Meteoriet: Verskil tussen weergawes

in Wikipedia, die vrye ensiklopedie
Blaai deur geskiedenis
← Ouer wysigingNuwer wysiging →
Content deleted Content added
VisueelWikiteks
Besig
Etiket: Disambiguation links
Besig
Lyn 61: Lyn 61:


Die oorblywende 1% van meteoriete is steen-ystermeteoriete. Hulle is 'n mengsel van ysternikkel en silikaatmateriale. Die twee hoofgroepe is pallasiete en mesosideriete.
Die oorblywende 1% van meteoriete is steen-ystermeteoriete. Hulle is 'n mengsel van ysternikkel en silikaatmateriale. Die twee hoofgroepe is pallasiete en mesosideriete.

==Chemie==
In Maart 2015 het Nasa-wetenskaplikes berig komplekse [[organiese verbinding]]s wat in [[DNS]] en [[RNS]] aangetref word, is in die laboratorium gevorm onder buiteruimtoestande met die gebruik van chemikalieë soos pirimidien, wat in meteoriete voorkom. Pirimidien en polisikliese aromatiese koolwaterstowwe kon gevorm gewees het in [[rooireus]]e of in [[Ruimtestof|interstellêre stof]] en gaswolke, volgens die wetenskaplikes.<ref name="NASA-20150303">{{cite web |last=Marlaire |first=Ruth |title=NASA Ames Reproduces the Building Blocks of Life in Laboratory |url=http://www.nasa.gov/content/nasa-ames-reproduces-the-building-blocks-of-life-in-laboratory |date=3 March 2015 |work=[[NASA]] |access-date=5 March 2015 }}</ref>

In Januarie 2018 het navorsers ontdek 4,5&nbsp;miljard jaar oue mateoriete wat op Aarde ontdek is, bevat vloeibare water en organiese stowwe van prebiotiese kompleks wat bestanddele van lewe kan wees.<ref name="EA-20180110">{{cite news |author=Lawrence Berkeley National laboratory Staff |title=Ingredients for life revealed in meteorites that fell to Earth – Study, based in part at Berkeley Lab, also suggests dwarf planet in asteroid belt may be a source of rich organic matter |url=https://www.eurekalert.org/pub_releases/2018-01/dbnl-ifl010918.php |date=10 January 2018 |work=AAAS-Eureka Alert |access-date=11 January 2018 }}</ref><ref name="SA-20180110">{{cite journal |author=Chan, Queenie H. S. |display-authors=etal |title=Organic matter in extraterrestrial water-bearing salt crystals |date=10 January 2018 |journal=Science Advances |volume=4 |pages=eaao3521 |number=1, eaao3521 |doi=10.1126/sciadv.aao3521 |pmid=29349297 |pmc=5770164 |bibcode=2018SciA....4O3521C }}</ref>

In November 2019 het wetenskaplikes berig hulle het vir die eerste keer suikermolekules bespeur in meteoriete, insluitende [[ribose]], wat daarop dui dat chemiese prosesse op asteroïdes sommige verbindings kan produseer wat noodsaaklik vir lewe is.<ref name="NASA-20191118">{{cite news |last1=Steigerwald |first1=Bill |last2=Jones |first2=Nancy |last3=Furukawa |first3=Yoshihiro |title=First Detection of Sugars in Meteorites Gives Clues to Origin of Life |url=https://www.nasa.gov/press-release/goddard/2019/sugars-in-meteorites |date=18 November 2019 |work=[[NASA]] |access-date=18 November 2019 }}</ref><ref name="PNAS-20191118">{{cite journal |author=Furukawa, Yoshihiro |display-authors=et al. |title=Extraterrestrial ribose and other sugars in primitive meteorites |date=18 November 2019 |journal=Proceedings of the National Academy of Sciences of the United States of America |volume=116 |issue=49 |pages=24440–24445 |doi=10.1073/pnas.1907169116 |pmid=31740594 |pmc=6900709 |bibcode=2019PNAS..11624440F |doi-access=free }}</ref>

In April 2022 het 'n Japannese groep berig hulle het adenien (A), timien (T), guanien (G), sitosien (C) en urasiel (U) in koolstofryke meteoriete gevind. Dié verbindings is boustene van DNS en RNS, die genetiese kode van alle lewe op Aarde. Dié verbindings het ook spontaan voorgekom in 'n laboratoriumopset wat toestande in die buitenste ruim nageboots het.<ref name="NC-20220426">{{cite journal |author=Oba, Yasuhiro |display-authors=et al |title=Identifying the wide diversity of extraterrestrial purine and pyrimidine nucleobases in carbonaceous meteorites |date=26 April 2022 |journal=Nature Communications |volume=13 |number=2008 |page=2008 |doi=10.1038/s41467-022-29612-x |bibcode=2022NatCo..13.2008O }}</ref><ref name="LS-20220428">[https://www.livescience.com/more-DNA-building-blocks-found-in-meteorites "These meteorites contain all of the building blocks of DNA"], LiveScience, 28 April 2022</ref>


==Sien ook==
==Sien ook==

Wysiging soos op 19:38, 2 September 2022

Die 2,7 m lange Hoba-meteoriet van 60 ton in Namibië is die grootste bekende meteoriet in een stuk.[1]

'n Meteoriet is 'n soliede stuk afval uit die ruimte van 'n voorwerp soos 'n komeet, asteroïde of meteoroïde wat in die buitenste ruim ontstaan, sy reis deur die atmosfeer oorleef en die oppervlak van 'n planeet of maan tref. Wanneer die oorspronklike voorwerp die atmosfeer binnegaan, veroorsaak verskeie faktore soos wrywing, druk en chemiese wisselwerkings dat die atmosferiese gasse die liggaam laat verhit en energie laat uitstraal. Dit word dan 'n meteoor en vorm 'n vuurbal, of wat algemeen 'n verskietende ster genoem word. Sterrekundiges noem die helderste vuurballe boliede. Sodra dit op die groter liggaam se oppervlak beland, word die meteoor 'n meteoriet.

Meteoriete wissel baie in grootte. Vir geoloë is 'n bolied 'n meteoriet wat groot genoeg is om 'n impakkrater te laat.[2]

Meteoriete is tradisioneel in drie breë kategorieë ingedeel: steenmeteoriete, wat klippe is en hoofsaaklik uit silikaatminerale bestaan; ystermeteoriete, wat hoofsaaklik uit ferronikkel bestaan; en steen-ystermeteoriete, wat groot hoeveelhede metaal én klip bevat.

Moderne klassifikasiestelsels verdeel meteoriete in groepe volgens hulle struktuur, chemiese en isotopiese samestelling en mineralogie. Meteoriete kleiner as 2 mm word as "mikrometeoriete" geklassifiseer. Buiteaardse meteoriete is al op die Maan en Mars gevind.[3][4]

Valverskynsel

Die meeste meteoroïdes disintegreer wanneer hulle die Aarde se atmosfeer binnekom. Vyf tot 10 per jaar word waargeneem wat die Aarde tref.[5] Net 'n paar meteoriete is groot genoeg om 'n groot impakkrater te vorm. Die meeste bereik die oppervlak teen hulle terminale snelheid en veroorsaak hoogstens 'n klein gat.

Die NWA 859-ystermeteoriet met tekens van atmosferiese erosie.
Die impakgat wat deur 'n meteoriet van 61,9 g veroorsaak is toe dit die dak van 'n huis in Noord-Kalifornië op 17 Oktober 2012 tref.

Groot meteoroïdes kan die Aarde tref met 'n aansienlike breuk van hulle ontsnapsnelheid en 'n hipersnelheidsimpakkrater agterlaat. Die soort krater sal afhang van die grootte, snelheid, samestelling, graad van fragmentasie en die invallende hoek. Die krag van sulke botsings het die potensiaal om groot verwoesting te saai.[6][7]

Die gereeldste hipersnelheidskratervorming op Aarde word veroorsaak deur ystermeteoroïdes, wat die grootste kans het om ongeskonde deur die atmosfeer te klief. Voorbeelde van kraters wat deur ystermeteoroïdes veroorsaak is, is die Barringer-meteoorkrater, Odessa-meteoorkrater, Wabar-kraters en Wolfe Creek-krater. In teenstelling daarmee word relatief groot steen- of ysliggame soos klein komete of asteroïdes, van tot miljoene tonne, in die atmosfeer uiteengeskeur en maak hulle nie groot impakkraters nie.[8] Hoewel sulke voorvalle ongewoon is, kan hulle 'n aansienlike skudding veroorsaak; die bekende Toengoeska-voorval is moontlik die gevolg van so 'n gebeurtenis.

Baie groot steenvoorwerpe met 'n deursnee van honderde meters en 'n gewig van tien miljoene tonne kan die oppervlak bereik en groot kraters veroorsaak, maar is baie skaars. Sulke voorvalle het gewoonlik so baie energie dat die voorwerp heeltemal vernietig word en geen meteoriet agterlaat nie. (Die heel eerste voorbeeld van 'n steenmeteoriet wat 'n groot krater veroorsaak het, die Morokweng-impakstruktuur in Suid-Afrika, is in Mei 2006 aangemeld.)[9]

Verskeie verskynsels is aangeteken waar ooggetuies 'n meteoriet sien val het wat te klein was om 'n hipersnelheidskrater te veroorsaak.[10] Die vuurbal wat gevorm word wanneer 'n meteoroïde deur die atmosfeer trek, kan baie helder wees en net so 'n skerp lig soos die Son veroorsaak, hoewel die meeste baie dowwer is en dalk nie eens in die dag gesien sal word nie. Verskeie kleure is aangemeld, insluitende geel, groen en rooi. Ligflitse kan ontstaan terwyl die voorwerp opbreek. Ontploffings, knalgeluide en rommelings word dikwels gehoor tydens die val van 'n meteoriet. Dit kan veroorsaak word deur supersoniese knalle sowel as skokgolwe wat deur fragmentasie meegebring word. Nadat die vuurbal deur die atmosfeer getrek het, word 'n stofspoor soms minute lank gesien.

Omdat meteoriete verhit word wanneer hulle die atmosfeer binnekom, smelt hulle oppervlakke en ondervind hulle erosie. Hulle kan tydens dié proses in verskillende vorms gegraveer word. As die meteoriet sy oriëntasie behou terwyl hy val en nie tol nie, kan dit 'n keëlvorm kry. As dit snelheid verloor, kan die gesmelte oppervlaklaag in 'n fusiekors verhard. Op die meeste meteoriete is dit swart.

Meteoroïdes wat in die atmosfeer disintegreer, kan as meteorietreëns neerval, wat skaars is. Die gebied waaroor 'n meteorietreën neerstort, word sy verstrooiingsveld genoem. Verstrooiingsvelde het gewoonlik 'n elliptiese vorm, met 'n hoofas parallel met die vlugrigting. In die meeste gevalle word die grootste meteoriete in 'n reën op die verste afstand in die verstrooiingsveld aangetref.[11]

Klassifikasie

Die Murnpeowie-meteoriet, 'n ystermeteoriet met duike wat soos vingerafdrukke lyk
Die Marília-meteoriet, 'n chondriet H4, wat in 1971 in Brasilië geval het.
'n Gepoleerde stuk van die Esquel-meteoriet, 'n steen-ystermeteoriet. Geelgroen olivienkristalle word omhul deur die ferronikkelmatriks.

Die meeste meteoriete is steenmeteoriete, wat as chondriete en achondriete geklassifsieer word. Net sowat 6% van meteoriete is yster- of gemengde meteoriete. Die moderne klassifikasie van meteoriete is ingewikkeld. Krot et al. (2007)[12] som dit op.

Sowat 86% van meteoriete is chondriete,[13][14][15] wat genoem is na die klein, ronde deeltjies wat hulle bevat. Dié deeltjies, of chondrules, bestaan hoofsaaklik uit silikaatminerale wat lyk of hulle gesmelt het terwyl hulle vry in die ruimte rondgedryf het. Sekere soorte chondriete bevat ook klein hoeveelhede organiese materiaal, insluitende aminosure, en presolêre korrels. Chondriete is gewoonlik sowat 4,55 miljard jaar oud en verteenwoordig vermoedelik materiaal van die asteroïdegordel wat nooit met groter liggame versmelt het nie. Nes komete, is chondrietasteroïdes van die oudste en primitiefste materiale in die sonnestelsel. Chondriete word dikwels beskou as die "boustene van die planete".

Sowat 8% van meteoriete is achondriete, wat beteken hulle bevat nie chondrules nie. Van hulle is soortgelyk aan stollingsgesteentes op Aarde. Die meeste achondriete is ook antieke rotse en verteenwoordig vermoedelik korsmateriaal of gedifferensieerde planetesimale. Een groot familie achondriete (die HED-meteoriete) het dalk op Vesta ontstaan, hoewel dié bewering betwis word.[16][17] Ander kom van ongeïdentifiseerde asteroïdes. Twee klein groepe achondriete is spesiaal, omdat hulle jonger is en nie lyk of hulle in die asteroïdegordel ontstaan het nie. Een van dié groepe kom van die Maan af en sluit rotse in soortgelyk aan dié wat die Apollo- en Loena-ruimteprogram na die Aarde teruggebring het. Die ander groep is feitlik vir seker van Mars af en is die enigste materiaal van ander planete wat deur die mens teruggebring is Aarde toe.

Sowat 5% van meteoriete wat gesien val is, is ystermeteoriete, wat bestaan uit ysternikkelallooie. Die meeste ystermeteoriete kom vermoedelik van die kern van planetesimale wat eens gesmelt was. Soos met die Aarde, het die digter metaal van die silkaatmateriaal geskei, na die middel van die planetesimaal afgesak en sy kern gevorm. Nadat die planetesimaal gestol het, het dit opgebreek in 'n botsing met 'n ander planetesimaal. Vanweë die min ystermeteoriete wat geval het in gebiede soos Antarktika, waar die meeste meteoriete wat val gevind kan word, is dit moontlik dat die persentasie ystermeteoriete wat val minder as 5% is.[18][19]

Die oorblywende 1% van meteoriete is steen-ystermeteoriete. Hulle is 'n mengsel van ysternikkel en silikaatmateriale. Die twee hoofgroepe is pallasiete en mesosideriete.

Chemie

In Maart 2015 het Nasa-wetenskaplikes berig komplekse organiese verbindings wat in DNS en RNS aangetref word, is in die laboratorium gevorm onder buiteruimtoestande met die gebruik van chemikalieë soos pirimidien, wat in meteoriete voorkom. Pirimidien en polisikliese aromatiese koolwaterstowwe kon gevorm gewees het in rooireuse of in interstellêre stof en gaswolke, volgens die wetenskaplikes.[20]

In Januarie 2018 het navorsers ontdek 4,5 miljard jaar oue mateoriete wat op Aarde ontdek is, bevat vloeibare water en organiese stowwe van prebiotiese kompleks wat bestanddele van lewe kan wees.[21][22]

In November 2019 het wetenskaplikes berig hulle het vir die eerste keer suikermolekules bespeur in meteoriete, insluitende ribose, wat daarop dui dat chemiese prosesse op asteroïdes sommige verbindings kan produseer wat noodsaaklik vir lewe is.[23][24]

In April 2022 het 'n Japannese groep berig hulle het adenien (A), timien (T), guanien (G), sitosien (C) en urasiel (U) in koolstofryke meteoriete gevind. Dié verbindings is boustene van DNS en RNS, die genetiese kode van alle lewe op Aarde. Dié verbindings het ook spontaan voorgekom in 'n laboratoriumopset wat toestande in die buitenste ruim nageboots het.[25][26]

Sien ook

Verwysings

  1. ↑ McSween, Harry (1999). Meteorites and their parent planets (2de uitg.). Cambridge: Cambridge University Press. ISBN 978-0521583039. OCLC 39210190.
  2. ↑ C. Wylie Poag (1 April 1998), The Chesapeake Bay Bolide: Modern Consequences of an Ancient Cataclysm, US Geological Survey, Woods Hole Field Center, https://woodshole.er.usgs.gov/epubs/bolide/introduction.html, besoek op 16 September 2011 
  3. ↑ McSween Jr., Harry Y. (1976). "A new type of chondritic meteorite found in lunar soil". Earth and Planetary Science Letters. 31 (2): 193–199. Bibcode:1976E&PSL..31..193M. doi:10.1016/0012-821X(76)90211-9.
  4. ↑ Rubin, Alan E. (1997). "The Hadley Rille enstatite chondrite and its agglutinate-like rim: Impact melting during accretion to the Moon". Meteoritics & Planetary Science. 32 (1): 135–141. Bibcode:1997M&PS...32..135R. doi:10.1111/j.1945-5100.1997.tb01248.x.
  5. ↑ "Meteoritical Bulletin".
  6. ↑ Chapman, Clark R.; Durda, Daniel D.; Gold, Robert E. (2001). The Comet/Asteroid Impact Hazard: A Systems Approach (Report). Johns Hopkins University Applied Physics Laboratory. http://www.internationalspace.com/pdf/NEOwp_Chapman-Durda-Gold.pdf. 
  7. ↑ Make your own impact at the University of Arizona. Lpl.arizona.edu. Retrieved on 17 December 2011.
  8. ↑ Bland, P.A.; Artemieva, Natalya A. (2006). "The rate of small impacts on Earth". Meteoritics and Planetary Science. 41 (4): 607–631. Bibcode:2006M&PS...41..607B. doi:10.1111/j.1945-5100.2006.tb00485.x. S2CID 54627116.
  9. ↑ Maier, W.D.; Andreoli, M. A. G.; McDonald, I.; Higgins, M. D.; Boyce, A. J.; Shukolyukov, A.; Lugmair, G. W.; Ashwal, L. D.; Gräser, P.; et al. (2006). "Discovery of a 25-cm asteroid clast in the giant Morokweng impact crater, South Africa". Nature. 441 (7090): 203–206. Bibcode:2006Natur.441..203M. doi:10.1038/nature04751. PMID 16688173. S2CID 4373614.
  10. ↑ Sears, D. W. (1978). The Nature and Origin of Meteorites. New York: Oxford Univ. Press. ISBN 978-0-85274-374-4.
  11. ↑ Norton, O. Richard; Chitwood, Lawrence (25 Mei 2008). Field Guide to Meteors and Meteorites (in Engels). Springer Science & Business Media. p. 184. ISBN 978-1-84800-157-2.
  12. ↑ Krot, A.N.; Keil, K.; Scott, E.R.D.; Goodrich, C.A.; Weisberg, M.K. (2007). "1.05 Classification of Meteorites". In Holland, Heinrich D.; Turekian, Karl K. (reds.). Treatise on Geochemistry. Vol. 1. Elsevier Ltd. pp. 83–128. doi:10.1016/B0-08-043751-6/01062-8. ISBN 978-0-08-043751-4.
  13. ↑ Meteoritical Bulletin Database. Lpi.usra.edu (1 January 2011). Besoek op 17 Desember 2011.
  14. ↑ The NHM Catalogue of Meteorites Geargiveer 30 Maart 2008 op Wayback Machine. Internt.nhm.ac.uk. Besoek op 17 Desember 2011.
  15. ↑ MetBase. Metbase.de. Besoek op 17 Desember 2011.
  16. ↑ "Dawn's Targets – Vesta and Ceres". Nasa.gov. 12 Julie 2011. Besoek op 4 Mei 2013.
  17. ↑ Wasson, John T. (2013). "Vesta and extensively melted asteroids: Why HED meteorites are probably not from Vesta". Earth and Planetary Science Letters. 381: 138–146. Bibcode:2013E&PSL.381..138W. doi:10.1016/j.epsl.2013.09.002.
  18. ↑ "Meteoritical Bulletin: Antarctic Iron Meteorites".
  19. ↑ "Meteoritical Bulletin: All Antarctic Meteorites".
  20. ↑ Marlaire, Ruth (3 Maart 2015). "NASA Ames Reproduces the Building Blocks of Life in Laboratory". NASA. Besoek op 5 Maart 2015.
  21. ↑ Lawrence Berkeley National laboratory Staff (10 Januarie 2018). "Ingredients for life revealed in meteorites that fell to Earth – Study, based in part at Berkeley Lab, also suggests dwarf planet in asteroid belt may be a source of rich organic matter". AAAS-Eureka Alert. Besoek op 11 Januarie 2018.
  22. ↑ Chan, Queenie H. S.; et al. (10 Januarie 2018). "Organic matter in extraterrestrial water-bearing salt crystals". Science Advances. 4 (1, eaao3521): eaao3521. Bibcode:2018SciA....4O3521C. doi:10.1126/sciadv.aao3521. PMC 5770164. PMID 29349297.
  23. ↑ Steigerwald, Bill; Jones, Nancy; Furukawa, Yoshihiro (18 November 2019). "First Detection of Sugars in Meteorites Gives Clues to Origin of Life". NASA. Besoek op 18 November 2019.
  24. ↑ Furukawa, Yoshihiro; et al. (18 November 2019). "Extraterrestrial ribose and other sugars in primitive meteorites". Proceedings of the National Academy of Sciences of the United States of America. 116 (49): 24440–24445. Bibcode:2019PNAS..11624440F. doi:10.1073/pnas.1907169116. PMC 6900709. PMID 31740594.
  25. ↑ Oba, Yasuhiro; et al. (26 April 2022). "Identifying the wide diversity of extraterrestrial purine and pyrimidine nucleobases in carbonaceous meteorites". Nature Communications. 13 (2008): 2008. Bibcode:2022NatCo..13.2008O. doi:10.1038/s41467-022-29612-x.
  26. ↑ "These meteorites contain all of the building blocks of DNA", LiveScience, 28 April 2022

Skakels

Ontsluit van "https://af.wikipedia.org/w/index.php?title=Meteoriet&oldid=2522818"