Outopoiëse
Outopoiëse (αὐτo- auto-, d.i. self, ποίησις poiesis, d.i. skepping, produksie) verwys na 'n stelsel wat beskik oor die vermoë van selfherskepping en -onderhouding. Die term is in 1972 ingevoer deur die Chileense bioloë Humberto Maturana en Francisco Varela om die selfonderhoudende chemie van lewende selle te definieer. Sedertdien is die konsep ook toegepas op die velde van stelselteorie en sosiologie. Die oorspronklike definisie word aangetref in Autopoiesis and Cognition: the Realization of the Living (1e uitgawe, 1973, 2de 1980):
- Bladsy xvii:– Dit was in hierdie omstandighede ... waarin hy Don Quixote se dilemma ontleed het, naamlik die keuse tussen die opneem van wapens (praxis, aksie), en die uitweg van lettere (poiesis, skepping, produksie), dat ek vir die eerste keer die krag van die woord 'poiesis' begryp het, en die woord saamgestel het wat ons benodig het, naamlik outopoiëse. Dit was 'n woord sonder 'n geskiedenis, 'n woord wat direk kon uitwys wat plaasvind in die dinamika van die outonomie wat inherent is aan lewende stelsels. Bladsy 78:– 'n Outopoiëtiese masjien is 'n masjien (gedefinieer as 'n eenheid) wat georganiseer is as 'n netwerk van skeppingsprosesse (transformasie en vernietiging) van komponente wat: (i) deur hul interaksies en transformasies deurlopend regenereer en die netwerk van prosesse (verwantskappe) realiseer wat vir hul skepping verantwoordelik was; en (ii) dit (die masjien) saamstel as 'n konkrete eenheid in ruimte waarin hulle (d.i. die komponente) bestaan, deur die topologiese domein te spesifiseer vir die realisering daarvan as só 'n netwerk.[1] Bladsy 89:– [...] die ruimte wat deur 'n outopoiëtiese stelsel gedefinieer word, is selfbevattend, en kan nie beskryf word deur aanwending van dimensies wat 'n ander ruimte definieer nie. Wanneer ons egter verwys na ons interaksies met 'n konkrete outopoiëtiese stelsel, projekteer ons hierdie stelsel op die ruimte van ons manipulasies en word 'n beskrywing van hierdie projeksie gegenereer.[2]
Betekenis
[wysig | wysig bron]Outopoiëse is aanvanklik aangebied as 'n stelselbeskrywing wat na bewering die aard van lewende stelsels sou definieer en verklaar. 'n Kanoniese voorbeeld van 'n outopoiëtiese stelsel is die biologiese sel. Die eukariotiese sel, as voorbeeld, is opgemaak uit verskeie biochemiese komponente soos nukleïensure en proteïene, en is georganiseer in gebonde strukture soos die selkern, verskeie organelle, 'n selmembraan en 'n sitoskelet. Hierdie strukture, onderhewig aan 'n eksterne toevoer van molekules en energie, produseer die komponente wat, op hul beurt, voortgaan om die georganiseerde gebonde struktuur te onderhou wat weereens aanleiding gee tot hierdie komponente (iewat soos 'n golf wat deur 'n medium voortplant).
'n Outopoiëtiese stelsel staan teenoor 'n allopoiëtiese stelsel, soos 'n motorfabriek, wat roumateriale (komponente) verbruik om 'n kar saam te stel ('n georganiseerde struktuur) wat iets anders as die self (d.i. die fabriek) is. As die stelsel nietemin uitgebrei sou word vanaf die fabriek om die komponente in die fabriek se 'omgewing' in te sluit, soos toevoerkettings, toebehore en toerusting, werkers, handelaars, kliënte, kontrakte, mededingers, karre, vervangingsparte ensomeer, kan dit as 'n totale lewensvatbare stelsel wel as outopoiëties beskou word.
Kritiek
[wysig | wysig bron]Daar is allerlei kritiek gebesig met betrekking tot die gebruik van die term in die oorspronklike konteks daarvan, as 'n poging om lewensvorme te definieer en verklaar, en omtrent die verskillende afgeleide gebruike daarvan, soos die toepassing daarvan op selforganiserende stelsels in die algemeen of sosiale stelsels in besonder.[3] Kritici het geargumenteer dat die term nie 'n geldige definisie vir lewende stelsels daarstel nie, en dat, weens die ekstreme selfverwysende taal wat dit sonder enige eksterne verwysing gebruik, dit in werklikheid 'n poging is om substansie te gee aan Maturana se radikale konstruktiwisme of solipsistiese epistemologie,[4] of wat Danilo Zolo[5][6] op sy beurt 'n "barre teologie" sou noem. 'n Voorbeeld is die bewering deur Maturana en Varela dat "wat ons nie sien nie, nie bestaan nie"[7] of dat realiteit 'n versinsel van waarnemers is. Die outopoiëtiese model is volgens Rod Swenson[8] "wonderbaarlik van die fisiese wêreld ontkoppel deur die verwekkers daarvan [...] (en is gevolglik) gegrond op 'n solipsistiese standpunt wat geen toegewing maak aan goeie oordeel en wetenskaplike kennis nie".
Verwysings
[wysig | wysig bron]- ↑ Maturana, Varela, 1980, p. 78
- ↑ Maturana, Varela, 1980, p. 89
- ↑ Fleischaker, G. (Ed.) (1992). Autopoiesis in Systems Analysis: A Debate. Int. J. General Systems, Vol. 21, No 2, pp. 131-271
- ↑ Swenson, R. (1992). Autocatakinetics, Yes---Autopoiesis, No: Steps Toward a Unified Theory of Evolutionary Ordering. Int. J. General Systems, Vol. 21, 207-208
- ↑ Kenny V, Gardner G (1988). "The constructions of self-organizing systems". The Irish Journal of Psychology. 9 (1): 1–24.
- ↑ Wolfe, Cary (1998). Critical environments: postmodern theory and the pragmatics of the "outside". University of Minnesota Press. pp. 62–3. ISBN 0-8166-3019-4.
- ↑ Maturana, H. and Varela, F. (1988). The Tree of Knowledge. New Science Library, Shambhala, Boston. p 242.
- ↑ Swenson R (1992). "Galileo, Babel, and Autopoiesis (It's Turtles All The Way Down)". Int. J. General Systems. 21 (2): 267–269. doi:10.1080/03081079208945080.
