Catharina de' Medici

Catharina de' Medicis (1519-1589) is die sentrale figuur in die bloedige godsdiensoorloë wat in die tweede helfte van die 16e eeu in Frankryk gewoed het. Sy was die eggenote van Hendrik II, (Henri II) van Frankryk en die moeder van die laaste drie Valois-konings. Die stryd tussen die Protestante (Hugenote) en die Katolieke het die gesag van die kroon ondermyn en die drie swakkeling-seuns van Catharina de' Medicis wat die een na die ander van 1559 tot 1589 geregeer het, was niks anders as pionne in die hande van die strydende faksies nie. Sy het ingesien dat die godsdienstwis eintlik net 'n dekmantel was waaronder invloedryke adellike families beheer oor die troon probeer verkry het. As regentes tydens die minderjarigheid van die laaste twee konings van die huis van Valois het sy probeer om die Katolieke en Protestante tot 'n vergelyk te bring. Sy kon egter nie daarin slaag om albei kante tegeIykertyd tevrede te hou nie en het voortdurend van die een kant na die ander oorgeleun. Deur die strydende groepe teen mekaar uit te speel, het sy die chaos in die land vererger. Eers met die dood van Hendrik III in 1589 en die troonbestyging van 'n Hugenote-prins het die koningskap in Frankryk begin om sy prestige terug te win.

Catharina de' Medicis is op 13 April 1519 in Florence (Firenzi) gebore. Haar ouers was Lorenzo II de Medicis, Hertog van Urbino, en Madeleine de la Tour d'Auvergne, 'n prinses van die Bourbon-familie, wat 'n bloedverwant van baie van die Franse adel was. In 1533 is Catharina met die Franse kroonprins, Hendrik, getroud. In 1547 het hy die troon bestyg as Hendrik II (Henri II). Van Catharina se tien kinders het vier seuns en drie dogters volwassenheid bereik. Hendrik II is in 1559 oorlede en is deur sy oudste seun opgevolg as Frans II (Francois II).

Hy was net 15 jaar oud, en die ware mag agter die troon het by die invloedryke Guise-familie berus. Die Hertog van Guise en sy broer, die kardinaal van Lotharinge, was ultra-Katoliek. Om hul eie posisie en hul gesag oor die koning te versterk, het hulle aangedring op 'n huwelik tussen Frans II en Maria Stuart, jong kroonprinses van Katolieke Skotland. Maria Stuart se moeder, wat toe koningin van Skotland was, was ook 'n Guise.

Die Protestantse adel in Frankryk, onder wie veral die Bourbons onder leiding van die Prins van Condé en die Montmorency-familie onder leiding van Gaspard de Coligny, het nie genoeë geneem met die invloed wat die Guises oor die koning verkry het nie. Hul ontevredenheid was net nog 'n faset van die verbete stryd wat daar tussen Katoliek en Protestant in die land ontbrand het oor die rol van die Kerk. Die adel in Frankryk kon nog altyd net deur 'n sterk koning in toom gehou word. Hulle het te veel vryheid, veral op die platteland, geniet, wat hulle ongeërg teenoor die sentrale gesag laat staan het.

Onder die dekmantel van godsdiens het elke faksie nou die swakheid van Frans II se koningskap probeer uitbuit. Vir die Guises was die Bourbons soveel gevaarliker, omdat laasgenoemde die naaste aanspraakmakers op die troon was indien die huis van Valois sou uitsterf.

Om die troon vir haar kinders te behou, het Catharina de' Medicis ook aan die magstryd begin deelneem. In 1560 is Frans II skielik oorlede. Sy broer, wat hom as Karel IX (Charles IX) opgevolg het, was toe slegs nege jaar oud en Catharina het as regentes opgetree. Sy was dus in 'n groter magsposisie as tevore. Om die vriendskap van die Guises sowel as die Bourbons te probeer behou, het sy 'n voorstander van godsdiensverdraagsaamheid geword en die "Godsdiensdialoog van Poissy" in 1561 gereël. Sy het gehoop die Calvinistiese en Katolieke teoloë sou tot 'n vergelyk kom. Die poging het egter misluk en het haar die gramskap van die Guises op die hals gehaal. In dieselfde jaar het die Guises die Katolieke Liga gestig.

Toe Catharina in Januarie 1562 gelyke regte aan die Protestante verleen, het die Liga na Parys opgeruk en die eerste godsdiensoorlog ontketen. Die oorlog is beëindig met die Edik van Amboise, waarmee Catharina daarin geslaag het om die meeste vryhede van die Protestante vir hulle te behou, maar sy nogtans aan die Katolieke eise moes toegee.

Die huwelik tussen Catharina se dogter en Filips II van Spanje het die Hugenote ongerus gestem en hulle het druk op Karel IX begin uitoefen om teen Spanje oorlog te verklaar. Die Hugenote het die koning gevange gehou en sodoende die tweede godsdiensoorlog (1567) ontketen. Die vredesooreenkoms wat die oorlog die daaropvolgende jaar beëindig het, is 'n kort rukkie later deur die invloed van die Liga herroep en Catharina was magteloos om 'n derde godsdiensoorlog te voorkom. Dié oorlog is in 1570 met die Verdrag van St. Germain beëindig en was 'n neerlaag vir die Protestante. Die Prins van Condé het gesneuwel en die leierskap van die Hugenote het nou op Hendrik Bourbon, Prins van Navarre, geval.

Catharina het steeds probeer om albei faksies se guns vir die koningshuis te wen. Daarom het sy 'n huwelik tussen haar dogter, Marguerite, en Hendrik van Navarre gereël in die hoop dat dit die Hugenote tevrede sou stel. Karel IX, wat intussen mondig verklaar is, het hom egter deur die Guises laat oorreed om die duisende Hugenote wat vir die huwelik na Parys gekom het, om die lewe te laat bring. Die massamoord op die Hugenote op 23-24 Augustus 1572 (bekend as Bartholomeusnag of Bloedbruilof) het die Hugenote die simpatie van die volk besorg, en in die hawestad La Rochelle het hulle die koning se langdurige beleg met sukses weerstaan. In 1574 is die koning oorlede en opgevolg deur sy broer Hendrik III.

Om hom veilig op die troon te hou, het Catharina sy jonger broer, die Hertog van Arijou, en ook die Hugenoot Francois de Montmorency gevange laat neem. Die woedende Hugenote het 'n onafhanklike republiek suid van die Loire gestig en teen Parys opgeruk. In 1576 was die koning verplig om vrede te sluit en sekere vryhede aan die Hugenote te verleen.

Catharina se plan om Anjou met Elizabeth van Engeland te laat trou en sodoende weer die Hugenote se guns te wen, het nuwe lewe in die Katolieke Liga geblaas. Ook die koning is weer na die Katolieke kant oorgehaal. Die dood van Anjou in 1584 het die Katolieke laat vrees dat Hendrik lII, indien hy kinderloos sou sterf, deur Hendrik van Navarre opgevolg sou word. Daarom het hulle met Spanje 'n verbond gesluit waarvolgens Filips II nie net Engeland met die Armada sou verower nie, maar ook Parys sou inneem. Die beplande opstand in Parys wat die Spaanse inval moes ondersteun, het misluk, en ná die vernietiging van die Armada het die hele plan in duie gestort. Albei die Guise-broers is op 23 Desember 1588 vermoor.

'n Paar maande ná Catharina se natuurlike dood op 5 Januarie 1589 is haar laaste seun, koning Hendrik lIl, deur 'n Katoliek vermoor. Hy was kinderloos en is opgevolg deur Hendrik van Navarre, wat die Katolieke geloof moes aanneem om as Hendrik IV te kon heers.

Bronnelys

Wêreldspektrum, Volume 4, bl.92-94, ISBN 0908409451