Jewgeni Zamjatin

Jewgeni Zamjatin
Jewgeni Zamjatin deur Boris Kustodiev (1923).
Gebore	Jewgeni Iwanowitsj Zamjatin 1 Februarie 1884 Lebedjan, Russiese Ryk
Sterf	10 Maart 1937 (op 53) Parys, Frankryk
Nasionaliteit	Russiese Ryk & Sowjetunie
Beroep	Romanskrywer en joernalis

Jewgeni Iwanowitsj Zamjatin (Russies: Евгений Иванович Замятин) (Lebedjan, Lipetsk-oblast, 1 Februarie 1884 - Parys, 10 Maart 1937) was 'n Russiese skrywer van wetenskapfiksie, filosofie, literêre kritiek en politieke satire.

Lewe en werk

Zamjatin is in 1884 in tsaristiese Rusland gebore in die stad Lebedjan, ongeveer 200 kilometer suid van Moskou. Aanvanklik was hy 'n Bolsjewis en is hy in 1905 deur die tsaristiese polisie in hegtenis geneem. In 1911 publiseer Zamjatin sy eerste literêre werk met Oor die lewe in die provinsie, in 1913 maak hy naam met Die Draak. Gedurende die Eerste Wêreldoorlog het hy lank in Engeland as vlootingenieur gewerk, wat gelei het tot die verhaal Die eilandbewoners (1917), 'n satire oor die huigelary en puriteinse ingesteldheid van die Engelse.

Na die Russiese rewolusie van 1917 het Zamjatin 'n leidende figuur in die Russiese letterkundewêreld geword. Hy het letterkundetydskrifte gepubliseer, Letterkundekursusse opgestel en was 'n onderwyser van die niekonformistiese Serapion-broers. Zamjatin het spoedig by die dogmatiese en burokratiese Bolsjewistiese heersers in die moeilikheid beland en opgestaan vir die 'ketters'. "Ware letterkunde kan slegs geskep word deur gekke, kluisenaars, ketters, dromers, rebelle en skeptici, maar nie deur pligsgetroue en ywerige amptenare nie" is een van sy bekendste aanhalings. In Die vure van die heilige Domenicus (1923) skep hy 'n duidelike analogie met die inkwisisie.

As gevolg van Zamjatin se onafhanklike houding het hy "die duiwel van die Sowjetletterkunde" geword. Sedert die publikasie van sy roman Ons, wat in die vroeë 1920's uitgegee is, is sy verhouding met die owerheid ernstig benadeel. Zamjatin het self uit die skrywersvakbond getree en in Junie 1931 sy beroemde “Brief aan Stalin” geskryf en spreek van 'n groot, moedige persoonlikheid: 'Ek het glad nie die gewoonte om iets te sê nie ... lyk op die oomblik nuttig, maar wat vir my op die oomblik die waarheid lyk”, het hy verduidelik. Zamjatin het toestemming gevra om na die Weste te emigreer, en deur Maksim Gorki se voorspraak is dit tot sy eie verbasing toegestaan.

Zamjatin is in 1937 op 53-jarige ouderdom in Parys dood, sonder geld.

Ons

Zamjatin in 1919

Hierdie verhaal is geskryf in die vorm van dagboekinskrywings van D-503, 'n burger van die Verenigde Staat. D-503 werk as meesterbouer en wiskundige op die Integraal, 'n ruimteskip wat vir die eerste keer na ander planete kan reis met die doel om dit om te skakel na die filosofie van die Verenigde Staat. In sy dagboekinskrywings beskryf D-503 'n totalitêre samelewing wat kunsmatig van die buitewêreld geskei word en beheer word deur die wiskundige filosofie van "die Weldoener". Die inwoners woon in glashuise en leef volgens 'n noukeurige skedule. Mikrofone en elektroniese oë in glasogies monitor alles en almal. Oproerige elemente word tereggestel. Honger en liefde bestaan nie meer nie, dus is daar geen onrus nie en mense is gelukkig. Dit totdat D-503 verlief raak op 'n vrou, I-330, wat ware gevoelens in hom wakker maak en hom oorwin deur die opposisie. Hy beplan 'n aanval op "die Weldoener", maar word verraai en gestraf deur breinoperasies, waarin sy fantasie weggesny sal word.

Ons was 'n belangrike bron van inspirasie vir Aldous Huxley se Brave New World (1932) en George Orwell se Nineteen Eighty-Four (1948). Die roman was ook die grondlegger van distopie as genre.

Leesstof en bronne

• E. Waegemans: Russische letterkunde, 1986, Utrecht
• A. Bachrach e.a.: Encyclopedie van de wereldliteratuur, 1980, Bussum

Eksterne skakels

• (en) Biografie van Zamjatin
• (en) Kort verhaal: Prente

Hierdie artikel is in sy geheel of gedeeltelik vanuit die Nederlandse Wikipedia vertaal.