James Henry Bowker

Kol. James Henry Bowker (Port Kowie, Augustus 1822 – Malvern, Durban, 22 Oktober 1900) was ’n boer, krygsman, staatsamptenaar en natuurkenner. Die spoorweghalte Bowker's Park, sowat 20 km wesnoordwes van Queenstown, is na hom genoem.

Jeugjare

Bowker was die neënde seun van die jongste van die 11 kinders van Miles Bowker, wat ’n geselskap van 23 Setlaars in 1820 na Suid-Afrika gelei het, en sy eggenote, Anna Maria Mitford. Hy was 13 jaar oud toe hy die eerste maal bewus word van grensmoeilikhede. Toe die gesin se plaas Tharfield tydens die Sesde Grensoorlog (1834–'35) bedreig word, help hy om die familie se kosbare tafelsilwer te begrawe voordat hulle gaan skuiling soek op Bathurst.

Soldaat

In die volgende Grensoorlog (1846–'47) neem hy aktief deel aan die gevegte rondom die landgoedere van Tharfield en Thornkloof en hy sluit later by die koloniale troepe aan, in hul gevegte teen die Xhosa. Tydens die Agtste Grensoorlog (1850–'53) is hy hoofsaaklik besig met die onderdrukking van die Katrivier-rebellie, is teenwoordig by die slag by Balfour en by die inneem van Fort Armstrong in 1851. 'n Medalje en gespe word aan hom toegeken vir dapperheid, en vanweë sy ervaring in die veld, sy onverskrokkenheid en vermoë om kommando's te lei, word hy in 1855 aangestel as inspekteur van die Frontier Armed and Mounted Police (FAMP, later die Cape Mounted Rifles). Ná sy deelname aan die ekspedisie wat Sarili oor die Kei teruggedryf het, word hy in 1815 tot die rang van kommandant bevorder.

Daarop werk hy en sir Walter Currie saam aan 'n plan om die Mfengu in die Transkeise gebied te vestig, waar hulle te doen kry met talryke geskille insake grenslyne. Hulle werk ook saam aan die voorgenome anneksasie van Tembuland en die uitsoek van 'n geskikte terrein vir Umtata. Hy bly in die Transkei tot die ministerie van kolonies, sir Philip Wodehouse, in 1865 opdrag gee om sy nedersettingsplan te laat vaar.

In 1868 neem Bowker deel aan ekspedisies na Basoetoland en ná anneksasie word hy aldaar aangestel as agent van die hoë kommissaris, met 'n ontoereikende polisiemag, hoofsaaklik om geskille te besleg en om toesig te hou oor die indeling in verskillende distrikte.

Militêre bevelvoerder

Nog tydens sy verblyf in Basoetoland word hy in 1870, as opvolger van sir Walter Currie, aangestel as bevelvoerder van die FAMP. In 1871 staan hy in bevel van die ekspedisie wat die diamantvelde van Griekwaland-Wes by die Kaapkolonie inlyf. Ná afloop van dié taak word hy daar aangestel as een van die kommissarisse en dien hy 'n ruk lank as hoofkommissaris.

In 1872 word die onderdrukking van die Langalibalele-rebellie aan hom toevertrou. In 1876 vra die Colonial Defence Commission hom om advies in verband met verdedigingsake. As alternatief stel hy voor 'n vergrote permanente polisiemag in plaas van die gebruiklike vrywilligers. Verder doen hy aan die hand dat siviele kommissarisse aan hulle eienaars en bewoners van vaste eiendom 'n opgeskorte oorlogsbelasting oplê in distrikte wat nie aan krygswet onderhewig is nie. Hy was 'n voorstander van gebiedsuitbreiding en krities oor die sienswyse van politici en sendelinge wat gekant was teen die uitbreiding van Britse gesag oor ekstra-territoriale gebiede.

Toe die kwessie van Basoeto-administrasie en die toepassing van koloniale wet en orde netelig raak, word hy in 1877 as goewerneursagent aangestel, en met behulp van 'n geringe afdeling van die Cape Mounted Rifles (CMR.) onderdruk hy die rebellie van Moorosi.

Soos S.J.P. Kruger, was Bowker een van dié wat die Britse militêre owerheid voor die Slag van Isandlwana in 1879 waarsku om nie oormoedig te wees met betrekking tot Zoeloetaktiek nie.

Wetenskaplike

Ná sy aftrede doen Bowker waardevolle wetenskaplike navorsing en word hy 'n gesaghebbende op die gebied van skoenlappers, waarvan hy 40 spesies ontdek. Hy help Roland Trimen met sy werk South African butterflies (Londen, 1887–'89) en sy suster Mary Elizabeth Barber met haar talryke verhandelinge oor plante en insekte. Vroeër reeds het W.H. Harvey 'n plantegeslag Bowkeria ter ere van hulle genoem.

As argeoloog was Bowker besonder bedrywig in die jare vyftig en ontdek prehistoriese werktuie in die omgewing van die Visrivier en die Ciskei. Ná 1880 bou hy 'n volledige versameling skoenlappers vir die Suid-Afrikaanse Museum, Kaapstad, op. Hy was 'n fellow van die Linnean, Zoological en Royal Geographical Societies. Die plek waar Fort Bowker deur hom opgerig is, is dekades lank nog deur die swart mense daar "kwa-Bokolo" ("by Bowker") genoem. Die bloekombome, wat voortgegroei het lank nadat die gebou afgebreek is, is "imiti ka-Bokolo" ("Bowker se bome") genoem.

Bowker is in Malvern, Natal, oorlede, sonder testament, en daar begrawe. Sy boedel is gelykop verdeel tussen sy broers- en susterskinders, aangesien hy nooit getrou het nie. Daar is 'n foto van Bowker in die versameling van die SA Biblioteek, Kaapstad.

Sibbes

Bowker het agt ouer broers en twee ouer susters gehad. Ook sy broers het almal 'n leidende aandeel geneem aan die Sesde, Sewende en Agtste Grensoorlog asook aan die lewe op die grens in al sy vertakkings. Hulle was John Mitford Bowker; William Monkhouse Bowker; Miles Brabbin Bowker (1806–'64); Thomas Holden Bowker; Bertram Egerton Bowker (1810–'1907), LWR vir die Kaapkolonie (1879–'83); Robert Mitford Bowker; Septimus Bourchier Bowker (1814–'95); en Octavius Bourchier Bowker (1816–'99). Sy susters was Anna Maria Bowker (1820–'95), getroud met John Frederick Korsten Atherstone ('n seun van dr. John N. Atherstone), en Mary Elizabeth Barber, die natuurvorser.

Bronne

(af) De Kock, W.J. (hoofred. tot 1970) en Krüger, prof. D.W. (hoofred. sedert 1971). 1972. Suid-Afrikaanse Biografiese Woordeboek, deel II. Pretoria: Raad vir Geesteswetenskaplike Navorsing.

Eksterne skakels

(en) Foto's en nadere besonderhede van die familie Bowker, op 1820settlers.com. URL besoek op 6 Mei 2016.