wat na die Lapitakultuur oorgedra is.<ref name="Carson2013">{{cite journal |last1=Carson |first1=Mike T. |last2=Hung |first2=Hsiao-chun |last3=Summerhayes |first3=Glenn |last4=Bellwood |first4=Peter |title=The Pottery Trail From Southeast Asia to Remote Oceania |journal=The Journal of Island and Coastal Archaeology |date=January 2013 |volume=8 |issue=1 |pages=17–36 |doi=10.1080/15564894.2012.726941|s2cid=128641903 |hdl=1885/72437 |hdl-access=free }}</ref>


==Verwysings==
==Verwysings==

Wysiging soos op 18:19, 29 April 2022

Die streek waar erdewerk van die Lapitakultuur ontdek is.

Die Lapitakultuur is die naam wat gegee is aan die prehistoriese Austronesiese volk wat bewyse van hulle bestaan op verskeie Pasifiese eilande agtergelaat het[1] in die vorm van erdewerk van omstreeks 1600-500 v.C. Sommige argeoloë glo die Lapita is die voorouers van historiese kulture in Polinesië, Mikronesië en sommige kusstreke van Melanesië. Ander glo dit is twee aparte kulture wat binne gedeelde gebiede ontwikkel het. Die histories herkenbare eienskappe van die Lapitakultuur is 'n eiesoortige geometriese ontwerp wat met getande stempels op erdewerk aangebring is.[2][3]

Etimologie

'n Rekonstruksie van die gesig van 'n Lapitavrou. Nasionale Etnologiemuseum, Osaka. Dit wys sy het dik lippe, 'n breë neus en reguit hare gehad.

Die term "Lapita" is deur argeoloë bedink nadat hulle 'n woord in die plaaslike taal, Haveke, verkeerd gehoor het tydens uitgrawings in 1952 in Nieu-Kaledonië: Die woord xapeta'a beteken "'n gat grawe" of "die plek waar 'n mens grawe".[4][5] Die Lapita-argeologiekultuur is genoem na die terrein op die hoofeiland van Nieu-Kaledonië waar dit die eerste keer ontdek is. Die uitgrawings is in 1952 op terrein 13 gedoen deur die Amerikaanse argeoloë Edward W. Gifford en Richard Shulter jr.[4]

Die tyd van die nedersetting en potskerwe is later vasgestel op 800 v.C. en was belangrik in navorsing oor die vroeë besetting van die Pasifiese eilande. Meer as 200 Lapitaterreine is sedertdien opgegrawe,[6] oor 'n gebied van meer as 4 000 km van die eiland Melanesië tot Fidji en Tonga en tot so ver oos as Samoa.

Begrafnisgebruike

In 2003 is 'n groot begraafplaas op die eiland Efate in Vanuatu ontdek met 25 grafte met begrafnispotte en altesaam 36 menslike skelette. Al die skelette was koploos: Die een of ander tyd nadat die liggame oorspronklik begrawe is, is die skedels verwyder en vervang met ringe wat van skulpe gemaak is. Die skedels is toe herbegrawe. Een graf het die skelet van 'n ouer man bevat met drie skedels op sy bors. Volgens radiokoolstofdatering van die skulpe is die begraafplaas minstens omstreeks 1000 v.C. gebruik.[7]

Nedersettings

Die Lapitakultuur se dorpe is gewoonlik nie in die binneland gebou nie, maar op die strand of op klein eilandjies. Dié liggings is dalk gekies omdat die binnelandse gebiede, byvoorbeeld in Nieu-Guinee, reeds deur ander volke bewoon is. Dit kon ook gewees het om gebiede te vermy waar muskiete wat malaria veroorsaak, voorgekom het. Die Lapita het waarskynlik geen weerstand teen die siekte gehad nie. Sommige huise is op stelte oor groot lagunes gebou. In Nieu-Brittanje was daar egter binnelandse nedersettings naby bronne van obsidiaan. Op die eilande aan die oostelike punt van die argipel is alle nedersettings in die binneland gebou, soms ver die binneland in.

Oorsprong

Lapita-erdewerk van Vanuatu, Port Vila-museum.

Die Lapitakompleks is deel van die oostelike migrasie van die Austronesiese uitbreiding, wat tussen 5 000 en 6 000 jaar gelede in Taiwan begin het.[8] Sommige van die emigrante het Melanesië bereik. Daar is verskillende teorieë oor die roete wat hulle gevolg het. Hulle kon deur die Mariana-eilande of deur die Filippyne, of albei, gegaan het.[9] Die sterkste bewyse vir die teorie dat die oorspronklike Lapitavolk Austronesies was, is linguisties van aard. Daar is 'n kontinuïteit te bespeur wat taal betref tussen Proto-Maleis-Polinesies (wat vermoedelik in die Filippyne gepraat is) en Proto-Oseanies (wat vermoedelik deur die Lapitavolk gepraat is). Dit sluit aan by ooreenstemmende patrone van die materiële kultuur.[7][10]

In 2011 het Peter Bellwood voorgestel die aanvanklike beweging van sprekers van Maleis-Polinesies na Oseanië was van die noordelike Filippyne ooswaarts tot by die Mariana-eilande, en toe suidwaarts na die Bismarck-argipel. 'n Ouer voorstel was dat die Lapitasetlaars eerste in Melanesië aangeland het via Oos-Indonesië. Bellwood se voorstel sluit die moontlikheid in dat albei migrasiepatrone voorgekom het, met verskillende migrasies wat verskillende roetes gevolg het.[11] Sy voorstel word bevestig deur erdewerkbewyse: Lapita-erdewerk stem meer ooreen met dié van die Filippyne (by die argeologiese terrein Nagsabaran op Luzoneiland) as met erdewerk wat elders ontdek is. Ander bewyse dui daarop dat die Luzongebied die oorspronklike tuisland was van die gestempelde-erdewerk-tradisie wat na die Lapitakultuur oorgedra is.[12]

Verwysings

  1. ↑ Sand, Christophe (2001). "Evolutions in the Lapita Cultural Complex: A View from the Southern Lapita Province". Archaeology in Oceania. 36 (2): 65–76. doi:10.1002/j.1834-4453.2001.tb00479.x. ISSN 0728-4896. JSTOR 40387802.
  2. ↑ Bedford, Stuart; Spriggs, Matthew; Burley, David V.; Sand, Christophe; Sheppard, Peter; Summerhayes, Glenn R. (2019). "Debating Lapita: Distribution, chronology, society and subsistence". In Bedford, Stuart; Spriggs, Matthew (reds.). Debating Lapita: Distribution, Chronology, Society and Subsistence. Australia: ANU Press. pp. 5–34. doi:10.2307/j.ctvtxw3gm.7. JSTOR j.ctvtxw3gm.7.
  3. ↑ Spriggs, Matthew (2006). Bellwood, Peter; Fox, James J.; Tryon, Darrell (reds.). The Lapita Culture and Austronesian Prehistory in Oceania. pp. 119–142. ISBN 978-0-7315-2132-6. JSTOR j.ctt2jbjx1.9. Besoek op 23 Oktober 2020. {{cite book}}: |work= ignored (hulp)
  4. ↑ 4,0 4,1 West, Barbara A. (2008). Encyclopedia of the Peoples of Asia and Oceania, Volume 1. Infobase Publishing. p. 460. ISBN 9780816071098.
  5. ↑ Mortaigne, Véronique (28 Desember 2010). "Lapita: Oceanic Ancestors – review". Guardian UK. Originally appeared in Le Monde. Besoek op 29 Desember 2010.
  6. ↑ Sand, Christophe; Sean P. Connaughton (2007). Oceanic explorations: Lapita and western Pacific settlement. Australië: ANU E Press. pp. 3–29. ISBN 9780975122907.
  7. ↑ 7,0 7,1 Stone, Richard (21 April 2006). "Graves of the Pacific's First Seafarers Revealed". Science. 312 (5772): 360.{{cite journal}}: AS1-onderhoud: url-status (link)
  8. ↑ Jakobsen, Rasmus Kragh (17 April 2017). "Fossil DNA identifies the first seafarers in the Pacific Ocean". sciencenordic.com (in Boeknoors). Besoek op 24 Oktober 2021.
  9. ↑ Blust, R. (1999). "Subgrouping, circularity and extinction: some issues in Austronesian comparative linguistics". In E. Zeitoun and P. J.-K. Li. (red.). Selected Papers from the Eighth International Conference on Austronesian Linguistics. Taipei: Symposium Series of the Institute of Linguistics, Academia Sinica..
  10. ↑ Pawley, Andrew (2007). "The origins of Early Lapita culture: the testimony of historical linguistics". Oceanic Explorations: Lapita and Western Pacific Settlement (PDF). Terra Australis. ANU E Press. pp. 17–49.
  11. ↑ Bellwood, Peter (2011). "The Checkered Prehistory of Rice Movement Southwards as a Domesticated Cereal—from the Yangzi to the Equator". Rice. 4 (3): 93–103. doi:10.1007/s12284-011-9068-9.
  12. ↑ Carson, Mike T.; Hung, Hsiao-chun; Summerhayes, Glenn; Bellwood, Peter (Januarie 2013). "The Pottery Trail From Southeast Asia to Remote Oceania". The Journal of Island and Coastal Archaeology. 8 (1): 17–36. doi:10.1080/15564894.2012.726941. hdl:1885/72437. S2CID 128641903.

Skakels

Ontsluit van "https://af.wikipedia.org/w/index.php?title=Lapitakultuur&oldid=2495827"